Diazepam

Diazepam (łac. diazepamum) – organiczny związek chemiczny, lek psychotropowy z grupy pochodnych benzo-1,4-diazepiny. Został zsyntetyzowany w 1959 przez Leona Henryka Sternbacha (absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego), wprowadzony zaś do lecznictwa w 1963 przez koncern farmaceutyczny Hoffman-La Roche (pod nazwą handlową Valium). Wykazuje działanie uspokajające, przeciwlękowe, przeciwdrgawkowe, rozluźniające mięśnie i ułatwiające zasypianie. Wykazuje około pięć razy silniejsze działanie niż chlorodiazepoksyd (Elenium)^[4].

Diazepam

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) 7-chloro-5-fenylo-1-metylo-3H-1,4-benzodiazepin-2-on Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. diazepamum inne dwuazepam
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C16H13ClN2O
Masa molowa	284,74 g/mol
Wygląd	biały lub prawie biały, krystaliczny proszek[1]
Identyfikacja
Numer CAS	439-14-5
PubChem	3016
DrugBank	DB00829
SMILES CN1C2=C(C=C(Cl)C=C2)C(C3=CC=CC=C3)=NCC1=O
InChI InChI=1S/C16H13ClN2O/c1-19-14-8-7-12(17)9-13(14)16(18-10-15(19)20)11-5-3-2-4-6-11/h2-9H,10H2,1H3 InChIKey AAOVKJBEBIDNHE-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie 50 mg/l[2] w innych rozpuszczalnikach rozpuszczalny w DMF i etanolu[3] Temperatura topnienia 125 °C[3] logP 2,82[2] Kwasowość (pKa) 3,4[2]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2018-07-14] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Niebezpieczeństwo Zwroty H H301, H311 Zwroty P P280, P301+P310, P312 Numer RTECS DF1575000 Dawka śmiertelna LD50 9 mg/kg (królik, dożylnie)
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	N05BA01
Legalność w Polsce	substancja psychotropowa grupy IV-P
Farmakokinetyka Działanie przeciwlękowe, przeciwdrgawkowe, uspokajające, rozluźniające mięśnie, przeciwwymiotne Biodostępność 93% Okres półtrwania 1–5 dni Wiązanie z białkami osocza i tkanek 98,5% Metabolizm wątrobowy Wydalanie z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, domięśniowo, dożylnie, doodbytniczo Objętość dystrybucji 0,8–1,0 l/kg

Działanie

U ludzi wykazuje silne działanie hamujące na wzgórze, podwzgórze i układ limbiczny, co manifestuje się poprzez działanie uspokajające i przeciwlękowe. Lek ten znalazł szerokie zastosowanie przede wszystkim w psychiatrii i neurologii, lecz także w szerokiej praktyce lekarskiej w doraźnym leczeniu stanów lękowych, łagodzenia zachowań agresywnych, terapii alkoholizmu, padaczki, w leczeniu trudności z zasypianiem (jako środek nasenny), w celu łagodzenia skurczu mięśni powodowanego przez tężec, wyjątkowo w leczeniu psychoz oraz w premedykacji przed niektórymi zabiegami diagnostycznymi i terapeutycznymi^[5].

Jest skuteczny w leczeniu stanu padaczkowego (podawany jest wtedy domięśniowo lub dożylnie).

Stosowany również jako lek wspomagający w zatruciach związkami fosforoorganicznymi – gazami bojowymi serii G (sarin, soman, tabun) i serii V (np. VX) oraz insektycydami – w leczeniu drgawek wywołanych działaniem gazu, jak i atropiny podawanej w celu kontrolowania zatrucia gazem.

Stosowany u zwierząt stymuluje pobieranie paszy.

Mechanizm działania polega na zwiększeniu powinowactwa neuroprzekaźnika hamującego, jakim jest kwas γ-aminomasłowy do receptora GABA-A.

Dawkowanie: standardowo stosuje się dawki 2–10 mg (przy podaniu doustnym).

Aktywne metabolity: nordazepam, oksazepam, temazepam. Ulega rozkładowi w wątrobie – okres półtrwania wynosi od 20 do 100 godzin. Wydalany jest głównie z moczem.

Podawany przez dłuższy okres może wywołać tolerancję i uzależnienie, natomiast używanie doraźne nie grozi takimi konsekwencjami. Nagłe przerwanie długotrwałego zażywania diazepamu może spowodować objawy abstynencyjne. Z tych względów dąży się do ograniczenia jego przewlekłego stosowania w lecznictwie.

Działania niepożądane

Możliwe skutki uboczne: zmęczenie i senność w ciągu dnia, ból głowy, zawroty głowy, niewyraźna mowa, zaburzenia równowagi, drżenie rąk, „kac”, podwójne widzenie, osłabienie mięśni, zmniejszenie zdolności reagowania, stępienie emocji, zapominanie^[5]

W czasie stosowania leku należy unikać spożywania napojów alkoholowych^[5].

Regulacje prawne

W Polsce, a także innych krajach, diazepam wydawany jest wyłącznie na receptę lub przeznaczony do lecznictwa zamkniętego. Ze względu na swoje potencjalne właściwości narkotyczne (w przypadku stosowania wysokich dawek) bywa nadużywany w celach pozamedycznych.

Preparaty

• Wybrane preparaty proste
  • Valium (niedostępny w Polsce)
  • Relanium (produkcję w Polsce rozpoczęły w 1969 Poznańskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa”, w 1998 zakłady „Polfa” zostały sprzedane brytyjskiemu koncernowi Glaxo Wellcome, który nadal produkuje w Poznaniu Relanium); postaci: tabletki, zawiesina doustna lub roztwór do wstrzykiwań
  • Relsed (Producent: Polfa Warszawa); postać: mikrowlewka doodbytnicza
  • Neorelium (Producent: Polfa Tarchomin); postaci: tabletki powlekane lub roztwór do wstrzykiwań
• Preparaty złożone
  • Reladorm (diazepam + sól wapniowa cyklobarbitalu) – produkowany przez Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa na eksport do Rosji (Реладорм), wycofany z rynku rosyjskiego w 2019 r.^[6]; w Polsce dostępny wyłącznie w trybie importu docelowego.

Przypisy

1. Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
2. Diazepam, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00829 (ang.).
3. CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 7-43, ISBN 978-1-4987-5429-3 (ang.).
4. Opis preparatu Relanium [online] [dostęp 2017-06-28].
5. JanuszJ. Duda JanuszJ., Leki encyklopedia dla pacjenta, wyd. 5, Gdańsk: Wydawnictwo medyczne MAKmed, 2001, s. 376, ISBN 83-88322-06-0.
6. Отмена государственной регистрации лекарственного препарата. Реладорм, [w:] Безопасность лекарственных препаратов [online], Государственный реестр лекарственных средств, 29 maja 2019 [dostęp 2024-08-27] (ros.).

Bibliografia

• MałgorzataM. Rzewuska MałgorzataM., Leczenie zaburzeń psychicznych, wyd. 3, Warszawa: PZWL, 2006, ISBN 83-200-3354-3. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Diazepam (opis profesjonalny), [w:] Baza leków [online], Medycyna praktyczna dla pacjentów [dostęp 2014-07-30].
• Bogusław Sławiński. Wynalazca nad wynalazcami. „Alma mater”. 93, s. 94–97, czerwiec 2007.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Kontrola autorytatywna (rodzaj indywiduum chemicznego):

• LCCN: sh88005436
• GND: 4149530-5
• J9U: 987007530086805171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/diazepam, science/Valium
• Universalis: valium
• Catalana: 0098985