Zanzibar (wyspa)

Zanzibar (znany także jako Unguja) – wyspa na Oceanie Indyjskim. Jest największą wyspą Archipelagu Zanzibar. Należy w całości do Tanzanii i wchodzi w skład jej autonomicznej części, Zanzibaru. Powierzchnia wyspy wynosi 1658 km², co czyni ją największą wyspą tanzańską. Największym miastem na wyspie jest Zanzibar.

Ten artykuł dotyczy wyspy. Zobacz też: inne hasła o tej nazwie.

Zanzibar (Unguja)

Kontynent	Afryka
Państwo	Tanzania
Akwen	Ocean Indyjski
Archipelag	Zanzibar
Powierzchnia	1658 km²
Populacja (2002) • liczba ludności • gęstość	622 459[1] 375,4 os./km²
Położenie na mapie Tanzanii Zanzibar (Unguja)
6°09′00,41″S 39°20′21,46″E

Historia

Pierwszymi mieszkańcami wyspy byli Afrykanie z kontynentu^[2]. W wiekach VIII – X obszar uległ kolonizacji Arabów i Persów^[2]. Od X wieku Zanzibar podlegał silnym wpływom kontynentalnej kultury Suahili. W tym czasie należał do sułtanatu obejmującego oprócz Zanzibaru obszar wyspy Pemba. Na początku XVI wieku wyspę opanowała Portugalia^[3]. Rządy portugalskie na wyspie trwały do XVII – XVIII wieku, kiedy to Portugalczycy zostali wyparci przez sułtanów Omanu^[3]. Wyspa rozkwitła w pierwszej połowie XIX wieku pod rządami sułtana Sayida Saida. Pod jego rządami Zanzibar stał się centrum imperium Omanu (w 1840 roku przeniesiono doń stolicę)^[3]. Od początku XIX wieku wprowadzono uprawy plantacyjne. W 1856 roku Zanzibar wraz z Pembą i posiadłościami afrykańskimi oderwał się od Omanu. W kolejnych latach utworzono Sułtanat Zanzibaru. W XIX wieku osiedlili się hinduscy bankierzy i kupcy (zmonopolizowali handel) oraz kupcy europejscy^[2].

Od połowy XIX wieku o wpływy na wyspie walczyli Brytyjczycy, Niemcy i Francuzi. W latach 1886–1890 mocarstwa te podzieliły między siebie lądowe posiadłości sułtanatu. W 1890 Zanzibar i Pemba objęty został brytyjskim protektoratem. Próba zamachu stanu (rozbita przez siły brytyjskie) stała się pretekstem do likwidacji niewolnictwa na wyspie (zakazano go w 1911 roku). W 1926 władze kolonialne utworzyły radę ustawodawczą i wykonawczą. W ich skład weszli przedstawiciele ludności arabskiej, hinduskiej oraz afrykańskiej^[2].

10 grudnia 1963 Zanzibar wraz z inną wyspą Pembą uzyskał niepodległość jako sułtanat, w którym władzę sprawował Dżamszid ibn Abd Allah. Zanzibar liczył wówczas około 230 tysięcy Afrykanów, których część deklarowała pochodzenie perskie i określała się jako Szirazowie. Na wyspie występowały też mniejszości – 50 tysięcy Arabów i 20 tysięcy osób pochodzenia południowoazjatyckiego. Arabowie i Azjaci zdominowali gospodarkę i politykę państwa^[4]. Najważniejsze partie polityczne zostały zorganizowane według kryteriów etnicznych. Arabowie założyli Nacjonalistyczną Partię Zanzibaru (ZNP) a Afrykanie Partię Afroszyrazyjską^[5]. Ponadto działała Ludowa Partia Zanzibaru i Pemby^[2]. W wyborach do parlamentu w 1961 roku dwie największe partie uzyskały równe poparcie, zyskując po 11 miejsc w parlamencie^[5]. Wybory zostały powtórzone w 1963 roku w związku z uzyskaniem niepodległości. Choć partia rdzennych mieszkańców Afryki zyskała 54% głosów na skutek ordynacji wyborczej większość zachowali Arabowie, którzy przystąpili do wzmacniania swojej pozycji^[6]. Gdy niezadowoleni socjalistyczni działacze wywodzący się z Partii Nacjonalistycznej założyli w tym samym roku odrębną partię Umma, rząd nacjonalistów arabskich, obawiając się utraty władzy, zdelegalizował partię i wyrzucił z pracy wszystkich policjantów pochodzenia afrykańskiego^[7]. Policja została zastąpiona oddziałami paramilitarnymi^[8]. Rząd poprosił też wojska brytyjskie o pozostanie na wyspie, jednak Wielka Brytania odmówiła, obawiając się wybuchu wzmożonej aktywności komunistycznej na wyspie. Część Brytyjczyków dalej działała w arabskiej administracji rządowej^[9][10].

Główny artykuł: Rewolucja na Zanzibarze.

12 stycznia 1964 wybuchła rewolucja, w wyniku której obalono sułtana. Powstańcy wywodzili się głównie spośród rdzennych mieszkańców Afryki, w tym ze zwolnionych z pracy policjantów. Sułtan i jego rząd uciekli z wyspy^[11]. Rewolucjoniści liczyli od 600 do 800 bojowników^[12]. Rewolucyjny rząd tymczasowy utworzyła afroszyrazyjska i arabska Umma. Kraj przemianowano na Ludową Republikę Zanzibaru i Pemby.

Główny artykuł: Masakra Arabów na Zanzibarze.

Czarnoskórzy Afrykanie rozpoczęli walki z Arabami, w wyniku których zginąć mogło od dwóch do czterech tysięcy osób^[13], a wielu Arabów wyjechało do Omanu^[14]. Sytuacja ustabilizowała się do 4 lutego, a nowy rząd z Johnem Okello na czele uzyskał powszechną aprobatę ludności^[15]. Nowy rząd został przyjęty z niechęcią przez Brytyjczyków i Zachód, z kolei kraje takie jak Kuba czy Chiny udzieliły wsparcia nowym władzom i wysłały pomoc^[16]. 11 marca w wyniku rozgrywek na szczytach władzy Okello został pozbawiony władzy i wyjechał z kraju^[17]. W kwietniu rząd utworzył Armię Ludowo-Wyzwoleńczą i przeprowadził rozbrojenie milicji^[18]. 26 kwietnia 1964 roku Zanzibar utworzył wraz z Tanganiką nowe państwo – Zjednoczoną Republikę Tanzanii^[19]. Zjednoczenie to miało na celu między innymi niedopuszczenie do możliwego komunistycznego przewrotu oraz osłabienia wpływów radykalnie lewicowej partii Umma, której program nie odpowiadał dominującym w rządzie umiarkowanym socjalistom^[20]. Pomimo ograniczenia wpływów Ummy część jej postulatów w zakresie zdrowia, edukacji i pomocy społecznej została przyjęta przez rząd^[21].

Gospodarka

Na wyspie istnieją liczne plantacje goździkowca i palmy kokosowej, które są głównymi towarami eksportowanymi z wyspy. Ponadto z Zanzibaru eksportuje się przyprawy, wodorosty i rafię. Dobrze rozwinięte jest rybołówstwo. Ważną rolę w gospodarce odgrywa turystyka.

Zwyczajowo na Zanzibarze stosuje się pewną formę lokalnego, nieoficjalnego czasu słonecznego. Według tego czasu doba rozpoczyna się codziennie o godzinie 6:00 rano (wschód słońca), a więc jest przesunięta względem czasu oficjalnego o 6 godzin^[22].