Remove ads
Język suahili, także: swahili (kiswahili) – język z rodziny bantu używany w Afryce Środkowej i Wschodniej (Tanzania, Kenia, Demokratyczna Republika Konga, Uganda), gdzie pełni funkcję języka kontaktowego. Zapisywany zarówno alfabetem łacińskim (obecnie), jak i arabskim (dawniej). Składa się z około 20 dialektów (kiamu, kimwita, kingwana i inne). Najczęściej używanym (tzw. standard swahili) jest dialekt unguja wywodzący się z Zanzibaru. Językiem suahili jako ojczystym posługuje się około 800 tysięcy ludzi[1].
| Obszar |
Tanzania, Kenia, Uganda, Kongo, Rwanda, Burundi, Somalia, Komory | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
pierwszy język: 800 tys. | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy | Tanzania, Kenia, Uganda, Unia Afrykańska (jako jeden z języków roboczych) | ||||||
| Organ regulujący | Baraza la Kiswahili la Taifa | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | sw | ||||||
| ISO 639-2 | swa | ||||||
| ISO 639-3 | swa | ||||||
| IETF | sw | ||||||
| Glottolog | swah1254 | ||||||
| Ethnologue | swa | ||||||
| GOST 7.75–97 | суа 631 | ||||||
| WALS | swa | ||||||
| SIL | swh | ||||||
| Występowanie | |||||||
 Zasięg języka suahili | |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Nazwa „kiswahili” pochodzi od liczby mnogiej arabskiego słowa sāhil ساحل (wybrzeże), w liczbie mnogiej sawāhil سواحل, używanego jako przymiotnik określający mieszkańców wybrzeża oraz ich język (przedrostek ki- w języku suahili służy do oznaczania języków).
Remove ads
- Samogłoski
Standardowa forma suahili posiada pięć samogłosek:
oraz trzy dyftongi:
| dwuwargowe | wargowo-zębowe | zębowe | dziąsłowe | zadziąsłowe | podniebienne | tylnojęzykowe | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| zwarte | p [p] | t [t] | k [k] | ||||
| zwarto-szczelinowe | c [tʃ] | j [ɟ] | |||||
| szczelinowe | f [f] | th [θ] dh [ð] | s [s] z [z] | sh [ʃ] | h [x] gh [ɣ] | ||
| uderzeniowe (flap) | r [ɾ] | ||||||
| nosowe | m [m] | n [n] | ny [ɲ] | ng' [ŋ] | |||
| płynne | w [w] | y [j] | |||||
| boczne | l [l] | ||||||
| implozyjne | b [ɓ] | d [ɗ] | g [ɠ] |
Język suahili jest językiem tonicznym, w którym akcent zaznacza się nie siłą wymowy, lecz podniesionym tonem sylaby akcentowanej[2].
Remove ads
Rzeczowniki
Podobnie jak w innych językach bantu, rzeczowniki podzielone są na liczne klasy, a liczba mnoga traktowana jest jako osobna klasa:
| klasa | prefiks | liczba pojedyncza. | tłumaczenie | klasa | liczba mnoga | tłumaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | m-/mu-, wa- | mtu | człowiek | 2 | watu | ludzie |
| 3 | m-/mu-, mi- | mti | drzewo | 4 | miti | drzewa |
| 5 | Ø/ji-, ma- | jicho | oko | 6 | macho | oczy |
| 7 | ki-, vi- | kisu | nóż | 8 | visu | noże |
| 9 | Ø/n-, Ø/n- | ndoto | sen | 10 | ndoto | sny |
| 11 | u- | ua | kwiat | 14 | utoto | dzieciństwo |
Przymiotniki, zaimki i liczebniki zaliczane są pod względem morfologicznym do grupy rzeczowników. Przynależność do danej klasy jest głównie formalno-gramatyczna, w znacznie mniejszym stopniu jest oparta na kryterium semantycznym. Mimo to da się wyróżnić pewne tendencje:
- klasa 1 i 2 grupują rzeczowniki oznaczające ludzi;
- klasa 3 i 4 – obiekty traktowane jak ożywione: rośliny, ogień, las, księżyc, czy obejmujące przestrzeń lub czas, np. miasto, rzeka, rok itd.;p
- klasa 5 i 6 – rzeczy, które mogą być traktowane pojedynczo, ale też jako zbiorowość, lub występujące parami: zęby, liście, owoce, kamienie, płyny itd.; wklasie tej znajdują się również zgrubienia, nazwy pokrewieństwa i tytuły;
- klasa 7 i 8 – obejmują rzeczowniki nieożywione i zdrobnienia;
- klasa 9 i 10 – zawiera wiele nazw zwierząt, owoców, przedmiotów codziennego użytku i zapożyczeń;
- klasa 14 – rzeczowniki abstrakcyjne i nazwy krajów.
Remove ads
Charakterystyczną cechą składni języka suahili jest tzw. kongruencja, czyli związek zgody, polegający na dostosowaniu formy gramatycznej określeń rzeczownika oraz orzeczenia do prefiksu (przedrostka) danej klasy rzeczownikowej. Przykłady:
- mtoto mmoja mzuri „jedno ładne dziecko” (mtoto „dziecko” – klasa 1);
- watoto watatu wazuri „troje ładnych dzieci” (watoto „dzieci” – klasa 2);
- kitabu kimoja kizuri „jedna ładna książka” (kitabu „książka” – klasa 7);
- vitabu vitatu vizuri „trzy ładne książki” (vitabu „książki” – klasa 8).
Remove ads
Zasadniczy zasób leksykalny języka suahili opiera się na słownictwie bantu (72%), istnieje również spory procent naturalizowanych zapożyczeń z języka arabskiego (23%), a także w mniejszym stopniu z innych języków: angielskiego (2%), perskiego (1,6%), portugalskiego (1%) i hindustani (1%)[3].
Kilka słów (wymowa: y jak j, j jak dż, w jak ł, poza tym jak po polsku):
- ja – mimi
- ty – wewe
- on – yeye
- my – sisi
- oni – wao
- co? – nini?
- kto? – nani?
- który? – ipi?
- dokąd? – wapi?
- kiedy? – hini?
- jak? – vipi?
- dlaczego? – kwanini?
- gdzie? – mahali gani?
Jedzenie:
- maziwa – mleko
- chai – herbata
- mkate – chleb
- nyama – mięso
- pombe – alkohol
- siagi – masło
- kahawa – kawa
- baridi – zimne
- moto – gorące
- samaki – ryba
- chakula – jedzenie
- chumvi – sól
- sukari – cukier
Zwierzęta:
- simba – lew
- duma – gepard
- twiga – żyrafa
- punda milia – zebra
- nyani – małpa
- tembo – słoń
- kuku – kurczak, kura
- mbwa – pies
Liczebniki:
- moja – jeden
- mbili – dwa
- tatu – trzy
- nne – cztery
- tano – pięć
- sita – sześć
- saba – siedem
- nane – osiem
- tisa – dziewięć
- kumi – dziesięć
- kumi na moja – jedenaście
- kumi na mbili – dwanaście
- ishirini – dwadzieścia
- ishirini na moja – dwadzieścia jeden
- thelathini – trzydzieści
- arobaini – czterdzieści
- hamsini – pięćdziesiąt
- mia moja – sto
- elfu moja – tysiąc
Inne:
- leo – dzisiaj
- kesho – jutro
- sasa – teraz
- pole-pole – spokojnie, wolno
- haraka – szybko
- -enda – iść
- -la – jeść
- -ja – przyjść
- kununua – kupić
- kuuza – sprzedać
- -nywa – pić
- kulala – spać
- kusimama – zatrzymać
- barabara – droga
- duka – sklep
- fedha/pesa – pieniądze
- hoteli – hotel
- chumba – pokój
- kitanda – łóżko
- hospitali – szpital
- polici – policja
- bwana – pan
- bibi – pani
- bi – kobieta niezamężna
Zwroty w swahili:
- jambo – cześć [czyt. dżambo]
- hakuna matata – nie martw się
- una karibishwa – witam
- habari? – jak się masz?
- nzuri tu – nawet dobrze
- na wewe, je? – a ty?
- mbaya – źle/zły
- tafadhali – proszę
- asante [sana] – dziękuję [bardzo]
- samahani – przepraszam
- vipi? – cześć / co u Ciebie?
- nzuri – dobrze (najczęstsza odpowiedź)
- asabuhi njema – dzień dobry
- habari ya asubuhi – dzień dobry (do 12.00)
- habari ya mchana – dzień dobry (po 12.00)
- habari ya jioni – dobry wieczór
- kwaheri – do widzenia
- lala salama – dobranoc
- karibu ndani tafadhali – proszę wejść
- keti tafadhali – proszę usiąść
- umekuja kutoka wapi? – skąd pochodzisz?
- nimetoka... – pochodzę z...
- jina lako nani? – jak masz na imię?
- jina langu ni... – na imię mam...
- waweza kuongea Kiswahili? – mówisz w suahili?
- ndiyo – tak
- hapana – nie
- kidogo tu – tylko trochę
- waonaje...? – jak ci się podoba w...?
- hapa napenda – podoba mi się
- hewa hapa in joto, sivyo? – jest gorąco, prawda?
- ndiyo, kidogo – tak, owszem
- una kwenda wapi? – dokąd idziesz/jedziesz?
- nakwenda... – idę/jadę do...
- geuka kulia – skręcić w prawo
- geuka kushoto – skręcić w lewo
- enda moja kwa moja – iść prosto
- simama hapa tafadhali – proszę, zatrzymaj się tutaj
- ngapi? – ile?
- inagharimu pesa ngapi? – ile to kosztuje?
- waweza kupunguza – drogo
- nita nunva – kupię to
- sawa – ładny
- ngoja kidogo – poczekaj chwilę
- nibadilishe pesa kwanza – muszę rozmienić pieniądze
- wapi choo? – gdzie jest toaleta?
- naweza kupata wapi kinywaji? – gdzie mogę się czegoś napić?
- kikombe kimoja cha kahawa – filiżanka kawy
- hoteli iko wapi? – gdzie jest hotel?
- njia hii ina-enda wapi? – dokąd prowadzi ta droga?
- tafadhali nisaidie kusukuma gari – proszę mi pomóc popchnąć samochód
- tafadhali badilisha gurudumu hili – proszę zmienić koło
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads