Fenobarbital

Fenobarbital, luminal (łac. Phenobarbitalum) – organiczny związek chemiczny, fenylowo–etylowa pochodna kwasu barbiturowego. Stosowany jako środek o bardzo silnym działaniu nasennym i uspokajającym, należy do grupy barbituranów. Ma również silne i długotrwałe działanie przeciwdrgawkowe. W dużych dawkach indukukuje długi sen z okresem ponarkotycznym^[6]Wprowadzony do lecznictwa w 1912 roku przez firmę farmaceutyczną Bayer pod nazwą handlową Luminal. Działanie opiera się na interakcji z kompleksem receptora GABA. Fenobarbital, jak i inne barbiturany, powoduje zwiększenie powinowactwa receptora do endogennych ligandów. Wpływa także bezpośrednio na kanał chlorkowy. W ten sposób prowadzi do hiperpolaryzacji błony komórkowej neuronu i tłumi jego aktywność.

Fenobarbital

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) 5-etylo-5-fenylopirymidyno-2,4,6(1H,3H,5H)-trion Inne nazwy i oznaczenia farm. Phenobarbitalum, Luminalum, Acidum phenylaethylbarbituricum, Phenobarbitalum natricum, Phenobarbitalum natrium, Natrium phenylaethylbarbituricum inne kwas 5-etylo-5-fenylobarbiturowy
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C12H12N2O3
Masa molowa	232,24 g/mol
Wygląd	biały lub prawie biały, krystaliczny proszek, lub bezbarwne kryształy[1], bez zapachu[2][3]
Identyfikacja
Numer CAS	50-06-6 57-30-7 (sól sodowa)
PubChem	4763
DrugBank	DB01174
SMILES CCC1(C(=O)NC(=O)NC1=O)C2=CC=CC=C2
InChI InChI=1S/C12H12N2O3/c1-2-12(8-6-4-3-5-7-8)9(15)13-11(17)14-10(12)16/h3-7H,2H2,1H3,(H2,13,14,15,16,17) InChIKey DDBREPKUVSBGFI-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 1,352 g/cm³[3]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 1,11 g/l[4][5] w innych rozpuszczalnikach etanol: łatwo[1] eter dietylowy: rozpuszczalny[2] chloroform: słabo[2] Temperatura topnienia 174–178 °C[1][3][5][4] Temperatura wrzenia 138–140 °C (12 torr)[3] logP 1,47 Kwasowość (pKa) 7,3
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Niebezpieczeństwo Zwroty H H301, H317, H351, H360D Zwroty P P201, P280, P301+P310, P308+P313 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki Toksyczny (T) Zwroty R R61, R25, R40, R43 Zwroty S S53, S36/37, S45 Numer RTECS CQ6825000 Dawka śmiertelna LD50 88 mg/kg (mysz, dootrzewnowo)
Podobne związki
Podobne związki	kwas barbiturowy
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	N03 AA02
Legalność w Polsce	substancja psychotropowa grupy IV-P
Stosowanie w ciąży	kategoria B (tabletki) kategoria D (iniekcje)
Farmakokinetyka Działanie nasenne, uspokajające, przeciwdrgawkowe Biodostępność >95% Okres półtrwania 53–118 h (dorośli) 60–180 h (dzieci) Wiązanie z białkami osocza i tkanek 20–45% Metabolizm wątrobowy Wydalanie z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, dożylnie, doodbytniczo, domięśniowo

Działanie

Barbiturany modyfikują przewodnictwo Na⁺, Cl⁻, Ca²⁺. Działają niezależnie od GABA przez swoje miejsce rozpoznawcze (receptor GABA-A) bezpośrednio stymulując przepływ anionów Cl⁻. Ta niezależność daje kwasowi G-amino masłowemu (GABA) prowadzić prawie bez ograniczenia do bardzo głębokiego i długotrwałego hamowania wielu podstawowych funkcji mózgu. Nasilają hamowanie zarówno presynaptyczne, jak i postsynaptyczne. Wiąże się z receptorem GABA–A (nie wiąże się z GABA-C !). Przedłuża okres otwarcia kanału Cl⁻ w receptorze GABA–A (Benzodiazepiny zwiększają częstotliwość otwarcia kanału Cl⁻).

Wywiera działanie przez wpływ na kompleks receptorowy GABA związany z kanałem dla jonów Cl⁻, po związaniu z kompleksem receptorowym powoduje nasilenie hamowania GABA-ergicznego w wyniku zwiększonego napływu jonów chlorkowych do wnętrza neuronu. Blokuje zależny od napięcia kanał wapniowy. Prawdopodobnie zaburza równowagę między procesami pobudzania a hamowania neuronów w różnych strukturach mózgu, poprzez nasilenie blokującego wpływu GABA na przekaźnictwo nerwowe (receptory GABA-A). Fenobarbital działa hamująco na neurony układu limbicznego, tworu siatkowatego w mózgu, a także podwzgórza, upośledza przekazywanie bodźców do kory mózgowej z tych struktur. Fenobarbital wzmacnia efekt hamujący neuroprzekaźnika GABA a podany w wysokich dawkach działa jak analog GABA. Jest jednym z modulatorów receptora GABA-A. Redukuje pobudzający wpływ glutaminianów.

Eliminacja: ok. 25% przez nerki w postaci niezmienionej (większy odsetek przy moczu alkalicznym lub przy poliurii), reszta metabolizowana w wątrobie. Poziom leczniczy w osoczu 15–40 mg/l.

Wskazania

Napady ogniskowe, lek przeciwdrgawkowy drugiego wyboru przy napadach grand mal, najczęściej w kombinacji. Serie wielkich napadów, stan padaczkowy grand mal: lek drugiego wyboru, jeżeli fenytoina, diazepam lub klonazepam nie są skuteczne. Lek nasenny. Powoduje również zmniejszenie poziomu bilirubiny we krwi. Skuteczne jest również podawanie fenobarbitalu w żółtaczce fizjologicznej noworodków ze względu na zdolność indukowania układu metabolizującego bilirubinę niesprzężoną.

Przeciwwskazania

• choroba wieńcowa
• miastenia
• zatrucie alkoholem lub lekami uspokajającymi
• ostra porfiria wątrobowa
• ciężkie zaburzenia czynności nerek i wątroby
• wstrząs
• stan astmatyczny
• ciąża
• okres karmienia.

Dawkowanie

• dożylnie 100 mg powoli w ciągu co najmniej 4 min
• perfusor: 600 mg na 50 ml 0,9% NaCl, podawać 0,2–0,4 mg/kg m.c./godz. = 12–24 mg/godz. = 12-24 ml/godz. dla pacjenta 60 kg m.c.
• maksymalna dawka dzienna 600 mg
• domięśniowo maksymalnie 800 mg/d jako okresowa ochrona przed atakami, jeżeli doustne podanie innych leków przeciwpadaczkowych nie jest możliwe (np. z powodu zabiegu).

Objawy niepożądane

Możliwe działania niepożądane:

• niewydolność serca
• hipotermia po dużych dawkach
• zaparcie.

Przy długotrwałym podawaniu:

• osteopatia (niedobór witaminy K)
• u noworodków matek leczonych fenobarbitalem niedokrwistość megaloblastyczna (niedobór kwasu foliowego)
• polyfibromatosis (przykurcz Dupuytrena, bolesna sztywność barku)
• dysforia
• zaburzenia świadomości
• stany podniecenia
• spowolnienie reakcji
• paradoksalne reakcje
• wysypki
• bóle głowy
• wstrząs
• bradykardia
• zaburzenia wzroku.

Wywołuje nowotwory u myszy i szczurów. Możliwy karcynogen dla człowieka (klasyfikacja IARC: 2B)^[7].

Interakcje

Inne ośrodkowo działające leki i alkohol powodują wzmocnienie działania uspokajającego fenobarbitalu. Równoczesne stosowanie kwasu walproinowego powoduje podwyższenie poziomu fenobarbitalu w osoczu wskutek zwolnionej eliminacji.

Indukcja enzymatyczna -» przyspieszony rozkład hormonów steroidowych (doustne środki antykoncepcyjne, kortykosteroidy), inne leki przeciwpadaczkowe, dikumarol, izoniazyd, chloramfenikol i wiele innych.

Zatrucia ostre

Przedawkowanie wywołuje głęboki sen, a następnie śpiączkę wraz z niebezpieczeństwem porażenia układu oddechowego. Niekiedy daje się zauważyć tzw. hippus, swoisty objaw fenobarbitalu polegający na nagłym rozszerzeniu, a następnie zwężeniu źrenic. Fenobarbital przyjęty jednorazowo w dawce 1 g może spowodować zgon, dawka śmiertelna wynosi średnio 4 g. Leczenie polega głównie na przyspieszeniu eliminacji leku z organizmu poprzez diurezę z alkalizacją, hemodializę lub hemoperfuzję oraz wspomaganiu krążenia i oddychania (drenaż dróg oddechowych, tlenoterapia).

Uwagi

Przy dużych dawkach fenobarbital ma ujemny wpływ na serce. Zaleca się oznaczanie poziomu fenobarbitalu w osoczu.

Obecnie, jako lek nasenny i uspokajający fenobarbital nie jest zalecany.

Preparaty – Polska

W Polsce są dostępne następujące preparaty:

• Phenobarbitalum – subst. do receptury aptecznej / Fagron, Amara
• Phenobarbitalum Natrium – subst. do receptury aptecznej / Galenus, Fagron, Amara
• Luminalum Galenus tabl. 100 mg / Galenus
• Luminalum Unia tabl. 100 mg / ZF Unia
• Luminalum Unia tabl. 15 mg / ZF Unia
• Luminalum GSK czopki 15 mg / GlaxoSmithKline Polska

oraz preparaty złożone:

• Bellergot tabl. (luminal: 20 mg oraz dodatkowo winian ergotaminy oraz wyciąg z pokrzyku wilczej jagody) / Herbapol Wrocław

• Milocardin krople doustne 15 g (preparat złożony – 100 g zawiera: sól sodową luminalu 2 g, bromural 2 g, olejek mięty pieprzowej 0,14 g, olejek chmielowy 0,02 g oraz etanol 96% 48 g). Produkowany przez ZF Polpharma (Medana) w latach 1973–2018; wycofany z obrotu^[8].

Przypisy

1. Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
2. Farmakopea Polska IV, Ministerstwo Zdrowia, t. 1, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1965, s. 1393, OCLC 603050816.
3. Fenobarbital. ^{[martwy link]} The Chemical Database. Wydział Chemii Uniwersytetu w Akronie. [dostęp 2012-08-16]. (ang.).^{[niewiarygodne źródło?]}
4. Phenobarbital, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2012-08-16] (ang.).
5. Phenobarbital, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB01174 (ang.).
6. Phenobarbital – Epilepsy Ontario [online] [dostęp 2024-05-08] (ang.).
7. Fenobarbital w katalogu Sigma-Aldrich.
8. Polpharma kończy produkcję leku Milocardin – Z URZĘDU [online], www.rynekaptek.pl [dostęp 2020-04-25] (pol.).

Bibliografia

• „Leki w medycynie ratunkowej i intensywnej terapii” autorstwa F. Flake’a i B. Lutomsky’ego; Wydanie I polskie pod redakcją Andrzeja Kūblera
• StateMaster – Encyclopedia: Barbiturate. statemaster.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-09)]. (ang.)
• „Farmakologia. Podstawy farmakoterapii” pod redakcją P. Kubikowskiego i W. Kostowskiego- Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich- Warszawa 1985 ISBN 83-200-0873-5.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Kontrola autorytatywna (rodzaj indywiduum chemicznego):

• GND: 4174194-8

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/phenobarbital
• Catalana: 0108564