10 Batalion Pancerny

10 Batalion Pancerny (10 bpanc) – oddział broni pancernych Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

10 Batalion Pancerny

Odznaka pamiątkowa 10 bpanc
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1935
Rozformowanie	1939
Tradycje
Nadanie sztandaru	1938
Dowódcy
Ostatni	ppłk Michał Piwoszczuk
Organizacja
Dyslokacja	Łódź
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	bronie pancerne
Podległość	1 Grupa Pancerna

Bronie Pancerne Wojska Polskiego w 1939 przed wybuchem II wojny światowej

czołg TK-3

Znaki taktyczne malowane na czołgach lekkich i rozpoznawczych^[a]

Znaki taktyczne malowane na pojazdach pancernych^[b]

Mjr sam. Henryk Emil Cybulski

Batalion był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Łodzi. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Od lata 1921 w garnizonie Łódź na terenie Okręgu Korpusu nr IV stacjonowała kadra 4 dywizjonu samochodowego. 14 listopada 1935 została ona przeformowana w kadrę 10 batalionu pancernego. 30 października 1937 kadra przekształcona została w 10 batalion pancerny. W tym samym pododdziały batalionu przeniesione zostały do Zgierza. Dowództwo pozostało w Łodzi do 1939. W maju 1937 jednostka została podporządkowana dowódcy 1 Grupy Pancernej. Batalion należał do typu II^[1]. W 1939 batalion stacjonował w Zgierzu^[2]

Organizacja pokojowa batalionu

• dowództwo
• kwatermistrzostwo
• pluton łączności
• 2 kompanie pancerne
• kompania rozpoznawcza
• kolumna samochodowa
• park
• kompania Junackich Hufców Pracy^[c]

Według stanu z 15 lipca 1939 na ewidencji batalionu znajdowały się 33 czołgi rozpoznawcze TK-3, 88 samochodów ciężarowych, 29 samochodów specjalnych, 13 samochodów osobowych, 37 motocykli i 8 przyczep.

Mobilizacja w 1939

Batalion był jednostka mobilizującą pododdziały broni pancernych, przewidziane w organizacji wojennej wojska, zgodnie z planem mobilizacyjnym "W". Po sformowaniu tych pododdziałów ulegał likwidacji, a nadwyżki ludzi i sprzętu przekazywał do ośrodków zapasowych broni pancernych.

W mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek koloru żółtego^[3], batalion formował:

• 41 samodzielną kompanię czołgów rozpoznawczych dla Armii „Łódź”
• 42 samodzielną kompanię czołgów rozpoznawczych dla Armii „Łódź”
• kolumnę samochodów sanitarnych typ I nr 401 (Fiat 621) dla Armii „Łódź” - dowódca: por. Bielanik
• kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 451 (Fiat 621) dla Armii „Łódź”; dowódca - por. Stanisław Wojcieszek
• kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 452 dla Armii „Łódź”^[4]
• kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 453 (Fiat 621) dla Armii „Łódź”; dowódca - por rez. Wacław Gogut
• kolumnę samochodów osobowych nr 41 dla Armii „Łódź”^[d]

W I rzucie mobilizacji powszechnej wystawiał:

• kolumnę samochodów sanitarnych PCK typ I nr 402 (Fiat 614) dla Armii „Łódź”
• kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 454 dla Armii „Łódź”; dowódca - por. rez. Jabłoński
• kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 455
• kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 456
• kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 41 dla OK IV
• kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 91 dla OK IX
• kolumnę samochodów ciężarowych i osobowych w Kraju nr 4 dla OK IV

W II rzucie mobilizacji powszechnej organizował:

• stały park broni pancernych nr 41^[e] dla Armii „Łódź”; dowódca - Jerzy Rędziejewski

Żołnierze batalionu

Dowódcy batalionu

• mjr Henryk Emil Cybulski
• mjr / ppłk Michał Piwoszczuk (– 1939)^[3]

Podoficerowie batalionu

• Józef Mierzyński

Organizacja i obsada personalna

Obsada personalna batalionu w marcu 1939[5][f]:
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca batalionu	ppłk Michał Piwoszczuk
I zastępca dowódcy	mjr Tadeusz III Wolski[g]
I zastępca dowódcy (dubler)	mjr kontr. Aleksander Aławidze
II zastępca dowódcy	mjr Mieczysław Poniatowski
adiutant	kpt. Jan Antoni Kurowski
lekarz medycyny	por. lek. Longinus Eugeniusz Pajewski
kwatermistrz	kpt. Olgierd Władysław Czechowski
oficer mobilizacyjny	kpt. Andrzej Walczak
I zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. adm. (sap.) Teofil Janiszewski
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. adm. (samoch.) Tadeusz Backiel
oficer gospodarczy	kpt. int. Marian Lech
dowódca kompanii gospodarczej	vacat
dowódca plutonu przewozowego OK IV	chor. Józef Tłokiński
dowódca plutonu łączności	por. Stanisław Wojcieszek
dowódca kompanii szkolnej	kpt. Jan Hodoń
instruktor	por. Zygmunt Wiktor Herniczek
instruktor	por. Eugeniusz Jan Wiktor Bukowczyk
dowódca kompanii pancernej	kpt. Eugeniusz Kołodziejski
instruktor	por. Jacek Krzyszkowski
dowódca plutonu szkolnego	por. Ludwik Maldełło
dowódca kompanii czołgów rozpoznawczych	kpt. Maciej Grabowski
dowódca plutonu technicznego	kpt. Lucjan Zajączkowski
dowódca 1 plutonu	por. Jan Bień
dowódca 2 plutonu	por. Oskar Brunon Jazdowski
dowódca kolumny samochodowej	por. Jerzy Zbigniew Radziejowski
zastępca dowódcy	chor. Mieczysław Swiderski
komendant parku	kpt. Tadeusz Witanowski
kierownik warsztatów	vakat
kierownik składnicy	chor. Marian Ostrowski
na kursie	kpt. Ksawery Marian Pobóg-Pągowski
	por. piech. Mieczysław Bielenin
	por. kaw. Kazimierz Bronisław Edmund Huttel

Symbole batalionu

Sztandar

Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 marca 1938 nadano batalionowi sztandar. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, posiadał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego występował Znak Pancerny^[8]. Znak ten umieszczony był również na przedniej ściance podstawy orła.

Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono^[9]:

• w prawym górnym rogu — wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
• w lewym górnym rogu — wizerunek św. Michała
• w prawym dolnym rogu — godło Zgierza
• w lewym dolnym rogu — odznaka honorowa 10 batalionu pancernego

Uroczyste wręczenie sztandaru odbyło się 26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandar wręczył reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza — minister spraw wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki.

Obecnie sztandar eksponowany jest w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie^[10][11].

Odznaka pamiątkowa

22 grudnia 1937 minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 10 bpanc^[12].

Odznaka ma kształt krzyża maltańskiego, pokrytego czarną emalią. Pośrodku srebrny smok. Brak jest danych o autorze projektu odznaki. Odznaki wykonywane były jedynie w wersji emaliowanej^[13].

Uwagi

1. 1 – czołg dowódcy kompanii; 2 – czołg dowódcy 1 plutonu; 3 – czołg dowódcy 2 plutonu; 4 – czołg dowódcy 3 plutonu; 5 – czołgi z 1 plutonu; 6 – czołgi z 2 plutonu; 7 – czołgi z 3 plutonu
2. 1 – wóz dowódcy szwadronu; 2 – wóz dowódcy 1 plutonu; 3 – wóz dowódcy 2 plutonu; 4 – wóz z 1 plutonu; 5 – wóz z 2 plutonu.
3. Witold Jarno podaje, że w skład batalionu wchodził pluton junaków, natomiast Rajmund Szubański stwierdza, że kompania junaków występowała wyłącznie w strukturze Kadry 9 Batalionu Pancernego, a pozostałych batalionach pancernych był tylko pluton.
4. Piotr Zarzycki nie wymienia Kolumny Samochodów Osobowych nr 41.
5. Według Piotra Zarzyckiego Stały Park Broni Pancernych nr 41 formował się bez czołówki.
6. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[6].
7. Tadeusz III Wolski ur. 8 stycznia 1891 w Popelni na Ukrainie, w rodzinie Stanisława i Anny z Sośnickich. W czasie kampanii wrześniowej 1939 dostał się do sowieckiej niewoli. Przebywał w obozie w Starobielsku. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach. Od 17 czerwca 2000 spoczywa na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie. 5 października 2007 Minister Obrony Narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie do stopnia podpułkownika. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007, w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”^[7]