5 Batalion Pancerny

5 batalion pancerny (5 bpanc) – oddział broni pancernych Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

5 batalion pancerny

Odznaka pamiątkowa 5 bpanc
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1935
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	15 sierpnia[uwaga 1]
Nadanie sztandaru	26 maja 1938
Rodowód	5 kompania 1 pułku czołgów[uwaga 2] 5 batalion czołgów i samochodów pancernych
Dowódcy
Ostatni	ppłk Janusz Górecki
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Kraków
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	bronie pancerne
Podległość	2 Grupa Pancerna

Bronie Pancerne Wojska Polskiego w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

Święto broni pancernej w Krakowie – kompania honorowa i poczet sztandarowy 5 bpanc; czerwiec 1938.

Święto broni pancernej w Krakowie – defiluje poczet sztandarowy 5 bpanc.

Tankietki TK-3 z 5 bpanc na Rynku Głównym w Krakowie; maj 1939.

czołg TK-3

Samochód pancerny wz. 34

Znaki taktyczne malowane na czołgach lekkich i rozpoznawczych^{[uwaga 3]}

Znaki taktyczne malowane na pojazdach pancernych^{[uwaga 4]}

Batalion był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernych. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Krakowie. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu Biura Ogólno Organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych L. dz. 4498/Tjn. z 17 grudnia 1933, w garnizonie Kraków, został sformowany 5 batalion czołgów i samochodów pancernych. Nowa jednostka powstała w wyniku połączenia 5 dywizjonu samochodowego stacjonującego w Krakowie z trzema pododdziałami wyłączonymi ze składu 2 pułku pancernego w Żurawicy (dwie kompanie czołgów i kompania szkolna)^[1].

Na podstawie rozkazu L.dz. 2244/Tj. Dowództwa Broni Pancernych z 26 lutego 1935 jednostka została przeformowana w 5 batalion pancerny. Batalion należał do typu I^[2].

W 1939 w skład batalionu wchodziło dowództwo, trzy kompanie czołgów rozpoznawczych i szwadron samochodów pancernych. Na swoim wyposażeniu posiadał 46 czołgów TK, 9 wozów pancernych wz.34 oraz 254 inne pojazdy. Stacjonował w Krakowie^[3]

Mobilizacja 1939

Dywizjon był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym "W" sformował pododdziały broni pancernych dla Armii "Kraków":
w dniach 24-26 sierpnia 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym^[4]:

• 51 dywizjon pancerny
• 51 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych
• 52 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych
• kolumna samochodów osobowych nr 51
• kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 551 (SPA) – por. rez. Roman Aprill
• kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 501 (Fiat 621) – ppor. rez. Krzyszkowski

w dniach 31 sierpnia - 6 września 1939, w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 502 (Fiat 614)
• kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 552 (Fiat 621) – por. rez. inż. Michał Ornatkiewicz
• kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 553 - ppor. rez. Jan Bieniek
• kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 554 (dla Odwodu NW)
• kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 555^{[uwaga 5]}
• kolumna samochodów osobowych i sanitarnych w Kraju nr 5 dla dowódcy OK V
• kolumna samochodów ciężarowych w Kraju nr 51 dla dowódcy OK V
• park ruchomy broni pancernych nr 5 (dla Odwodu NW) – kpt. Stefan Lutomirski
• czołówka reperacyjna nr 51

w II mobilizacji powszechnej:

• Park Stały Broni Pancernych nr 51

Osobny artykuł: Polskie oddziały pancerne w kampanii wrześniowej.

Żołnierze batalionu

Dowódcy batalionu:

• ppłk dypl. Stanisław Habowski (1934-1936 → dowódca 75 pp)
• mjr sap. Adam Jerzy Golcz (p.o. 1936)
• mjr / ppłk br. panc. Janusz Górecki^[4] (1936-1939 → dowódca broni pancernych Armii „Kraków”)

Zastępcy dowódcy batalionu (od 1938 - I zastępcy):

• ppłk piech. Henryk Kazimierz Świetlicki (1 XI 1938 - 24 VIII 1939 → dowódca 51 dpanc)

Kwatermistrzowie (od 1938 II zastępcy dowódcy batalionu):

• mjr sap. Adam Jerzy Golcz (od 1 VI 1935^[5])
• mjr inż. Tadeusz Florczak (1935-1939)

Obsada personalna batalionu w marcu 1939[6][uwaga 6]
Stanowisko etatowe	Stopień, imię i nazwisko
dowódca batalionu	ppłk Janusz Górecki
I zastępca dowódcy	mjr piech. Henryk Kazimierz Świetlicki
II zastępca dowódcy	mjr inż. Tadeusz Władysław Florczak
adiutant	kpt. Konstanty Józef Mróz
lekarz medycyny	kpt. lek. Bolesław Gwizda
w dyspozycji dowódcy	mjr kaw. Tadeusz Kuźmiński
kwatermistrz	kpt. Folda Jan
oficer mobilizacyjny	kpt. Stanisław Różycki
I zastępca oficera mobilizacyjnego	vacat
II zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Józef Weczera
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. Władysław Marciszewski
zastępca oficera administracyjno-materiałowego	chor. Władysław Sierant
oficer gospodarczy	kpt. int. Bronisław Tomala
dowódca kompanii gospodarczej	p.o. chor. Bronisław Janiszewski
dowódca plutonu przewozowego OK V	vacat
dowódca plutonu łączności	por. Jan Piotr Wyczółkowski
dowódca kompanii szkolnej	kpt. Edward Franciszek Stanisław Herbert
instruktor	por. Aleksander Edmund Klerykowski
instruktor	por. Wojciech Znamirowski
instruktor	chor. Marian Perschke
instruktor	chor. Karol Wiczkowski
dowódca 1 kompanii czołgów TK	kpt. Kazimierz Poletyłło
dowódca plutonu	por. Jerzy Stanisław Smoleński
dowódca 2 kompanii czołgów TK	kpt. Paweł Cyprian Dubicki
instruktor	por. Marian Józef Rudnicki
dowódca szwadronu pancernego	kpt. Jan Rustnowski
dowódca plutonu	por. Jerzy Maria Ostrowski
dowódca plutonu	por. Roman Proszek
dowódca kompanii motorowej	por. Jerzy Kołokowski
instruktor	por. Ludomir Stefan Śląski
instruktor	por. Leopold Schreiner
dowódca kolumny samochodowej	por. Antoni Czerniakowski
komendant parku	kpt. Stanisław Skóra
kierownik warsztatów	por. Ireneusz Eugeniusz Kuczyński
kierownik składnicy	chor. Kazimierz Bleider
w sanatorium	mjr Tadeusz Sączewski
na kursie	kpt. Leon II Dębski
na kursie	por. piech. Kazimierz Władysław Wenda
na kursie	por. piech. Władysław Marian Rappe

Żołnierze 5 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[8]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Florczak Tadeusz	major	żołnierz zawodowy	II zastępca (kwatermistrz)	Katyń
Mróz Konstanty[9]	kapitan	żołnierz zawodowy	adiutant batalionu	Katyń
Sołtykiewicz Włodzimierz	podporucznik rezerwy			Katyń
Szenkler Walter	podporucznik rezerwy	inżynier metalurg	Huta „Stalowa Wola”	Katyń
Dyba Roman	podporucznik rezerwy		właściciel przedsiębiorstwa w Cieszynie	Katyń
Znamirowski Wojciech[10]	porucznik	żołnierz zawodowy	instruktor kompanii szkolnej	Charków
Lutomirski Tadeusz	kapitan		?	ULK

Symbole batalionu

Sztandar

Wręczenie sztandarów jednostkom artylerii i broni pancernej w Warszawie - biskup polowy Józef Gawlina święci sztandar; maj 1938

Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 marca 1938 nadano batalionowi sztandar. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, posiadał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego występował Znak Pancerny^[11]. Znak ten był umieszczony również na przedniej ściance podstawy orła.

Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono^[12]:

• w prawym górnym rogu — wizerunek Matki Boskiej Piekarskiej
• w lewym górnym rogu — wizerunek św. Michała
• w prawym dolnym rogu — godła Śląska i Krakowa
• w lewym dolnym rogu — odznaka honorowa 5 batalionu pancernego

Na dolnym ramieniu krzyża kawalerskiego - napis: „Radzymin l5.VIII. 1920".

Uroczyste wręczenie sztandaru odbyło się 26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandar wręczył reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza — minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki.

We wrześniu 1939 sztandar ewakuowano do Ośrodka Zapasowego w Żurawicy, potem przewieziono go do Podkamienia za Lwowem. Stamtąd dotarł wraz z kolumną ewakuacyjną nad granicę węgierską w rejonie Jabłonicy. 18 września około 14:00 spalono sztandar^[13].

Odznaka pamiątkowa

4 marca 1938 minister spraw wojskowych rozkazem G.M. 3013 Repr. zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 5 bpanc.^[14] Była to srebrna, ośmioramienna promienista gwiazda z nałożonym na środku czarnym, emaliowanym medalionem z pomarańczową obwódką. W centrum medalionu umieszczony jest srebrny husarski szyszak^[15].

Brak jest danych o autorze projektu odznaki. Odznaki wykonywane były w wersjach: oficerskiej – emaliowanej, podoficerskiej – malowanej farbą i żołnierskiej – srebrzonej, bez emalii.

Uwagi

1. Rocznica bitwy 5 kompanii 1 pcz pod Radzyminem
2. Uzupełnienie jakie otrzymał 5 bcz z 2 pułku czołgów z Żurawicy wywodziło się właśnie z tej kompanii
3. 1 – czołg dowódcy kompanii; 2 – czołg dowódcy 1 plutonu; 3 – czołg dowódcy 2 plutonu; 4 – czołg dowódcy 3 plutonu; 5 – czołgi z 1 plutonu; 6 – czołgi z 2 plutonu; 7 – czołgi z 3 plutonu
4. 1 – wóz dowódcy szwadronu; 2 – wóz dowódcy 1 plutonu; 3 – wóz dowódcy 2 plutonu; 4 – wóz z 1 plutonu; 5 – wóz z 2 plutonu.
5. Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W" ... s. 99, Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń ... s. 390, 1123 oraz Rajmund Szubański, Polska broń pancerna 1939 s. 61 nie wymieniają Kolumny Samochodów Ciężarowych typ II nr 555.
6. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[7].

Przypisy

1. Nawrocki i Jakubowski 2003 ↓, s. 8.
2. Gaj 2014 ↓, s. 31.
3. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 795.
4. Szubański 2011 ↓, s. 57.
5. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 1 czerwca 1935, s. 52.
6. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 792-793.
7. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
8. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
9. Księgi Cmentarne – wpis 2461.
10. Księgi Cmentarne – wpis 14463.
11. Satora 1990 ↓, s. 369.
12. Żebrowski 1971 ↓, s. 258-271.
13. Satora 1990 ↓, s. 378.
14. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 4 marca 1938 roku, poz. 15.
15. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 315.

Bibliografia

• Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
• Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
• Antoni Nawrocki, Ryszard Jakubowski: 5 Batalion Pancerny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2003, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-88773-38-0.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
• Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles: 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks"; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
• Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 - 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W", Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza "Ajaks" i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
• RyszardR. Rybka RyszardR., Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja, KamilK. Stepan, Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Adiutor", 2010, ISBN 978-83-86100-83-5, OCLC 674626774. Brak numerów stron w książce