Gołkowice (województwo śląskie)

Gołkowice (niem. Golkowitz) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie wodzisławskim, w gminie Godów. Jest drugą co do wielkości^{[potrzebny przypis]} wsią w gminie.

Zobacz też: Gołkowice w innych znaczeniach tej nazwy.

Gołkowice

wieś
Kościół św. Anny w Gołkowicach
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	wodzisławski
Gmina	Godów
Liczba ludności (31.12.2023)	4059
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	44-341[1]
Tablice rejestracyjne	SWD
SIMC	0214416
Położenie na mapie gminy Godów Gołkowice
Położenie na mapie Polski Gołkowice
Położenie na mapie województwa śląskiego Gołkowice
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego Gołkowice
49°54′51″N 18°30′51″E[2]
Strona internetowa

Nieoficjalny herb wsi Gołkowice

Położenie

Sołectwo Gołkowice wchodzi w skład gminy Godów. Powierzchnia miejscowości wynosi 946 ha (co stanowi 24,84% powierzchni gminy), w której mieszka 4059 osób.^[3]

Liczba ludności na przełomie lat^[4]:

31.12.2004	31.12.2005	31.12.2006	31.12.2007	31.12.2008	31.12.2013
3418	3447	3482	3517	3582	3822

Gołkowice graniczą:

• od południa – z Czechami,
• od północy – ze Skrzyszowem,
• od wschodu – z miastem Jastrzębie-Zdrój,
• od zachodu – z Godowem.

Gmina Godów położona jest w zlewni rzeki Olzy, prawobrzeżnego dopływu Odry. Piotrówka będąca prawobrzeżnym dopływem Olzy ma swój początek w Czechach, na odcinku ok. 6 km jest rzeką graniczną, a przepływa przez sołectwa Skrbeńsko, Gołkowice, Godów. Szotkówka, też będąca prawobrzeżnym dopływem Olzy, przepływa wraz ze swoim prawobrzeżnym dopływem Leśnicą przez sołectwa Gołkowice i Godów.

Geograficznie, Gołkowice leżą na Wysoczyźnie Kończyckiej, będącej częścią Kotliny Ostrawskiej, historycznie zaś są położone na Górnym Śląsku na ziemi wodzisławskiej.

Nazwa

Nazwa Gołkowice pochodzi od imienia Gołek. W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod obecną, polską nazwą Golkowice oraz nazwą zgermanizowaną Golkowitz^[5].

Integralne części wsi

Integralne części wsi Gołkowice^[6][7]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0214422	Borowica	część wsi
0214439	Głębocz	część wsi
0214445	Podlesie	część wsi
0214451	Żabków	część wsi

Historia

Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana jest w 1223 roku^[8]. Następnie w 1229 roku, w bulli papieża Grzegorza IX dla benedyktynów tynieckich, zatwierdzającej ich posiadłości w okolicy Orłowej, w tym wieś Uchilsko^[9][10]. Powstała w 1268 filia tegoż klasztoru w Orłowej posiadała pod koniec XIII wieku prawa do dochodów z tej wsi^[11].

W 1278 książę opolsko-raciborski Władysław wydał dokument „in curia nostra circa Golcowitz”, tj. „na naszym dworze pod Gołkowicami”^[8], tak więc istniał tu już wówczas dwór będący własnością książęcą. W tym dokumencie wydanym w Gołkowicach książę Władysław (Wodzisław) zezwolił swemu rycerzowi Stefanowi na lokację wsi Żernica na prawie niemieckim^[12].

Od końca XV aż do XIX wieku Gołkowice należały do Wodzisławskiego Państwa Stanowego. W wyniku wojen śląskich Gołkowice wraz z całą ziemią wodzisławską znalazły się w Królestwie Pruskim^[13].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe na terenie wsi – „In Golkowitz befinden sich 149 Haushaltungen 740 polnisch Sprechenden(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „W Gołkowicach znajduje się 149 gospodarstw domowych z 740 mieszkańcami mówiącymi po polsku(...)”^[14].

W 1922 roku wieś została włączona do II Rzeczypospolitej.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie katowickim.

Osobny artykuł: Placówka Kontrolna Małego Ruchu Granicznego Gołkowice.

Kultura i sport

W Gminnym Centrum Kultury, Turystyki i Sportu działa zespół taneczny „Iskierki” oraz zespół wokalny „Absolut”.

W miejscowości działa Klub Sportowy KS-27 Gołkowice, który powstał w 1927 r. Jego założycielami byli: H. Mynte, E. Majewicz i M. Dworok. Rozpoczynając występy od klasy C drużyna KS-27 doszła w okresie międzywojennym do B – klasy. We wrześniu 1939 roku, kiedy drużyna posiadała już na swoim koncie wiele sukcesów, rozpoczęła się II wojna światowa. Po reaktywowaniu sportowej działalności już w maju 1945 r. Klub zmienia szyld i przyjmuje nazwę Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe (T.G.S.). Pierwszym powojennym prezesem Klubu Sportowego był Jozef Wojtek, a drużyna piłkarska szybko awansuje do klasy A – najwyższa klasa w Podokręgu Rybnickim. W latach 1952–1953 powstają zrzeszenia sportowe i klub przyjmuje następujące nazwy: „Gwardia” (prezes R. Wojtek), „Górnik” (prezes R. Wojtek) i „Sparta” (prezes J. Kramliczek). W 1957 r. na 30-lecie klubu sportowego A. Damec – prezes i P. Grzonka – sekretarz, przywracają klubowi sportowemu pierwotną nazwę KS-27. Nazwa ta przetrwała do dnia dzisiejszego. W 2010 r. klub występował w B-klasie podokręgu Rybnik. W klubie tym występował reprezentant Polski Grzegorz Tomala.

Komunikacja i transport

Osobny artykuł: Przejście graniczne Gołkowice-Závada.

Religia

Zabytkowy Kościół Ewangelicko-Augsburski

Na terenie sołectwa działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski (parafia w Gołkowicach)
• Kościół Rzymskokatolicki (parafia Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Anny).

Zabytki

Miejscowy Plan Zagospodarowania gminy Godów z 2002 roku podaje, iż Kościół Św. Anny w Gołkowicach został objęty strefą A ochrony konserwatorskiej wpisany jest pod nr 759/66 (nr rej. A/525/2019^[15]) do rejestru zabytków województwa śląskiego. Ochroną konserwatorską „B” w Gołkowicach objęto:

• kościół ewangelicko-augsburski przy ul. Cmentarnej,
• kościół pw. św. Anny wraz z kapliczką Jana Nepomucena przy ul. 1 Maja,
• kaplicę przy ul. 1 Maja,
• kaplicy przy ul. Jana III Sobieskiego
• zamek średniowieczny - Rejestr NID - numer rejestru - 1170/70 z 1970-12-29 (stanowisko 1) – nieistniejący
• średniowieczne grodzisko stożkowate - Rejestr NID - numer rejestru - 1169/70 z 1970-12-29 (stanowisko 2)

Zabytkowy spichlerz z Gołkowic z 1688 r.^[16] został przed II wojną światową przeniesiony do Katowic. Miał stanowić, wraz z drewnianym kościołem pw. św. Michała przeniesionym z Syryni, zaczątek powstającego skansenu na terenie katowickiego Parku Kościuszki^[17].

Turystyka

Znaki szlaków rowerowych R4 i 24C

• Przez miejscowość przebiega międzynarodowa trasa rowerowa EuroVelo 4 (Szlak Europy Centralnej) – w Polsce wyznakowana jako R-4 , obecnie od granicy polsko-czeskiej do Krakowa. Trasa ta ma w gminie wspólny przebieg z czerwoną trasą rowerową nr 24, tzw. Pętlą rowerową Euroregionu Śląsk Cieszyński.
• Szlak Zamków nad Piotrówką – Kończyce Wielkie – Kończyce Małe – Zebrzydowice – Marklowice Górne – Marklowice Dolne – Pierstna – Piotrowice koło Karwiny – Skrbeńsko – Gołkowice (25 km)
• Pieszy turystyczny Szlak im. Powstańców Śląskich (18,40 km) → trasa: Szeroka – Godów^[18]
• Żelazny Szlak Rowerowy (43 km).

Znane osoby pochodzące z Gołkowic

• Marian Dziędziel (aktor)
• Franciszek Surma (pilot)
• Leopold Zarzecki (działacz niepodległościowy).

Przypisy

1. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 320 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
2. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 34752
3. Gmina w liczbach [online], Gmina Godów [dostęp 2025-01-07].
4. Dane Urzędu Gminy.
5. Knie 1830 ↓, s. 196.
6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
8. Piotr Hojka: O początkach Wodzisławia Ślaskiego. Racibórz: Wydawnictwo Nowiny, 2023, s. 48. ISBN 978-83-954738-5-2.
9. Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego (online). (Wyd.) Wojciech Kętrzyński, Stanisław Smolka. Lwów: 1875, s. XIa, XIb.{{Cytuj książkę}} Linki zewnętrzne: "tytuł".
10. Historia wsi na www.gorzyce.pl. gorzyce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-08)]..
11. Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 430. ISBN 978-83-926929-3-5.
12. Historia sołectwa Gołkowice. godow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-06)]..
13. Franz Henke, „Kronika”, Wodzisław Śląski 2003.
14. Triest 1865 ↓, s. 789.
15. Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-08)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]
16. Anna Jurkiewicz, Stanisław Ziemba: Województwo katowickie. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1962, s. 80.
17. Maria Lipok-Bierwiaczonek, Lech Szaraniec (pod red.): 80 lat historii Muzeum Śląskiego w Katowicach, 20 lat restytucji. Katowice: Muzeum Śląskie, 2004, s. 44. ISBN 83-87455-93-8.
18. https://web.archive.org/web/20140116115507/http://www.pttk.jasnet.pl/czerwony-szlakiem-powstan-slaskich

Bibliografia

• Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
• FelixF. Triest FelixF., Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.

Linki zewnętrzne

• Strona parafii w Gołkowicach
• Oficjalna strona klubu KS 27 Gołkowice