Loading AI tools
gatunek rośliny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wrzos zwyczajny, wrzos pospolity (Calluna vulgaris (L.) Hull) – jedyny gatunek rośliny wieloletniej z rodzaju wrzos (Calluna Salisb.) należącego do rodziny wrzosowatych (Ericaceae Juss.). Występuje w niemal całej Europie i przyległych obszarach Azji i Afryki oraz jako zawleczony na innych kontynentach. W Polsce jest to gatunek pospolity. Rośnie w różnych zbiorowiskach roślinnych i w różnych warunkach wilgotnościowych, zawsze jednak na glebach kwaśnych i ubogich. Jest wykorzystywany jako roślina miododajna i lecznicza oraz uprawiany jest jako roślina ozdobna. Wyhodowano liczne odmiany wrzosu różniące się formą wzrostu, barwą kwiatów i liści, terminami kwitnienia. Gatunek o szczególnym, symbolicznym znaczeniu i wszechstronnych zastosowaniach, zwłaszcza w północnej Europie – w Irlandii, Szkocji i Norwegii.
Rodzimy obszar występowania wrzosu obejmuje niemal całą Europę, część Azji (Turcja, Syberia) oraz północną Afrykę (góry w północnym Maroko, Azory, Madera)[3]. W Europie rośnie na północy po najdalsze końce Półwyspu Skandynawskiego oraz na Islandii, ale na południu brak go w południowo-wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego, a na Półwyspie Apenińskim i Bałkańskim rośnie tylko w górach, w ich północnej części. Z wysp na Morzu Śródziemnym rośnie tylko na Korsyce. Ku wschodowi zasięg zwarty obejmuje północno-wschodnią część kontynentu po Ural, dalej na Syberii wrzos rośnie już bardzo rozproszony. Podobnie bardzo nieliczne stanowiska ma w Azji Mniejszej[4]. Generalnie w zachodniej części zasięgu częściej gatunek powszechny i masowo rosnący, ku wschodowi spotykany coraz rzadziej i mniej licznie[5].
W Polsce wrzos jest pospolity niemal na całym obszarze, lokalnie tylko bywa rzadszy (np. na Żuławach Wiślanych i Równinie Pyrzyckiej)[6].
Jako gatunek zawleczony lub uciekinier z uprawy rozprzestrzenił się także w Australii, Nowej Zelandii oraz Ameryce Północnej[3]. W Australii rośnie na Tasmanii. W Nowej Zelandii rozprzestrzenił się na Wyspie Północnej w Parku Narodowym Tongariro. W końcu XX wieku dominował tam na powierzchni 1 tys. ha, a obecny był na dalszych 25 tys. ha[7]. W Ameryce rośnie głównie w jej części północno-wschodniej, wzdłuż wybrzeży od Labradoru po Wirginię Zachodnią oraz w Kolumbii Brytyjskiej[8].
Wrzos jest krzewinką, w klasyfikacji form życiowych roślin według Raunkiæra zaliczany jest do chamefitów[15]. Początkowo roślina rośnie i rozkrzewia się rosnąc pionowo ku górze[7]. Okres ten trwa w zależności od siedliska do 4–6 roku życia[9][7]. W następnym okresie życia, do wieku lat kilkunastu, krzewinka rozrasta się na boki, przybierając formę poduchowatą. Po około 14 roku życia rośliny w części środkowej (najstarszej) zaczynają rzednąć. Po 25 roku życia pędy w środkowej części całkowicie zamierają[7]. Długość życia krzewinek zależy od warunków siedliskowych – w borach świeżych i bagiennych żyją zwykle do kilkunastu lat, w borach suchych dożywają ok. 30–40 lat, a w lasach górskich znajdowane były też okazy ponad 50-letnie[9]. Wrzosy rosnące w kobiercu mszaków – torfowców na mokradłach[7] i najczęściej rokietnika w borach[9] nie przybierają formy poduchowatej, ponieważ ich pędy sukcesywnie przerastane są przez mszaki, ukorzeniają się i wytwarzają wyrastające corocznie nad powierzchnię nowe pędy[9][7]. Tak rosnące rośliny dożywają ok. 22 roku życia[7]. Najintensywniejszy wzrost wrzosów według różnych źródeł następuje wiosną i jesienią[7] lub w pełni lata[16]. Przyrosty osiągają w przypadku pędów 200 g m-2 i 45 g m-2 w przypadku kwiatów. Wielkości te zmieniają się w różnych latach w zależności od warunków pogodowych (średniej temperatury i wielkości opadów w okresie od maja do sierpnia), ale pozostają podobne u krzewinek w różnym wieku[16]. Pąki formują się od połowy do końca zimy[7].
Wrzosy kwitnąć zaczynają już w drugim roku życia (w borach świeżych później – po 5 roku życia), ale największy udział pędów kwitnących występuje u roślin 6- i 7-letnich (w borach świeżych u roślin 6- do 9-letnich)[9]. Na intensywność kwitnienia istotny mają wpływ temperatury w kwietniu, kiedy rozwój kwiatów się zaczyna[16]. Rośliny kwitną przez trzy tygodnie[12] w okresie od końca lipca do końca września, dłużej w lata chłodne[9]. W Europie Środkowej intensywne kwitnienie zaczyna się w pierwszej dekadzie sierpnia[12]. U odmian ogrodowych kwitnienie jest wydłużone i trwać może w sumie od końca czerwca do listopada[9]. Kwiaty są słabo przedprątne[5]. Po przekwitnieniu listki okwiatu zasychają i utrzymują się na roślinie okrywając owoce przez całą zimę[9].
Kwiaty są owadopylne i są zapylane przez owady z różnych grup systematycznych (patrz sekcja „Interakcje międzygatunkowe”). Do zapłodnienia może dojść także w wyniku wiatropylności i samopylności, przy czym ostatni sposób rzadko jest skuteczny[7]. Owoce dojrzewają we wrześniu i październiku[11]. Dorosłe rośliny wytwarzają tysiące nasion w ciągu roku, przy czym udział nasion zdolnych do kiełkowania jest odwrotnie skorelowany z wysokością, na jakiej rośliny rosną. Nasiona zachowują zdolność do kiełkowania przez co najmniej 100 lat i kiełkują przy dostępie do światła, znacznie skuteczniej na glebie mineralnej niż organicznej. Drobne, lekkie nasiona przenoszone są przez wiatr na duże odległości, ale pewną rolę w ich dyspersji odgrywać może także woda, ludzie, zwierzęta i pojazdy[7]. W glebowym banku nasion może być zdeponowanych do 100 tys. nasion wrzosu na 1 m². Depozyt ten odgrywa istotną rolę w regeneracji wrzosowiska w przypadku zniszczenia pokrywy roślinnej w wyniku pożaru, ingerencji człowieka lub z innych powodów[17].
Wrzos rozprzestrzenia się głównie za pomocą nasion – mimo zdolności do korzenienia się pędów, zróżnicowanie genetyczne populacji świadczy o niewielkim znaczeniu rozmnażania wegetatywnego[7]. Siewki pojawiają się najprawdopodobniej zarówno jesienią, jak i wiosną. Mają hipokotyl nagi, zielny, czerwonawy i osiągający zaledwie do 3 mm długości. Para siedzących liścieni ma nieco pochwowatą nasadę. Blaszka liścieni osiąga do 1 mm długości, jest nieco skórzasta, podługowato lancetowata, o nasadzie zbiegającej i wierzchołku zaokrąglonym. Epikotylu brak. Pierwsze liście o długości 1 mm wyrastają naprzeciwlegle i w okółkach[18].
W wyniku działania ognia[19] lub zgryzienia gałęzi przez zwierzęta roślinożerne z nasady pędu wyrastają nowe odgałęzienia[20], ale tylko u osobników stosunkowo młodych – mających do 15–20 lat. Warunkiem jest też to, że temperatura podczas pożaru w rejonie nasady pędu nie może być wyższa niż 290 °C[19].
Roślina o zapachu słabo aromatycznym i nieco gorzkim smaku[21]. Ziele zawiera 0,35–0,42% arbutyny, ok. 7% garbników, erikolinę, alkaloidy (erykodynę[22])[21], flawonoidy (kwercytrynę i mirycytrynę)[23], procyjanidyny, niewielkie ilości olejku eterycznego[24], kwas cytrynowy, taninowy[21] i krzemowy[23], związki mineralne m.in. z krzemem i potasem[24].
Wrzos to roślina wybitnie kwasolubna – rośnie na glebach o różnej wilgotności od suchych piasków po bagna, jednak zawsze kwaśnych[9] i ubogich[11]. Uznawany jest za gatunek wskaźnikowy takich gleb[25]. Unika skał wapiennych[11]. Występuje na terenach nizinnych i w górach sięgając po 2700 m n.p.m. w Alpach[9], 2060 m n.p.m. w Tatrach[11]. Optimum ekologiczne gatunek ma w formacjach krzewinkowych rozwijających się pod wpływem wilgotnego i łagodnego klimatu atlantyckiego – na wrzosowiskach. Do Europy Środkowej i Polski sięgają one wykształcone w postaci uproszczonej i wrzos rośnie tu często na siedliskach leśnych istotnie wpływając na fizjonomię i ekologię dna lasu, zwłaszcza na siedliskach borowych[9]. Zasiedla poza tym murawy, zdegradowane łąki, torfowiska wysokie[11]. Źle rośnie w miejscach zacienionych – słabo się w takich miejscach rozgałęzia i kwitnie[7]. W Ameryce Północnej jako gatunek introdukowany rozprzestrzenia się i rośnie wewnątrz kontynentu głównie wzdłuż linii kolejowych[8]. Na Nowej Zelandii rozprzestrzenia się wzdłuż dróg i dolin rzecznych[7].
Wrzos zwyczajny rośnie w różnych zbiorowiskach roślinnych: w borach sosnowych (chrobotkowych, suboceanicznych świeżych i bagiennych), na wrzosowiskach (zarówno bagiennych z wrzoścem bagiennym jak i suchych), także torfowiskach[9] i ustabilizowanych wydmach[10]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Calluno-Ulicetalia, Ass. Calluno-Sarothamnetum[26].
.jpg)
Korzenie wrzosu funkcjonują w symbiozie ze strzępkami grzybni tworzącej mikoryzę erikoidalną, typową dla roślin wrzosowatych. Grzyby wymieniają związki odżywcze uzyskane w wyniku enzymatycznego rozkładu złożonych związków organicznych występujących w glebie na węglowodany powstające w roślinach w wyniku fotosyntezy[27]. Dzięki mikoryzie wrzos zyskuje także odporność na wysokie stężenia metali ciężkich w glebie[28]. Wśród grzybów mikoryzowych pozyskanych z włośników wrzosów dominuje Hymenoscyphus ericae z rzędu tocznikowców Helotiales (Ascomycota), ale mniej liczne są różne inne gatunki, w tym szereg z rzędu patyczkowców Leotiales. Skład mykobioty mikoryzowej i endofitów u wrzosu nie wykazuje istotnych różnic w stosunku do innych wrzosowatych rosnących także na innych kontynentach, w Ameryce Północnej i Australii[29]. Na żywych pędach wrzosu stwierdzano takie grzyby jak: Hymenochaete corrugata (szczeciniakowate), Tremella callunicola (trzęsakowate), Mycena sanguinolenta (grzybówkowate), Belonopsis obscura (Dermateaceae), Keissleriella subalpina (Massarinaceae), Setulipes androsaceus (Omphalotaceae)[30]. Grzyby patogenne wymienione zostały w sekcji „Choroby”.
Na korzeniach wrzosu pasożytuje pszeniec leśny Melampyrum sylvaticum, a na jego pędach kanianka macierzankowa Cuscuta epithymum[30].
Wrzos, poza siedliskami mokradłowymi i skrajnie ubogimi, jako gatunek światłolubny ustępuje sukcesji roślin krzewiastych i drzew[7]. Na siedliskach borowych wypierany jest przez krzewinki borówek i utrzymuje się na otwartych kobiercach mchów[9]. Pędy wrzosów rosnące w kobiercach mchów pogrążane są w nich przez śnieg w okresie zimowym i obrastane są przez mech. Pogrążone w ten sposób pędy korzenią się, a ponad kobierzec mchów wyrastają nowe pędy roczne[9]. Na torfowiskach przy wzroście dostępności związków azotu w glebie wrzos ustępuje trzęślicy modrej[31]. Konkurencyjność trzęślicy zwiększa także zimowy wypas wrzosowisk[32]. Wrzos oddziałuje silnie allelopatycznie na wzrost innych roślin (w badaniach wykazano takie oddziaływanie np. na koniczynę łąkową), przy czym przyczyną tych oddziaływań są najwyraźniej zawarte we wrzosie fenole[33].
Kwiaty wrzosu odwiedza 8 gatunków pszczolinek, lepiarkowate, porobnice, smukliki i wiele gatunków trzmieli i motyli[34]. Zapylane są także przez wciornastki[10]. Liście wrzosu zjadane są przez gąsienice 27 gatunków motyli, a także zwińcowate i tasznikowate[34]. Sok z roślin spijają dorosłe i larwy Kleidocerys ericae – pluskwiaków różnoskrzydłych z rodziny zwińcowatych. Na pąkach żeruje przedstawiciel tasznikowatych – Systellonotus triguttatus, a na kwiatach, z tej samej rodziny Orthotylus ericetorum, a także Ceratothrips ericae z wciornastkowatych. Na liściach żerują Altica ericeti, Altica oleracea i Lochmaea suturalis ze stonkowatych[30]. Nasiona wrzosu są przenoszone przez robotnice murawki darniowca Tetramorium caespitum[30].
Krzewinki wrzosu wykorzystywane są jako szkielet do budowy mrowisk przez mrówki z gatunku podziemnica zwyczajna Lasius flavus. Mrówki te nanoszą na wrzos ziarna piasku przysypując jego pędy, co powoduje silne ich rozkrzewianie się i rozwój korzeni przybyszowych. Cała roślina tworzy w ten sposób szkielet dla sukcesywnie powiększającego się mrowiska, przy czym wystające nad mrowisko końce pędów są krótkie, a kwiatostany na nich nie przekraczają z reguły 4 cm długości[9].
Wrzos jest istotną, całoroczną rośliną pokarmową dla pardwy mszarnej (w przypadku podgatunku – pardwy szkockiej – stanowi w okresie jesienno-zimowym ok. 90% pożywienia, a tylko wczesnym latem jego udział spada do ok. 50%[35])[10], pardwy górskiej i głuszca[7]. Korzystnie na rozwój wrzosowisk wpływa żerowanie królików zgryzających i odnawiających krzewinki oraz ograniczających rozwój traw. Podobny efekt daje wypas owiec stanowiący tradycyjną formę użytkowania rozległych wrzosowisk w niektórych obszarach[36]. Zalecana w celu ochrony wrzosowisk obsada owiec wynosi 0,7 do 1,4 zwierząt na ha−1[32].
Monotypowy rodzaj Calluna R. A. Salisbury, Trans. Linn. Soc. London 6: 317. 1802[37] należy do plemienia Ericeae wspólnie z rodzajami Bruckenthalia, Daboecia i Erica z podrodziny Ericoideae Link[38]. Naukowa nazwa rodzajowa Calluna wywodzi się z greckiego słowa kallýno oznaczającego „czyszczę, zamiatam” czego powodem ma być prawdopodobnie wykorzystywanie pędów tej rośliny do wyrobu mioteł[39].
Przed powszechną akceptacją nomenklatury binominalnej gatunków wrzos opisywany był u Jacquesa Daléchamps'a i Pierandrei Matthioliego jako Erica prima, u Matthiasa de l’Obela i Pierre Pena jako Erica myrica folio, u Adriaana van Royena jako Erica foliis quadrifariam imbricatis[13]. Karol Linneusz w Species Plantarum w 1753 nadał temu gatunkowi nazwę Erica vulgaris. Pod stosowaną współcześnie nazwę naukową pierwszy przeniósł ten gatunek John Hull w 1808 w dziele British Flora, or a Linnaean Arrangement of British Plants[40].
W języku polskim wrzos dawniej zwany był wrzes od prasłowiańskiego vres, ale przybrał współczesną formę przed XII wiekiem w wyniku przegłosu polskiego[41]. W innych językach słowiańskich nazywany podobnie – po czesku vřes, po rosyjsku вереск, po chorwacku vries, vriesak[42]. Na Mazurach wrzosy nazywane były „wrzostem”[42]. Od kwitnących wrzosów nazwany został w języku polskim dziewiąty miesiąc roku – wrzesień[41]. Przed wyodrębnieniem rodzaju Calluna z rodzaju Erica na początku XIX wieku – wszyscy przedstawiciele rodzaju Erica (obecnie – wrzosiec) określani byli w języku polskim mianem „wrzosów”, i tak np. wrzosiec bagienny nazywany był „wrzosem błotnym”[13]. Wrzosem nazywano również wrześnię[43]. Zaznaczyć należy, że nazwa naukowa Erica nadana pierwotnie wrzosowi, a następnie przeniesiona na wrzosiec, od której wywodzi się nazwa rodziny wrzosowatych – Ericaceae, pochodzi od greckiego słowa ereico – „łamię” i użyta została ze względu na łatwość z jaką pędy wrzosu dają się łamać[21].
W obrębie gatunku obok formy typowej o nagich pędach (var. vulgaris, var. geuina Regel, var. glabra Neilr.) wyróżnia się jedną odmianę – var. hirsuta Presl (= var. pubescens Koch) – o białawo[11] lub szaro owłosionych gałązkach i liściach[5]. W Polsce występuje na Śląsku[11] oraz w Puszczy Białowieskiej[14].
W obrębie odmiany typowej wyróżnia się dość pospolitą formę o kwiatach białych – f. albiflora[11].
W Anglii odnaleziono mieszańca międzyrodzajowego wrzosu zwyczajnego i wrzośca popielatego Erica cinerea nazwanego erikalluną Beale'a ×Ericalluna bealeana Krüssm. Krzewinka ta osiąga 35 cm wysokości, ma liście nakrzyżległe lub po trzy w okółkach, do 3 mm długości, z nielicznymi włoskami na szczycie, kwiaty czterokrotne, z płaską, otwartą koroną[44].
Wrzos należał do roślin wszechstronnie wykorzystywanych, zwłaszcza na obszarach, gdzie dominował w krajobrazie nie pozostawiając ich mieszkańcom innych alternatyw. Tak było na przykład w Szkocji. Tam pędy wrzosu wykorzystywane były do wyrobu mioteł, strzech na chatach (także w Laponii[13]) i dodawano je do gliny, torfu i nawozu zwierzęcego podczas wyrobu ścian[9], układając bryły korzeniowe wrzosu korzeniami na zewnątrz domostw[45]. Z pędów zaplatano także powrozy, a z korzeni wytaczano uchwyty narzędzi. Wobec braku alternatywy wrzos był także rośliną pastewną i na wrzosowiskach odnawianych ogniem wypasano owce (ogień powodował rozkrzewianie wrzosu, którego młodymi pędami żywiły się zwierzęta oraz wymuszał rozkrzewianie się roślin przy powierzchni gruntu)[9]. Gdzie indziej także na młodych pędach wrzosu spasano konie i bydło[13]. Suchy chrust wrzosowy stosowany był jako opał, a cienkimi pędami wypychano materace. Wyrabiano z tej rośliny także piwo wrzosowe zwane Fraoch[9], warzone zwłaszcza na wyspie Islay[45]. Wiersz o wielkiej wartości przepisu na piwo wrzosowe dla Piktów napisał Robert Louis Stevenson[45][46]. Z wrzosów powstaje uznawany za zdrowy i ceniony miód wrzosowy[45], dodawany m.in. do likierów[9]. W różnych obszarach Europy Północnej dodawano kwiatów wrzosu podczas wyrobu wina[9]. Wrzos stosowany był także jako surogat herbaty[22][47] i jako źródło żółtego barwnika stosowanego do barwienia tkanin[47][45].
Wrzos jest rośliną leczniczą, na którą zapotrzebowanie jest zmienne i z naddatkiem zaspakajane z bogatych zasobów naturalnych[48]. Wielkość pozyskania jest na tyle nieduża, że nie wpływa na zasoby gatunku[49]. Po raz pierwszy jako roślina lecznicza opisany został w XV wieku przez Hieronymusa Brunschwiga. W następnym wieku wspominany był przez Pierandreę Matthioliego, Hieronima Bocka i Theodorusa Tabernaemontanusa[22]. Wykorzystywany jest w lecznictwie ludowym i w homeopatii[22]. Należy do ziół raczej rzadko wykorzystywanych[50].
Wrzos należy do szczególnie cenionych roślin miododajnych. Miód wrzosowy należy do najlepszych miodów kwiatowych, ma konsystencję galaretowatą i jest trudny do odwirowania z plastrów. Znalazł zastosowanie głównie w leczeniu schorzeń prostaty. W stanie płynnym ma zabarwienie czerwonobrunatne i konsystencję galaretowatą. Ma też silny aromat i charakterystyczny ostry słodko-gorzki smak. Z jednego hektara wrzosowiska o średnim zagęszczeniu roślin pszczoły zbierają do 50–120 kg miodu[12], a w optymalnych warunkach nawet 200 kg miodu[55] (w ciągu jednego dnia przybytek ula na wadze może wynieść 2–3 kg, a przy optymalnej pogodzie nawet 5 kg[56]). Przeciętnie na 1 m² obserwuje się 6 pszczół, co dla 1 ha oznacza ich obecność w liczbie 60 tys. Odpowiada to dwóm pniom i taką ich liczbę na 1 ha wystawiają na wrzosowiskach pszczelarze wędrujący z pasiekami. Miód wrzosowy bywa pozostawiany pszczołom na zimę, ponieważ umożliwia pasiece dobre zimowanie[12]. Obnóże z pyłku wrzosowego ma barwę białawą[56].
Wrzos uprawiany jest jako roślina ozdobna. Wykorzystywany jest do wyrobu wieńców i suchych bukietów zimowych[57]. Odmiany ozdobne stosuje się w urządzaniu terenów zielonych, ale sprawdzają się także w niewielkich ogrodach. Najlepiej wyglądają sadzone w stosunkowo dużych, nieregularnych grupach (po kilkanaście okazów jednej odmiany), optymalnie w towarzystwie kontrastująco ubarwionych i zróżnicowanych pokrojem i wysokością roślin. Wrzosy sprawdzają się jako rośliny okrywowe, w ogrodach skalnych, na obrzeżach rabat i dróg ogrodowych. Mogą być sadzone w wieloletnich kompozycjach w pojemnikach na balkonach i tarasach oraz jako ozdoba grobów[25]. Do ostatniego zastosowania nadają się zwłaszcza wrzosy odmian pączkowych – odpornych na temperatury ujemne i długo utrzymujące barwne pąki kwiatowe (są konkurencyjne w czasie Święta Zmarłych wobec często wówczas przemarzających chryzantem)[9].
Uprawa wrzosu jako rośliny ozdobnej stała się popularna dopiero po latach 20. XIX wieku, po sprowadzeniu do Europy wrzośców południowoafrykańskich[9]. Przed wiekiem XIX wrzos w zasadzie nie był wspominany jako roślina ogrodowa. Za zmianę tego stanu rzeczy wpływ miała też rozwijająca się w tym wieku moda na Celtów i związane z tym zainteresowanie wrzosowiskami[45]. Do 1838 znanych było 15 odmian uprawnych, na początku XXI wieku było ich już ponad tysiąc, z czego ok. stu rozpowszechnionych w uprawie. Prace hodowlane nad wrzosami prowadzą głównie szkółki roślin ozdobnych w Niemczech, Holandii i Wielkiej Brytanii[9].
Odmiany uprawne różnią się wysokością, pokrojem, barwą kwiatów i liści, terminami kwitnienia, kwiatami pojedynczymi, pełnymi lub pozostającymi cały czas w pąkach (tzw. wrzosy pączkowe)[25].
Wrzos może być także porażany przez opieńkę miodową Armillaria mellea[30].
Wrzos jako gatunek jest szeroko rozprzestrzeniony i ma wielkie zasoby, przedmiotem troski jest jednak zanikanie w skali całego kontynentu tworzonych przezeń wrzosowisk, co wiąże się z utratą różnorodności biologicznej (zanikaniem gatunków towarzyszących, zwłaszcza fauny)[36]. Za przyczynę tego stanu rzeczy uznaje się wzrost dostępności nutrientów, w szczególności związków azotu, co zwiększa konkurencyjność roślinności trawiastej[63].
Jako siedliska przyrodnicze chronione są w sieci Natura 2000 różne ekosystemy, w których wrzos odgrywa istotną rolę. W ramach siedliska 1230 klify na wybrzeżu Atlantyku i Bałtyku chronione są występujące w takich miejscach wrzosowiska z Ulex gallii i Scilla verna. Siedliskiem przyrodniczym są: nadmorskie wrzosowiska bażynowe (2140 i 2320); atlantyckie wrzosowiska z turzycami i wrzoścami Calluno-Ulicetea (2150); suche wrzosowiska z janowcem włosistym i angielskim (2310), suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) (4030); endemiczne wrzosowiska makaronezyjskie (4050); wrzosowiska wysokogórskie i borealne (4060); zarośla jałowca pospolitego na wrzosowiskach (5130); torfowiska wysokie (7110 i 7120); przejściowe (7140) i dywanowe (7150)[64]. Poza tym lokalnie wrzos może mieć ważną pozycję w siedliskach takich, jak wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym (4010, tak jest w Polsce, gdzie wrzosiec bagienny jest rzadszym gatunkiem, a sam ten typ siedliska jest bardzo rzadki)[65], bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (6230), śródlądowe bory chrobotkowe[66], kwaśne dąbrowy (9190)[67], lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2018), wilgotne zagłębienia międzywydmowe (2190)[68]. Z drugiej strony, ekspansja wrzosu może świadczyć o degradacji, ewentualnie sukcesji siedlisk takich jak nadmorskie wydmy szare (2130), torfowiska wysokie (7110)[66].
Na obszarach pod wpływem klimatu atlantyckiego wrzosowiska są trwałym elementem krajobrazu, których sukcesja ekologiczna jest powstrzymywana z powodu silnego zubożenia gleby, a dodatkowo też wypalania i wypasania[69]. Utrzymanie wrzosowisk w Europie Środkowej wymaga okresowego usuwania drzew i krzewów, koszenia lub wypalania. W celu odmłodzenia wrzosowisk wykasza się przemiennie kolejne jego płaty co 3–5 lat jesienią, po wysypaniu nasion. Drzewa i krzewy usuwa się wiosną. Ewentualne wypalanie (zawsze tylko dla części wrzosowiska) stosowane jest co 8–10 lat na przełomie zimy i wiosny. Utrzymaniu wrzosowisk sprzyja także wypasanie ich owcami wrzosówkami[9].
Zachowaniu wrzosowisk sprzyja również użytkowanie ich jako poligony wojskowe[70].
Wrzos zwyczajny odgrywa szczególną rolę w kulturze krajów, gdzie pełni też znaczącą rolę w krajobrazie tj. w Irlandii[71] i Szkocji[72], ale jest też jednym z narodowych symboli Norwegii[73]. Liczne rody szkockie miały wrzos przedstawiony na swoich tarczach herbowych, a przywódcy rodu MacDonald przytwierdzali wiązkę wrzosów do swych włóczni[72].
Szczególne znaczenie, jako roślinie mającej przynosić szczęście, przypisywano rzadko spotykanym w naturze wrzosom kwitnącym na biało (brytyjski odpowiednik czterolistnej koniczyny). Białe wrzosy są w efekcie popularną ozdobą weselną, składnikiem bukietów panny młodej. Rzadkość ich występowania wiązano także z obfitującą w wojny historią Szkocji – wedle legend znaczyć miały bowiem miejsca, w których nie przelano krwi w bitwie, ewentualnie miejsca spoczynku wróżek (ang. Faeries)[72].
Biało kwitnące wrzosy wiązane są też z legendarną Malwiną mającą żyć w III wieku n.e. Bukiet wrzosów przyniósł jej posłaniec od jej narzeczonego – Oskara wraz z wieścią, że tuż po ich zerwaniu zginął on w bitwie. Łzy Malwiny zmieniły barwę kwiatów wrzosowych, a ona sama zaklęła białe kwiaty wrzosu, które mimo że stanowiły symbol jej żałoby, miały przynosić wszystkim ich znalazcom szczęście[72].
Wierzono także, że wrzos noszony przy sobie chroni przed przemocą, w tym zwłaszcza przed zgwałceniem[72][74]. Spalenie przed domem paproci i wrzosu miało sprowadzać deszcz[74]. Wrzos miał być świętą rośliną dla druidów[72]. Roślina wykorzystywana była do „okiełzania złych duchów”[74]. W aromaterapii używana jest do uwalniania pacjenta od różnorodnych problemów[72].
W Niemczech wierzono, że kwiaty wrzosu (niem. Heide) zawdzięczają swą barwę krwi zabitych pogan (niem. Heiden)[75].
W kulturach anglojęzycznych od końca XIX wieku nadawane jest imię Heather ('wrzos'), od połowy XX wieku będąc jednym z bardziej popularnych imion żeńskich (w Stanach Zjednoczonych wyjątkowo nadawanym też chłopcom). W Stanach Zjednoczonych było w pierwszej dziesiątce imion żeńskich w latach 70. i 80. XX w., przekraczając 1 procent populacji, podczas gdy w pierwszej połowie XX w. i w XXI w. było o dwa rzędy wielkości mniej popularne. W innych krajach również jego popularność spada[76].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
