Damy i huzary

Damy i huzary. Komedia we trzech aktach, prozą – trzyaktowa komedia Aleksandra Fredry wystawiona po raz pierwszy we Lwowie w 1825, wydana w 1826 w Wiedniu^[1].

Damy i Huzary

Strona tytułowa t. 1. „Komedyi” wyd. w Wiedniu, 1826
Autor	Aleksander Fredro
Typ utworu	komedia
Data powstania	1825
Wydanie oryginalne
Język	polski
Data wydania	1826

Opis

Komedia powstała latem 1825, o czym świadczy informacja zawarta we lwowskim czasopiśmie „Rozmaitości” (nr 30, 27.07.1825): „Miłośnikom przyjemnej muzy Aleksandra hr. Fredry donosimy, że ten autor napisał znowu dwie nowych sztuk: Odludek i poeta tudzież Kobiety z huzarami”^[2]. Prapremiera sztuki odbyła się we Lwowie 18 listopada 1825, zaś w Warszawie wystawiono ją 14 maja 1826^[2]. Drukiem po raz pierwszy ukazała się w 1826 w tomie I zbiorowego wydania komedii Fredry (s. 175–316)^[2]. Pierwotna wersja pisana była wierszem mieszanym (zachował się jej odpis, natomiast autograf zaginął)^[2]. W Bibliotece Narodowej przechowywany jest zaś rękopis ostatecznej wersji prozaicznej, będący czystopisem sporządzonym własnoręcznie przez autora na potrzeby cenzury lwowskiej^[3].

Treść

Akcja rozgrywa się w okresie między kampaniami napoleońskimi 1809 i 1812 r.

W zacisznej wiejskiej posiadłości Majora, skąd niedawno „usunięto ostatnią białogłowę”, goszczą jego koledzy pułkowi. Panowie w spokoju zamierzają oddawać się polowaniom i grze w szachy. Niespodziewanie sielankę przerywa wizyta sióstr gospodarza z gromadą służących. Jedna z sióstr, pani Orgonowa postanowiła bowiem wyswatać swoją córkę Zosię za swego majętnego brata. Mimo początkowych nieporozumień w żołnierzach budzą się męskie instynkty. Ostatecznie intryga kończy się małżeństwem Zosi z młodym Porucznikiem, któremu Major zapisuje swój majątek^[4].

Postacie

• oficerowie pułku huzarów na urlopie
  • Major
  • Rotmistrz
  • Porucznik
  • Kapelan
• siostry Majora
  • Pani Orgonowa
  • Pani Dyndalska
  • Panna Aniela
• Zofia, córka pani Orgonowej
• stare huzary
  • Grzegorz
  • Rembo
• służące
  • Józia, Zuzia, Fruzia

Inscenizacje

Sztuka była wyjątkowo często wystawiana na deskach teatrów. Postać Rotmistrza grali tacy aktorzy, jak: Stefan Jaracz, Jan Kurnakowicz, Jerzy Pichelski; Julian Grabiński, Jan Aśnikowski, Feliks Leon Stobiński, Kazimierz Sarnowski; rolę Majora odtwarzali: Mieczysław Frenkiel, Jan Kurnakowicz, Feliks Żukowski, Kazimierz Wichniarz, Tadeusz Kosudarski, Wirgiliusz Gryń, Karol Kremski, Hipolit Wójcicki, Józef Teksel, Adam Bulwiński, Józef Benda, Jan Szymkajło; Jan Szymborski; w rolę Edmunda wcielali się: Janusz Warmiński, Zbigniew Sawan, Zdzisław Mrożewski, Zygmunt Kęstowicz, Mieczysław Wojnicki, Bogusz Bilewski, Wiesław Gołas, Janusz Zakrzeński, Andrzej Żarnecki, Aleksander Bergman; Kapelana grali Aleksander Zelwerowicz, Kazimierz Opaliński, Józef Pilarski, Aleksander Dzwonkowski, Kajetan Nowiński, Józef Cybulski; Rembo lub Grzegorza grali: Tadeusz Kondrat, Lech Ordon, Aleksander Dzwonkowski, Janusz Paluszkiewicz, Czesław Roszkowski, Janusz Kłosiński, Adam Mularczyk, Zdzisław Leśniak; Lechosław Litwiński, Wojciech Dąbrowski, Wacław Gurynowicz, Juliusz Jejde. Orgonową odtwarzały m.in.: Mieczysława Ćwiklińska, Wanda Łuczycka, Jadwiga Chojnacka, Dyndalską: Lucyna Messal^[5], Józefa Wójcicka, a Zofię: Sylwestra Majdrowicz.

W 1973 Olga Lipińska zrealizowała wersję telewizyjną farsy, która została potem zaliczona do „Złotej Setki Teatru TV”. W obsadzie znaleźli się m.in.: Jan Kobuszewski, Marek Walczewski, Bronisław Pawlik, Wojciech Pokora, Danuta Szaflarska, Ryszarda Hanin, Zofia Kucówna, Bożena Dykiel, Anita Dymszówna, Czesław Roszkowski, Jerzy Turek^[4].

Galeria

• 
  Rękopis, 1825
• 
  Rękopis, 1825
• 
  Afisz, Teatr Polski w Krakowie, 1857
• 
  Afisz, Teatr Miejski w Krakowie, 1899
• 
  Afisz, Teatr Polski w Katowicach, 1937
• 
  Fotos, Teatr Popularny w Łodzi, 1924/1925
• 
  Fotos, Teatr Narodowy w Warszawie, ok. 1925
• 
  Fotos, Teatr Polski w Poznaniu, 1937

Przypisy

1. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: PWN, 1984, s. 176. ISBN 83-01-05368-2.
2. Pigoń 1955 ↓, s. 401.
3. Pigoń 1955 ↓, s. 421.
4. Teatr Telewizji TVP Damy i huzary, reż. O. Lipińska. TVP, 2014-01-13. [dostęp 2019-06-19].
5. Damy i huzary, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (sztuki) [dostęp 2021-04-14].

Bibliografia

• Stanisław Pigoń: Komentarz. W: Aleksander Fredro: Komedie. Seria pierwsza III. T. 3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1955, s. 399–505, seria: Pisma wszystkie.

Linki zewnętrzne

• Damy i huzary (rękopis) w bibliotece Polona