Loading AI tools
gatunek ptaka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kukułka czarno-biała (Clamator jacobinus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kukułkowatych (Cuculidae). Występuje w Azji Południowej oraz w Afryce Subsaharyjskiej, a podczas przelotów również na południowo-wschodnim Półwyspie Arabskim. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Clamator jacobinus[1] | |||
| (Boddaert, 1783) | |||
_at_Zaagkuildrift_Road_near_Kgomo_Kgomo,_Limpopo,_South_Africa_(31206565610).jpg) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kukułka czarno-biała | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 tereny lęgowe występują przez cały rok na przelotach tereny zimowisk | |||
Po raz pierwszy gatunek opisał Pieter Boddaert w 1783. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Cuculus Jacobinus. Umieścił ją w katalogu Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton. Odnosił się do tablicy barwnej o numerze 873[3], zamieszczonej w Planches enluminées d'histoire naturelle. Podpis wskazywał, że holotyp pochodził z Wybrzeża Koromandelskiego[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza kukułkę czarno-białą w rodzaju Clamator. Wyróżnia 3 podgatunki[5], podobnie jak autorzy HBW. Kukułka czarno-biała wraz z żałobną (C. levaillantii) bywają umieszczane w odrębnym rodzaju Oxylophus (Swainson, 1827) ze względu na wyróżniające się na tle rodzaju upierzenie i kształt skrzydła[6]. Melanistyczna forma z Afryki (występująca u ptaków podgatunku C. j. serratus) bywała opisywana jako odrębny gatunek, jednakże nie ma to podstaw, jako że ptaki tej formy mogą krzyżować się z kukułkami czarno-białymi i nie występują między nimi różnice strukturalne[7]. Jako pierwszy w jednym gatunku złączył je Stressemann w 1924[8].
Epitet gatunkowy jacobinus odnosi się do wyglądu przywodzącego na myśl habit noszony przez dominikanów[6] (w języku francuskim znanych również jako Jacobins).
IOC wyróżnia następujące podgatunki[5]:
Długość ciała wynosi 31–34 cm[6]; masa ciała dla 13 ptaków podgatunku nominatywnego: 50–73 g[10], masa ciała dla C. j. serratus: 69,2–104 g[6]. W upierzeniu nie występuje dymorfizm płciowy. Wierzch ciała jest czarny, połyskliwy; na głowie czub. Skrzydła czarne, z białą plamą. Ogon długi i czarny, środkowe sterówki z wąską białą końcówką, zewnętrzne sterówki T2–T5 z białymi, prosto się odcinającymi końcówkami. Spód ciała, od gardła po pokrywy podogonowe biały. Tęczówka brązowa, dziób czarny, stopy łupkowoszare. U ptaków podgatunku C. j. serratus występują dwie odmiany barwne: z brudnobiałym spodem ciała i czarnymi paskami na gardle oraz z całkowicie czarnym spodem ciała i bez białych końcówek sterówek[8]. Przedstawiciele C. j. serratus są największymi spośród kukułek czarno-białych[7]. Formuła skrzydłowa: P7>8>6>9>5>4>3>2>10>1[8].
Środowiskiem życia kukułek czarno-białych są suche, otwarte zadrzewienia i zakrzewienia, tereny uprawne (w tym szkółki leśne) i ogrody. W ogóle nie występują w lasach. W zachodniej Afryce są pospolite w półpustynnych rejonach Sahelu i gęstych bagiennych zakrzewieniach oraz sawannie z mimozami (Mimosa) i akacjami (Acacia)[7]. W południowej Afryce odnotowywane w różnorodnych zadrzewieniach, od suchych do wilgotnych, w tym miombo[11]. Na Cejlonie występują do około 1300 m n.p.m. (Prowincja Uwa), w Indiach – do 2000 m n.p.m. (Nilgiris) w przypadku podgatunku nominatywnego, 2600 m n.p.m. w przypadku kukułki srokatej[10], a podczas przelotów w Himalajach do 4270 m n.p.m.[7] W Etiopii i Erytrei odnotowywane od 200 do 2700 m n.p.m.[12] W pozostałej części Afryki głównie od nizin po 1500 m n.p.m., ogółem 3000 m n.p.m. Na Bliskim Wschodzie przeważnie poniżej 1000 m n.p.m.[7]
W sezonie lęgowym z wyjątkiem okresu zalotów kukułki czarno-białe przebywają samotnie. W Pakistanie obserwowano grupy po przybyciu na tereny lęgowe, w Południowej Afryce – w większości pary. W przypadku obserwacji trzech lub więcej osobników zachodziły między nimi agresywne potyczki. Kukułki czarno-białe prowadzą nadrzewny tryb życia. Nie są płochliwe, widywane bywają na otwartym terenie, nisko na krzewach, podczas skakania po ziemi (co czynią w dziwaczny sposób) czy nawoływania z linii wysokiego napięcia[7]. W terenach miejskich są przeganiane przez wrony orientalne (Corvus splendens)[10]. Pożywieniem kukułek czarno-białych są głównie gąsienice (zarówno te nagie, jak i owłosione czy z wyrostkami) i inne larwy bezkręgowców, poza tym termity, chrząszcze, mrówkowate, modliszki, ślimaki. Zjadają również jaja ptaków wróblowych, owoce jagodowe, okazjonalnie również zielone liście[7].
Okres lęgowy przypada na porę deszczową. W północnych Indiach jest to okres od czerwca do sierpnia, w południowym dystrykcie Nilgiris – od stycznia do marca (ogółem w Indiach w ciągu całego roku, zmiennie sezonowo[7]), w zachodniej Afryce – od maja do lipca[6], w Etiopii – od marca do października[6][12], w północnej Nigerii – od maja do lipca, w Somalii – w maju, w Senegambii i Mali – od marca do sierpnia, w Zimbabwe – od listopada do lutego[7], w Angoli – w listopadzie[8], w Południowej Afryce – od końca października do marca. Samce i samice prawdopodobnie odbywają przygodne kopulacje, inny sposób doboru w pary występuje w obszarach o niskim zagęszczeniu[7].
Kukułki czarno-białe są pasożytami lęgowymi. Ich młode nie wyrzucają jaj gospodarzy z gniazda. Nierzadko jednak te drugie są zadeptywane, podobnie jak i pisklęta, nad którymi młoda kukułka może górować, doprowadzając do ich głodowania. Mimo tego odnotowywano przypadki pomyślnego wychowywania także i piskląt gospodarzy. Poniżej przedstawiono znanych gospodarzy kukułek czarno-białych[7]:
Istnieją liczne niezweryfikowane doniesienia o niewymienionych powyżej gatunkach gospodarzy. Często odsetek gniazd ptaków danego gatunku z podrzuconymi jajami kukułki czarno-białej bywa wysoki. Jaja składane są co drugi dzień, okres ich składania może trwać nawet 10 tygodni. W Indiach i północnej Afryce przeważnie wyglądają podobnie jak jaja tymali-gospodarzy, jednak większe, okrąglejsze, z jaśniejszą niebieską (lub niebieskozieloną u kukułek srokatych) skorupką. Dość znacząco różnią się od jaj bilbili (Pycnonotidae); świadczy to o tym, że ta rodzina nie wykształciła jeszcze na tyle mocnego mechanizmu pozwalającego na odrzucenie jaj kukułki czarno-białej, by zmusić ją do produkcji podobnych do bilbilich jaj[7]. W Mali i Kenii jaja są rzadko białe, w południowej Afryce – zawsze całkowicie białe[8]. U piskląt zalążki piór pojawiają się w drugim dniu życia. W 6. otwierają oczy, w 11. wyrzynają się lotki. Do 15. dnia życia kukułki czarno-białe są już dobrze opierzone, a w 17. przeważnie całkowicie opierzone. Jeśli jednak są niepokojone, to mogą opuścić gniazdo już po 11 dniach życia. Po opuszczeniu są karmione przez rodziców-gospodarzy przez dalsze 15–25 dni[7]. Po osiągnięciu 26 dni życia są już całkowicie rozwinięte z wyjątkiem krótkiego jeszcze ogona[8].
IUCN uznaje kukułkę czarno-białą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2019)[13]. Jest to gatunek szeroko rozprzestrzeniony i pospolity w większej części zasięgu; w RPA zachodzą fluktuacje w liczebności zależnie od roku, w Senegambii od nieczęstego po rzadki, w Kenii i północnej Tanzanii sezonowo liczny (dane z końca lat 90. XX wieku)[7]. BirdLife International ocenia trend populacji jako stabilny ze względu na brak widocznych zagrożeń[13].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
