Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jukums Vācietis (ros. Иоаким Иоакимович Вацетис, Ioakim Ioakimowicz Wacietis; ur. 11 listopada 1873 w Neuhof w powiecie Koldynga guberni kurlandzkiej, zm. 28 lipca 1938 w miejscu egzekucji Kommunarka) – radziecki dowódca wojskowy, z pochodzenia Łotysz, komandarm II rangi (1936), pierwszy głównodowodzący Armii Czerwonej od 4 września 1918 do 8 lipca 1919 roku, profesor Akademii Wojskowej im. Frunzego, ofiara masowych czystek w Armii Czerwonej, będących częścią "wielkiego terroru" w ZSRR (1936-1939).
 Vācietis po aresztowaniu przez NKWD | |
 komandarm II rangi | |
| Data i miejsce urodzenia |
11 listopada 1873 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1891–1937 |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
  | |
Urodzony w rodzinie ubogiego robotnika rolnego[1]. Od 1891 roku jako ochotnik w armii rosyjskiej. Ukończył Wileńską Szkołę Junkrów Piechoty w roku 1897 i Mikołajewską Akademię Sztabu Generalnego (1909)[2].
Walczył w I wojnie światowej w stopniu pułkownika. Jako dowódca 5. Łotewskiego Zemgalskiego Pułku Strzelców przyłączył się do oddziałów bolszewików natychmiast po rewolucji październikowej[2]. Był jednym z pierwszych oficerów armii rosyjskiej, którzy podjęli taką decyzję[3]. W listopadzie 1917 r. jego pułk zajął miasto Valka na północnej Łotwie, umożliwiając miejscowym bolszewikom przejęcie władzy na tych terytoriach Łotwy, których wcześniej nie zajęły wojska niemieckie[4]. Nigdy natomiast nie przystąpił do partii bolszewickiej[2], politycznie sympatyzował raczej z lewicowymi eserowcami, od których oddalił się, gdyż nie podzielał ich przekonania o konieczności dalszej walki z Niemcami zamiast zawierania pokoju brzeskiego[1].
W grudniu 1917 roku został wyznaczony na szefa oddziału operacyjnego Rewolucyjnego Sztabu Polowego Stawki[2]; faktycznie był ostatnim dowódcą naczelnym armii rosyjskiej. 13 kwietnia 1918 r. został dowódcą świeżo utworzonej Dywizji Strzelców Łotewskich[1].
W lipcu 1918 r. na czele strzelców łotewskich zdławił bunt lewicowych eserowców w Moskwie[5]. Za uratowanie władz bolszewickich Vācietis został wówczas wynagrodzony kwotą 10 tysięcy rubli[5], a także mianowany 18 czerwca dowódcą Frontu Wschodniego, który tworzył z rozbitych oddziałów, prowadząc powszechną mobilizację mężczyzn z roczników od 1883 do 1897, zamieszkujących regiony Powołża i Uralu[3]. Pozostawał dowódcą Frontu Wschodniego do 28 września tego samego roku.
W połowie lipca 1918 r. przygotował plan generalnej ofensywy Armii Czerwonej nad Wołgą i na Uralu, planując otoczenie obszaru między Samarą a Symbirskiem, odbicie Jekaterynburga i przecięcie połączeń kolejowych między Uralem a Wołgą. Jego plany zostały całkowicie udaremnione przez nieoczekiwany atak Ludowej Armii Komucza na Kazań 5 sierpnia 1918, gdzie znajdowała się jego kwatera główna. Czerwona 5 Armia została całkowicie zaskoczona w Kazaniu, 7 sierpnia miasto zostało zdobyte przez siły antybolszewickie, a Vācietis z trudem zbiegł w eskorcie strzelców łotewskich, gdyż część jego sztabowców przeszła na stronę wroga[6].
Po odbiciu Kazania[7] 2 września 1918 r. mianowany głównodowodzącym Armii Czerwonej[8]; pozostawał nim do 8 czerwca 1919 roku, zasiadając równocześnie w Rewolucyjnej Radzie Wojennej (utworzonej 6 września 1918 r.[8]). Wspólnie z innymi członkami Rady odegrał kluczową rolę w tworzeniu regularnej Armii Czerwonej, jej sztabu, struktury (podziału na fronty, w znaczeniu grupy wojsk[9], i armie na wzór sił zbrojnych Imperium Rosyjskiego[10]), zaprowadzeniu w oddziałach porządku i dyscypliny, wprowadzeniu instytucji komisarzy politycznych i usunięciu dowódców uznanych za niepewnych[8][2].
Vācietis jako głównodowodzący Armii Czerwonej kilkakrotnie nie był w stanie wyegzekwować od innych dowódców realizowania jego koncepcji i zamiarów strategicznych. W 1919 r. Władimir Antonow-Owsiejenko, dowódca Frontu Ukraińskiego, wbrew jego zaleceniom, po zajęciu Charkowa w styczniu 1919 r. przekroczył Dniepr i kontynuował marsz na zachodnią i południową Ukrainę, zdecydowanie przeceniając swoje siły. W rezultacie dalszy marsz Armii Czerwonej na zachód i południe uzależniony był od sojuszy z lokalnymi watażkami i atamanami, a w maju 1919 r. został zahamowany przez bunt jednego z nich - Matwija Hryhorjewa[11]. Dalekosiężną konsekwencją samowoli Antonowa-Owsiejenki były klęski sił Frontu Ukraińskiego w wyniku ofensywy Sił Zbrojnych Południa Rosji pod dowództwem gen. Antona Denikina w czerwcu 1919 (walki o Donbas zakończone zwycięstwem białych w czerwcu 1919 r., a następnie zdobycie przez nich Charkowa w końcu czerwca 1919 r.)[12]. Ofensywa armii Denikina doprowadziła w konsekwencji 30 sierpnia 1919 do zajęcia przez siły Białych Kijowa, a następnie we wrześniu-październiku 1919 miast południowej Rosji, do Orła i Woroneża włącznie.
Nieco wcześniej w czerwcu 1919 r. Vācietis oraz komisarz spraw wojskowych i morskich Lew Trocki opowiadali się za wstrzymaniem pościgu za siłami białych podporządkowanych admirałowi Aleksandrowi Kołczakowi, wycofującymi się za Ural po serii klęsk, m.in. pod Bugurusłanem, Bielebiejem, Sarapułem i Iżewskiem oraz Ufą. Przeważyło jednak stanowisko lokalnych dowódców, przekonanych o możliwości odniesienia dalszych szybkich zwycięstw nad Kołczakiem[13] i popierającego ich Lenina, domagającego się dalszego marszu na wschód[14]. Vācietis opowiadał się wówczas za czasowym przejściem do defensywy na linii rzek Kamy i Biełej, by część oddziałów z Frontu Wschodniego mogła zostać przerzucona na pomoc zagrożonemu Charkowowi (przeciw oddziałom Denikina) i Piotrogrodowi (przeciw oddziałom gen. Nikołaja Judenicza, atakującymi z terytorium Estonii na Piotrogród)[15].
Odrzucono również opracowany przez Vācietisa plan uderzenia na Siły Zbrojne Południa Rosji w sierpniu 1919 r. przez basen Dońca, gdzie czerwoni mogli liczyć na szerokie wsparcie robotników, zamiast natychmiastowego marszu przez Rostów i Nowoczerkask, region, gdzie ludność była im raczej niechętna, w kierunku Kubania[16]. W lipcu 1919 r. łotewski oficer, mimo poparcia Trockiego, został pozbawiony stanowiska naczelnego dowódcy Armii Czerwonej, na rzecz Siergieja Kamieniewa, którego wcześniej zwolnił z Armii Czerwonej za niewykonanie rozkazu, lecz który został przywrócony do służby na życzenie komisarzy Frontu Wschodniego[17]. Decyzja ta zapadła pod wrażeniem serii klęsk poniesionych przez Armię Czerwoną, chociaż wynikały one z całego szeregu czynników[18]. Vācietis był nawet podejrzewany o zdradę[18] i został na trzy miesiące uwięziony[14].
Od 1921 r. pracował w Rewolucyjnej Radzie Wojennej Rosji Sowieckiej[2].
W 1922 roku został wykładowcą Akademii Wojskowej Armii Czerwonej[2], kierował fakultetem historii wojen. Napisał wspomnienia[9].
W okresie "wielkiego terroru" 29 listopada 1937 został aresztowany przez NKWD na terenie Akademii, w przerwie między wykładami[2], i oskarżony o członkostwo w faszystowskiej łotewskiej organizacji w Armii Czerwonej oraz o szpiegostwo na rzecz Niemiec[1]. Był jednym z dowódców aresztowanych przez NKWD po tym, gdy Stalin nakazał zatrzymanie w ciągu dwóch tygodni 20 oficerów w stopniu wyższym od kombryga[19].
Podczas śledztwa był torturowany. Pod przymusem wskazał kolejnych rzekomych członków łotewskiego faszystowskiego spisku - łącznie 20 wojskowych, którzy zostali następnie aresztowani i w większości straceni[9]. Zeznał również, że Lew Trocki przed 1917 r. był współpracownikiem Ochrany i wywiadu niemieckiego[20]. Został skazany na śmierć 28 lipca 1938 z zarzutu o "szpiegostwo i udział w kontrrewolucyjnej organizacji terrorystycznej"; wyrok Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR w jego sprawie był z góry przesądzony, nazwisko Vācietisa widniało na sporządzonej przez Nikołaja Jeżowa, a zatwierdzonej przez Stalina liście osób do skazania na śmierć, z tego samego dnia[21]. Stracony tego samego dnia w miejscu egzekucji Kommunarka pod Moskwą i tam pochowany anonimowo[9]. 28 marca 1957 r. został zrehabilitowany postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR[9].
Odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru (1934) i Orderem Czerwonej Gwiazdy (1928)[2].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
