Loading AI tools
gatunek gryzonia Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skałoszczur właściwy[13], skałoszczur skalny[14] (Petromus typicus) – gatunek afrykańskiego gryzonia z monotypowego współcześnie rodzaju skałoszczur[13] (Petromus) i monotypowej rodziny skałoszczurowatych[13] (Petromuridae), zamieszkujący skaliste obszary[15] zachodniej części Afryki Południowej, Namibii, południowo-zachodniej Angoli[16][17] oraz północno-zachodni region Kraju Przylądkowego w Południowej Afryce[18].
Petromus typicus[1] | |||||
A. Smith, 1831[2] | |||||
Systematyka | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Typ | |||||
Podtyp | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Infragromada | |||||
Rząd | |||||
Podrząd | |||||
Infrarząd | |||||
(bez rangi) | incertae sedis[3] | ||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek |
skałoszczur właściwy | ||||
| |||||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[12] | |||||
Zasięg występowania | |||||
Petromus typicus zaliczany jest do rodziny skałoszczurowate (Petromuridae). W literaturze zoologicznej wyróżniono piętnaście podgatunków występujących na stosunkowo małym terenie[19], jednak nie wszystkie są akceptowane przez taksonomów jako odrębne podgatunki[20].
Analizy genetyczne wykazały bliskie pokrewieństwo rodzin Petromuridae i Thryonomyidae[21][22]. Postulowano nawet umieszczenie obu rodzin w jednej wspólnej nadrodzinie Thryonomyoidea. Najnowsze ustalenia lokują jednak rodzinę Petromuridae w nadrodzinie Petromuroidea[23].
Opisano liczne formy i podgatunki[24], ale wstępne pomiary czaszki wykazują, że P. typicus jest gatunkiem monotypowym, chociaż potrzebne są analizy filogenetyczne, aby to potwierdzić[3].
Oprócz nazw Petromus i Petromuridae w literaturze czasem stosowane są nazwy Petromys i Petromyridae[16].
Nazwa rodzajowa Petromus pochodzi od greckich słów: petra (πέτρα), oznaczającego „skałę”, oraz mys (μυς), znaczącego „mysz”[25], i najprawdopodobniej nawiązuje do skalistego środowiska zajmowanego przez to zwierzę. Nazwa gatunkowa pochodzi od łac. typicus „typowy, typ”, od gr. τυπικος tupikos „typowy, zgodnie z typem”, od τυπος tupos „typ”[26].
Lokalnie używane są nazwy rock rat, dassie rat i noki. Noki pochodzi z dialektu ludu Khoikhoi. Badacze chętnie używają tej nazwy, bowiem pozwala na uniknięcie pomyłek pomiędzy dassie-rat a rock-dassie (góralkiem skalnym) – ssakiem z rodziny góralkowatych. W języku niderlandzkim, którego używali przybywający z Europy osadnicy z okolic Kapsztadu, słowo dassie oznacza borsuka[27].
Andrea Mess i Manfred Ade[18] zwracają uwagę na dużą zbieżność cech plezjomorficznych tego gatunku z Hystricognathi.
Petromus typicus bywa w literaturze określany jako podobny do wiewiórki[27], ale bez puszystego ogona[16]. Zachowuje duże podobieństwo do innych jeżozwierzokształtnych – w tym południowoamerykańskich koszatniczek. Budowa ciała niska, nieco przysadzista. Tułów dorosłego osobnika ma 140–200 mm długości[16], ogon 130–180 mm, a waży 100–300 g[17][16].
Skałoszczur właściwy ma czarne, długie wibryssy, beżowy nos, wąskie łapy i pazury. Rinarium jest mocno zredukowane[18]. Przednie łapy mają cztery palce, a tylne pięć. Sierść miękka w dotyku, rośnie w kępkach po 3–5 włosów. Nie ma podszerstka, więc włos okrywowy jest sztywny i wyprostowany. Kolor sierści zlewa się z barwą skał, część grzbietowa ma szary odcień, a brzuszna szaro-beżowy, śniady lub pomarańczowo-beżowy. Sierść na ogonie jest rzadka, krucha i łatwo łamliwa[16]. Sporadycznie umaszczenie może być brązowe, szare czy nawet czarne[28].
Morfologicznie P. typicus jest dobrze przystosowany do życia w specyficznym terenie. Głowa jest bocznie spłaszczona[14], ciało gibkie, szkielet giętki i elastyczny, co ułatwia przeciskanie się przez szczeliny. Sutki samic (3 pary, rzadziej 2), są ulokowane wysoko, na bokach, co umożliwia karmienie młodych podczas leżenia na brzuchu czy chowania w szczelinach. Przysadzista budowa ciała jest zgodna z charakterem poruszania się. Skałoszczur właściwy nie skacze, ale biega[16].
Petromus typicus ma uzębienie o charakterze hypsodontycznym (wysokokoronowe), co oznacza zęby o krótkich korzeniach i masywnej koronie. Wzór zębowy: [16].
Żołądek jest duży, zakrzywiony, pofałdowany[18], kątnica duża w przekroju i podzielona[16].
Niedobór wody jest typową cechą Pustyni Namib od milionów lat[29]. P. typicus są więc doskonale przystosowane pod względem morfologii do funkcjonowania w takich warunkach. Mogą zdobywać wodę znajdującą się w szczelinach skalnych, wciskając się do nich, co ułatwiają bocznie spłaszczona czaszka, elastyczne żebra i boczno-grzbietowe sutki[27].
Skałoszczur właściwy prowadzi dzienny tryb życia[27]. Żyje w skalistym terenie[16], chętnie na skalistych zboczach gór, wzgórz i urwisk, które dają schronienie. Z kryjówek wyłania się rano lub późnym popołudniem, choć czasem jest aktywny także w czasie silnego operowania słońca. Lubi wygrzewać się w gorące dni, ale zazwyczaj pod osłoną skał, które go chronią przed atakiem sokołowych[16]. Petromus typicus wiedzie samotniczy tryb życia lub żyje w parach[16], lubi spędzać czas na baraszkowaniu i zabawach[29].
Zoolodzy zaobserwowali sporadycznie występujące nieco dziwne zachowanie polegające na wsparciu się na usztywnionym, zagiętym ogonie i na przednich łapach (ang. tail stand), podczas gdy łapy tylne wykonują swobodne ruchy w powietrzu i bębnią o ziemię[18][29]. Znaczenie tego zachowania nie jest wyjaśnione.
Mało jest informacji na temat cyklu rozmnażania P. typicus[15]. Cykl rozrodczy ma miejsce tylko raz w roku i zaczyna się zazwyczaj przed porą deszczową, czyli w listopadzie–grudniu (zapłodnienie)[29]. Ciąża trwa około 3 miesięcy, rodzi się 1–3 młodych, zwykle 2[29]. Młode – dość duże i pokryte sierścią[16] – rodzą się więc raz w roku w okresach letnich: grudzień–styczeń[29]. To okres korzystny dla wykarmiania młodych mlekiem przez samice, bowiem wówczas roślinność zawiera więcej wody, co jest niezbędne dla prawidłowej laktacji[30]. Młode pozostają pod opieką matki przez trzy tygodnie, a po około 2 tygodniach życia zaczynają zjadać stały pokarm[15]. Dorosłe i w pełni samodzielne stają się po 9 miesiącach życia[29]. Podczas przeprowadzanych badań policzono gęstość występowania P. typicus. Na 6 ha terenu doliczono się 15 osobników[16].
P. typicus używają dźwięków do komunikowania się między sobą. Podczas spokojnego buszowania w zaroślach jeden wydany gwizd potrafi zaalarmować i poderwać wszystkie żerujące w okolicy osobniki do ucieczki do szczelin skalnych. Na swoje sygnały alarmowe wzajemnie reagują zarówno noki jak i góralki skalne[16].
P. typicus występuje w skalistych częściach wzgórz i gór zachodniej części Afryki Południowej: Namibii, południowo-zachodniej Angoli[16][17] oraz północno-zachodnim regionie Kraju Przylądkowego w Południowej Afryce. Zamieszkuje regiony, gdzie średnia roczna suma opadów przekracza 25 mm[18].
Paleontolodzy znaleźli przed laty ślady Petromus z okresu miocenu w górach Otavi, w bantustanie Kaokoland w północnej Namibii. Dotychczas jednak opisany został jedynie jeden gatunek Petromus minor, którego ślady z późnego pliocenu odkryto w Taung. Uzębienie P. minor pasuje dokładnie do współczesnego przedstawiciela rodzaju Petromus[31].
Petromus typicus jest roślinożercą[16][18]. Przeważnie żywi się graminoidami[30][32], czyli roślinami jednoliściennymi o pokroju trawiastym, mszakami i porostami. Dieta zróżnicowana jest jednak pod względem gatunków roślin, jakości i ilości[27].
Skałoszczur właściwy szuka pożywienia na ziemi i wśród niskich krzewów[29]. Badacze zwracają uwagę, że trudno sklasyfikować niektóre z roślin stanowiących pożywienie noki, bowiem ich morfologia podlega znacznym zmianom w tym specyficznym, pozbawionym wody klimacie[27]. W porach suchych podstawę diety stanowią rośliny jednoliścienne – głównie wiechlinowate[30]: Enneapogon scaber, Cenchrus ciliaris, czy Triraphis ramosissima. Stanowią wówczas około 69% ich pożywienia[33].
Noki chętnie jadają[27]:
P. typicus umie przeżuwać[32]. Je wielokrotnie w ciągu dnia[18], szczególnie chętnie źdźbła siana, bo jest łatwo dostępne. Podczas posiłku Petromus trzyma pożywienie w przednich łapach[18].
Szczególne, suche środowisko życia gatunku sprawia, że jest on dobrze przystosowany do znoszenia braku wody. Metabolizm noki jest wolniejszy o 25%, niż powinien wynikać z jego wagi[27]. W 75% badanych przypadków[30] P. typicus wybierał te części roślin, które są mu w stanie dać większą ilość wody. Zjadając łodygi traw wybierał zwykle dolną część, odrzucając górną, wysuszoną[27]. Ze względu na stosunkowo niską jakość pożywienia dostępnego na wolności noki stosują dwuetapową metodę trawienia pokarmu – cekotrofię. Dzięki temu zwiększają wykorzystanie składników odżywczych pokarmu i wody. Noki wydalają dwa typy kału, przy czym bardziej miękki na ogół natychmiast zjadają[27].
P. typicus rywalizuje z innym lokalnym drobnym ssakiem, góralkiem skalnym, o kryjówki wśród skał. Ze względu na mniejsze wymiary P. typicus może zajmować mniejsze szczeliny[16]. Przedstawiciele obu gatunków wspólnie żerują, odbywa się to bez zachowań agresywnych[27]. Zwierzęta te wzajemnie odbierają i reagują na dźwięki wydawane przez drugie z nich, a ostrzegające przed niebezpieczeństwem. Na P. typicus polują sokołowe[16], a pasożytują na nich glisty Acanthoxyurus shortridgei monnig, Heteroxynema cafer[34] i wszy Scipio tripedatus[35].
P. typicus chętnie zamieszkuje skaliste zbocza gór, wzgórz i urwisk. Lubi także osiedlać się w szczelinach odosobnionych wzgórz, zbudowane ze skał twardszych niż skały go otaczające, czyli tzw. inselberg (twardzielce)[29].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.