Łotewska wojna o niepodległość

Łotewska wojna o niepodległość (łot. Latvijas brīvības cīņas) – seria konfliktów militarnych, mających na celu utworzenie niepodległego państwa łotewskiego, mająca miejsce w latach 1918–1920 między siłami łotewskimi a radzieckimi, niemieckimi i rosyjskimi, przy wsparciu sił estońskich, brytyjskich i polskich.

Łotewska wojna o niepodległość

wojna domowa w Rosji, zachodnia ofensywa Armii Czerwonej
Brygada Północna Strzelców Łotewskich wkracza do Rygi w 1919 roku
Czas	18 listopada 1918 – 11 sierpnia 1920
Miejsce	Łotwa
Przyczyna	dążenie Łotyszów do niepodległości, aspiracje Niemców bałtyckich, zachodnia ofensywa Armii Czerwonej
Wynik	traktat ryski, niepodległość Łotwy
Strony konfliktu
Łotwa  Estonia  Polska  Wielka Brytania  Francja  Bałtycka Landeswehra  Rosyjska FSRR  Łotewska SRR  Bałtycka Landeswehra  Zachodnia Armia Ochotnicza
Dowódcy
Jānis Balodis Dāvids Sīmansons Jorģis Zemitāns Johan Laidoner Edward Śmigły-Rydz Hubert Gough Rüdiger von der Goltz Jukums Vācietis Pēteris Slavens Siergiej Kamieniew August Kork Rüdiger von der Goltz Pawieł Bermondt-Awałow

Wojna dzieliła się na kilka etapów, w trakcie których zmieniały się jej strony. Pierwszym była ofensywa Rosji Radzieckiej w styczniu 1919 roku, a następnie jej odparcie z pomocą sił niemieckich. Po niemieckim zamachu stanu, kolejnym etapem było wyzwolenie od sił niemieckich z pomocą estońską w czerwcu 1919 roku. Następnie siły łotewskie walczyły z niemiecko-rosyjską ofensywą gen. Bermondta w październiku/listopadzie tego roku. Działania wojenne zakończyło wyzwolenie Łatgalii od bolszewików przez siły polskie i łotewskie w styczniu 1920 roku.

Przebieg konfliktu

Zamek w Rydze w czasie łotewskiej wojny o niepodległość

W wyniku I wojny światowej od 1915 roku Kurlandia i Semigalia, a od początku 1918 roku całość terytorium Łotwy znalazły się pod okupacją niemiecką. Po klęsce Cesarstwa Niemieckiego w I wojnie światowej i podpisaniu przez nie rozejmu, Republika Łotewska proklamowała niepodległość 18 listopada 1918 roku w Rydze^[1]. Premierem nowego państwa został Kārlis Ulmanis. W odpowiedzi miejscowi komuniści wszczęli zamieszki i proklamowali Łotewską Socjalistyczną Republikę Radziecką, której na pomoc ruszyła Rosja Radziecka^[1]. Na początku stycznia 1919 rosyjska Armia Czerwona w ramach zachodniej ofensywy wkroczyła na terytorium Łotwy i zdobyła Rygę, w której ustanowiono władzę rad narodowych. Większość terytorium Łotwy została do lutego zajęta, a rząd Ulmanisa schronił się w Lipawie na jej zachodnim krańcu^[1].

Osobny artykuł: Ofensywa Armii Czerwonej na Łotwie (1918–1919).

Główny ciężar walk z bolszewikami przejęła Bałtycka Landeswehra (obrona krajowa), sformowana na terytorium Łotwy z dominującym udziałem miejscowych Niemców i pomocą pozostających tam nadal wojsk niemieckich Ober-Ostu oraz udziałem białych sił rosyjskich^[1]. Wiosną 1919 roku składała się z pięciu batalionów, w tym trzech niemieckich, jednego rosyjskiego i jednego łotewskiego^[1]. Rząd łotewski wkrótce utracił nad nią kontrolę na rzecz niemieckiego dowództwa gen. von der Goltza. W kwietniu 1919 r. jednostki niemieckie wyparły Armię Czerwoną z Kurlandii^[2].

Osobny artykuł: Kontrofensywa antyradziecka na Łotwie (1919).

16 kwietnia 1919 roku von der Goltz przeprowadził za jej pomocą zamach stanu, obalając Ulmanisa i tworząc rząd mniejszości niemieckiej na Łotwie^[1]. Należy zaznaczyć, że jeszcze pod koniec I wojny światowej Niemcy, stanowiący ok. 10% ludności, lecz obejmujący najbogatszą warstwę posiadaczy ziemskich, chcieli stworzyć na Łotwie niemieckie państwo lub wręcz przyłączyć ją do Niemiec, czego efektem było krótko istniejące Zjednoczone Księstwo Bałtyckie, obejmujące też ziemie Estonii^[3]. W końcu maja 1919 r. jednostki niemieckie za zgodą Ententy odbiły Rygę z rąk Łotewskiej SRR^[4].

Osobny artykuł: Operacja ryska (1919).

W następstwie zamachu stanu, Północna Brygada Łotewska skoncentrowała się w sąsiedniej Estonii, również toczącej wojnę z bolszewikami, mając na celu wyzwolenie Łotwy^[5]. Siły łotewskie brały też udział w ofensywie estońskiej przeciw bolszewikom, która doprowadziła do zdobycia Pskowa w maju^[5]. W czerwcu 1919 roku von der Goltz zaatakował wobec tego Estonię, lecz oddziały niemieckie zostały odparte przez armię estońską pod Cēsis^[1].

Osobny artykuł: Bitwa pod Kiesią (1919).

Przy wsparciu brytyjsko-francuskich okrętów, oddziały łotewskie i estońskie przejęły następnie 6 lipca 1919 roku kontrolę nad Rygą, a Bałtycka Landeswehra została rozwiązana^[1].

Zagrożenie bolszewickie zostało tymczasowo odsunięte, lecz ponowną próbę przejęcia władzy na Łotwie podjęli Niemcy z pomocą rosyjskiej białej Zachodniej Armii Ochotniczej Pawła Bermondta-Awałowa, zasilonej ok. 50 tysiącami niemieckich żołnierzy^[1]. Armia ta miała być użyta na froncie antybolszewickim w ramach ofensywy na Piotrogród, lecz jej dowódca zaczął zamiast tego działać w interesie niemieckim. 7 października armia ta uderzyła na Rygę i następnego dnia powołała rząd z miejscowych Niemców^[1]. Ponownie siły łotewskie, przy wsparciu okrętów brytyjsko-francuskich i estońskich pociągów pancernych zdołały 16 października zmusić siły rosyjsko-niemieckie do wycofania się i ewakuacji do Prus Wschodnich^[1].

Osobny artykuł: Bitwa o Rygę (1919).

Próby zajęcia Łotwy podjęła więc po raz kolejny Rosja Radziecka. W tej sytuacji delegacja łotewska zwróciła się do rządu polskiego o pomoc, podpisując z nim 30 grudnia 1919 roku układ o pomocy wojskowej, rozszerzony 16 stycznia 1920 roku^[6]. W interesie Polski było powstanie niepodległej Łotwy, niezwiązanej z Niemcami ani Rosją radziecką. Porozumienia te były podstawą do wspólnych polsko-łotewskich działań militarnych przeciwko bolszewikom w ramach tzw. operacji „Zima”, rozpoczętej 3 stycznia 1920 roku^[7]. Wojska polsko-łotewskie w liczbie 20 000 żołnierzy (z czego 12 000 polskich), dowodzone przez gen. Edwarda Śmigłego-Rydza, prowadziły walki podczas 30-stopniowych mrozów. W walkach wzięła udział m.in. polska 3 Dywizja Piechoty Legionów, wsparta 25 czołgami Renault FT^[7]. Sprzymierzone wojska w ciągu stycznia opanowały cały teren Łatgalii (Inflant Polskich), wygrywając bitwę pod Dyneburgiem we wschodniej Łotwie i zmuszając Rosję Radziecką do zawieszenia broni. Zajęta została ostatecznie baza terytorialna Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, która uległa likwidacji wiosną 1920 roku^[7]. W traktacie pokojowym, podpisanym w Rydze 11 sierpnia 1920 roku, Rosja Radziecka uznała niepodległość Łotwy.

• 
  Marzec 1919: po radzieckiej ofensywie większość Łotwy jest pod kontrolą radziecką (różowy), siły łotewskie pozostają wokół Lipawy (pomarańczowy)
• 
  Kwiecień 1919: niemiecko-łotewskie siły (pomarańczowy) odzyskują Kurlandię
• 
  Czerwiec 1919: siły estońsko-łotewskie (fioletowy) zajmują północną część kraju i zwyciężają Niemców pod Cēsis
• 
  Listopad: Łotewska armia (żółty) wypiera niemiecko-rosyjską armię Bermondta. Od południa podchodzi Wojsko Polskie (niebieski)

W 1940, w czasie II wojny światowej, po zajęciu Łotwy przez wojska radzieckie, kraj ten został jedną z republik radzieckich.

Przypisy

1. Pawłowski 2018 ↓, s. 10.
2. Paluszyński 1999 ↓, s. 164.
3. Pawłowski 2018 ↓, s. 6–7.
4. Paluszyński 1999 ↓, s. 186 i 190.
5. Pawłowski 2018 ↓, s. 9.
6. „Polacy w walce o wolność 1904–1922”, Bellona, Warszawa 2008, ISBN 978-83-11-11312-1.
7. Pawłowski 2018 ↓, s. 10–11.

Bibliografia

• TomaszT. Paluszyński TomaszT., Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Warszawa: Bellona, 1999, ISBN 83-11-08959-0, OCLC 830259525.
• Tymoteusz Pawłowski. Bałtycki kocioł: Estonia, Łotwa i Litwa w latach 1917–1923. „Wojsko i Technika – Historia”. 1/2018. IV (15), styczeń – luty 2018. Warszawa. ISSN 2450-2480.

Kontrola autorytatywna (konflikt zbrojny):

• LCCN: sh93007244
• NKC: ph1141790
• J9U: 987007542087105171
• LNB: 000070790

Encyklopedie internetowe:

• Nacionālā enciklopēdija: 22216