Remove ads
Stefan Jaracz (ur. 24 grudnia 1883 w Żukowicach Starych k. Tarnowa, zm. 11 sierpnia 1945 w Otwocku) – polski aktor teatralny i filmowy, pisarz, publicysta; założyciel i dyrektor teatru Ateneum w Warszawie.
.jpg) Stefan Jaracz (lata 1930.) | |
| Data i miejsce urodzenia |
24 grudnia 1883 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 sierpnia 1945 |
| Zawód |
aktor |
| Odznaczenia | |
    | |
_(cropped).jpg)
Ukończył szkołę podstawową w Tarnowie. Relegowany z tarnowskiego gimnazjum za działalność w postępowej organizacji patriotyczno-radykalnej Promieniści, gdzie wraz z Marianem Kukielem i Karolem Radkiem współtworzył koło tarnowskie[1]. Początkowo trafił do gimnazjum w Jaśle, a ostatecznie maturę złożył eksternistycznie w 1903 r. w gimnazjum w Bochni[2].
Na Uniwersytecie Jagiellońskim studiował prawo, historię sztuki, polonistykę i przyrodę. Na utrzymanie zarabiał jako korektor w socjalistycznym dzienniku Naprzód wydawanym przez Polską Partię Socjalistyczną[3][4]. Jeszcze podczas studiów zaczął interesować się teatrem. Był aktorem w amatorskim zespole Związku Robotniczego. Po dwóch semestrach przerwał studia. W 1904 zaczął występować w Teatrze Ludowym w Krakowie. W 1905 został zaangażowany do teatru Edwarda Rygiera w Poznaniu. W 1907 został na rok wcielony do armii austro-węgierskiej. Po ukończeniu służby wojskowej zaangażował się do teatru Aleksandra Zelwerowicza w Łodzi, gdzie pracował do 1911. W 1911 przeprowadził się do Warszawy gdzie pracował najpierw w Teatrze Małym[4], a od 1913 w Teatrze Polskim[3]. Specjalizował się w tworzeniu postaci „z ludu”. Najprostszymi środkami opartymi na naturalistycznej metodzie mistrza Kazimierza Kamińskiego ukazywał złożoną psychikę człowieka. Do pamiętnych jego ról należą m.in. tytułowe w Judaszu Kazimierza Przerwy-Tetmajera[5], Szczęściu Frania Perzyńskiego, a także jako Grzegorz Dyndała Moliera, Smugoń w Przepióreczce Żeromskiego, Rejent w Zemście Fredry, czy Kaliban w Burzy Szekspira.
Od wczesnej młodości przyjaźnił się z Juliuszem Osterwą. Pracowali wspólnie w teatrach Krakowa i Poznania. Dzielili również mieszkanie. Dyrektor Osterwa zaprosił go do zespołu Reduty, a później także Teatru Narodowego. Współpraca z Jaraczem nieraz okazywała się kłopotliwa ze względu na chorobę alkoholową, do której z żalem przyznał się w ostatnich pismach z lat 40.
W czasie okupacji niemieckiej związał się z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia. Po wykonaniu w marcu 1941 wyroku sądu Polski Podziemnej na Igo Symie został aresztowany i osadzony na Pawiaku[6][7]. 5 kwietnia 1941 został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau[6]. Został zwolniony po licznych interwencjach 15 maja 1941 roku.
Zmarł w sanatorium w Otwocku[8] na gruźlicę gardła[9][3], która ujawniła się po jego pobycie w obozie. Został pochowany w alei zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (rz. 1, m. 60/61)[10]. Autorem rzeźby na nagrobku jest Stanisław Sikora[11]. Jego pogrzeb został uwieczniony w specjalnym wydaniu Polskiej Kroniki Filmowej Testament Jaracza[12].
Uważany za jednego z największych aktorów polskich i współtwórcę nowoczesnej sztuki aktorskiej.
Remove ads
Ożenił się z aktorką Jadwigą Daniłowicz[13][14], z którą miał córkę, aktorkę Annę Jaraczówną[15]. Jego prawnukiem jest Mikołaj Radwan[16], aktor dziecięcy, odtwórca głównej roli w serialu Tata, a Marcin powiedział.
- Obłąkany. Dramat w Tworkach (1912) jako mąż
- Wykolejeni (1913) jako bankier
- Bóg wojny (1914) jako Napoleon Bonaparte
- Tajemnica pokoju nr 100 (1914) jako konkurent
- Cud nad Wisłą (1921) jako Jan Rudy, agitator bolszewicki
- Za winy brata (1921) jako Karol Gromski
- Niewolnica miłości (1923)
- O czem się nie mówi (1924) jako radca Wolski
- Skrzydlaty zwycięzca (1924)
- Śmierć za życie. Symfonia ludzkości (1924)
- Iwonka (1925) jako towarzysz Gabriela
- Pan Tadeusz (1928) jako Napoleon Bonaparte
- Przedwiośnie (1928) jako ojciec Baryki
- Dróżnik nr 24 (1929) jako dróżnik
- Ponad śnieg (1929) jako Joachim
- Uroda życia (1930) jako ojciec Piotra
- Bezimienni bohaterowie (1932)
- Biała trucizna (1932) jako przemysłowiec Jan Kański
- Księżna Łowicka (1932) jako książę Konstanty Pawłowicz
- Kocha, lubi, szanuje (1934)
- Młody las (1934) jako profesor, ojciec Stefana
- Przebudzenie (1934) jako pijak z „cyrku”
- Jego wielka miłość (1936) jako sufler Konstanty Kurczek
- Pan Twardowski (1936) jako mistrz Maciej, alchemik
- Róża (1936) jako Oset
Remove ads
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (8 listopada 1930)[17],
- Złoty Krzyż Zasługi (1 lipca 1935)[18],
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)[19].
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[20].
W 2018 r. Poczta Polska wyemitowała zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską upamiętniający Stefana Jaracza znaczek pocztowy o nominale 2,60 zł należący do serii „Ludzie kina i teatru”[21].
Dawny Teatr Ludowy na scenie którego debiutował,
Kraków ul. Krowoderska 31
Tablica upamiętniająca Stefana Jaracza
_commemorative_plaque,_31_Krowoderska_street,_Kraków,_Poland.jpg)
Teatry im. Stefana Jaracza
Budynek Teatru im. S. Jaracza w Łodzi
Budynek Teatru im. S. Jaracza w Olsztynie
Wejście do budynku Teatru Ateneum im. S. Jaracza w Warszawie
Ulice im. Stefana Jaracza
Stefan Jaracz jest patronem ulic m.in. w: Słupsku, Częstochowie, Łodzi, Krakowie, Oświęcimiu, Tarnowie[22], Warszawie, Toruniu, Tychach, Wrocławiu, Ostródzie, Białymstoku i Gdańsku.
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads