Loading AI tools
34. prezydent USA (1953–1961) Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dwight David (zwany także Ike) Eisenhower (ur. 14 października 1890 w Denison, zm. 28 marca 1969 w Waszyngtonie) – amerykański dowódca wojskowy, generał armii Stanów Zjednoczonych, uczestnik II wojny światowej, Naczelny Dowódca Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych (1943–1945), polityk, 34. prezydent Stanów Zjednoczonych (1953–1961).
 Prezydent Dwight Eisenhower w 1959 roku | |
| Pełne imię i nazwisko |
Dwight David Eisenhower |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
14 października 1890 |
| Data i miejsce śmierci |
28 marca 1969 |
| 34. prezydent Stanów Zjednoczonych | |
| Okres |
od 20 stycznia 1953 |
| Przynależność polityczna | |
| Pierwsza dama | |
| Wiceprezydent | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Naczelny Dowódca Sojuszniczych Sił Europy | |
| Okres |
od 2 kwietnia 1951 |
| Poprzednik |
brak |
| Następca | |
 | |
 gen. Eisenhower (1943) | |
 generał armii | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1915–1953, 1961–1969 |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca | |
| Odznaczenia | |
                          _-_ribbon_bar.png){kind=small}                                      | |
David Dwight Eisenhower urodził się 14 października 1890 roku w Dennison, jako syn Davida Jacoba i Idy Elizabeth Eisenhowerów[1]. Odwrócił jednak kolejność swoich imion na Dwight David, a prywatnie nazywany był „Ike”[1]. Jego bratem był Milton Eisenhower. W młodości mieszkał w Abilene, gdzie w 1909 roku ukończył szkołę średnią[2]. Dwa lata później wstąpił do Akademii West Point, którą ukończył po czterech latach w stopniu podporucznika[2].
Po ukończeniu szkoły wojskowej został przydzielony do Fort Sam Houston w San Antonio[2]. W czasie I wojny światowej nie został skierowany na front[2]. W 1922 roku służył pod dowództwem generała Foxa Connera w strefie Kanału Panamskiego, który zachęcił go do pogłębienia wiedzy wojskowej[2]. Z tego powodu, w 1925 roku podjął studia w Akademii Sztabu Generalnego w Fort Leavenworth, które ukończył po roku[2]. Już wówczas Departament Wojny zwrócił na niego uwagę, kierując go do Army War College, a następnie do Army Industrial College[3]. W 1935 roku rozpoczął służbę pod generałem Douglasem MacArthurem na Filipinach (samemu mając stopień majora)[3]. W 1940 roku powrócił do kraju, a rok później otrzymał awans na generała brygady[3].
Po ataku na Pearl Harbor, Eisenhower rozpoczął pracę w sztabie generała George’a Marshalla[3]. 25 czerwca 1942 mianowano go dowódcą frontu europejskiego, a 8 listopada – dowódcą sił alianckich w śródziemnomorskim teatrze działań wojennych[3]. Udane operacje w Afryce Północnej, na Sycylii i we Włoszech sprawiły, że w wigilię Bożego Narodzenia 1943 został mianowany naczelnym dowódcą alianckich wojsk ekspedycyjnych i powierzono mu zwierzchnictwo planowanego lądowania w Normandii[3]. Sukcesy na froncie europejskim spowodowały zainteresowanie Eisenhowerem obu głównych partii politycznych[4]. Mimo to kontynuował on swoją karierę wojskową dowodząc wojskami okupacyjnymi w Europie oraz szefując sztabowi wojsk lądowych[4]. W 1945 w Moskwie spotkał się z Józefem Stalinem. Po spotkaniu, na konferencji prasowej powiedział Nie widzę w przyszłości niczego, co mogłoby uniemożliwić Rosji i Stanom Zjednoczonym stać się jak najbliższymi przyjaciółmi[5]. W 1947 został szefem sztabu połączonych sił zbrojnych USA[6]. 7 lutego 1948 odszedł na wojskową emeryturę, lecz trzy lata później został przywrócony do czynnej służby przez prezydenta Harry’ego Trumana[6]. Eisenhower otrzymał wówczas zadanie organizacji sił zbrojnych NATO[6].
Zbliżające się wybory prezydenckie w 1952 roku ujawniły ponowne zainteresowanie Eisenhowerem bossów partyjnych[7]. Generał nie przynależał do żadnej partii, lecz jego konserwatywne poglądy gospodarcze bardziej pasowały do Partii Republikańskiej[7]. Eisenhower przyjął propozycję rywalizacji o nominację, za głównego przeciwnika mając senatora Roberta Tafta[7]. 30 maja 1952 roku ponownie odszedł ze służby wojskowej, przekazując dowództwo wojsk NATO generałowi Matthew Ridgwayowi[7]. Kontrkandydatem Eisenhowera z Partii Demokratycznej był Adlai Stevenson[7]. W głosowaniu powszechnym republikanin zdobył niespełna 34 miliony głosów, wobec nieco ponad 27 milionów dla demokraty[8]. W Kolegium Elektorów, Eisenhower uzyskał 442 głosy, przy 89 dla Stevensona[8]. Został zaprzysiężony 20 stycznia 1953 roku, przez prezesa Sądu Najwyższego Fredericka Vinsona[9].
W gabinecie Eisenhowera, pierwszym republikańskim rządzie od czasów Hoovera (20 lat wcześniej), znaleźli się m.in.: Sherman Adams – szef personelu Białego Domu, koordynujący relacje prezydenta i gabinetu, Charles Wilson – sekretarz obrony i John Foster Dulles – sekretarz stanu[9]. Jedną z pierwszych decyzji jaką musiał podjąć nowy prezydent była sprawa trwającej wojny na półwyspie Koreańskim[8]. Jeszcze przed zaprzysiężeniem, na przełomie listopada i grudnia 1952 roku udał się do Korei Południowej, a po powrocie spotkał się z generałem Douglasem MacArthurem[8]. Generał był gorącym zwolennikiem użycia bomby atomowej w konflikcie koreańskim, jednak został zdymisjonowany jeszcze przez Harry’ego Trumana[8]. Eisenhower był umiarkowanym zwolennikiem użycia broni jądrowej, co rozważano na posiedzeniach Krajowej Rady Bezpieczeństwa w 1953 roku[10]. Ostatecznie 26 lipca strony konfliktu podpisały rozejm, mimo sprzeciwów prezydenta Korei Południowej Rhee Syng-mana[10]. Mimo to, prezydent wyrażał opinię, że broń atomowa jest bardziej skuteczna od konwencjonalnej i nakazał rozbudowę arsenału jądrowego[10]. Przez osiem lat jego prezydentury liczba głowic nuklearnych wzrosła z 1000 do 18 000[10]. Rozważał ewentualne ich użycie na półwyspie Koreańskim (w wypadku złamania warunków rozejmu) i podobne stanowisko miał względem Chińskiej Republiki Ludowej[11]. Pod koniec 1954 roku władze chińskie atakowały wyspy Kinmen i Mazu Liedao, gdzie rezydował Czang Kaj-szek, przywódca Tajwanu[12]. Na początku 1955 wysłał wojska do Cieśniny Tajwańskiej, uważając że stając przeciwko ChRL uchroni Azję Południowo-Wschodnią, Japonię i Filipiny przed komunizmem[12].
Jeszcze nie będąc prezydentem, w 1950 roku, Eisenhower był zwolennikiem remilitaryzacji Niemiec w ramach NATO[11]. Stanowisko to poparł rok później, gdy przybył do Frankfurtu, a także w styczniu 1953, w korespondencji z kanclerzem Konradem Adenauerem[11]. Poparł tam propozycję pomysłu Europejskiej Wspólnoty Obronnej, układy bońskie i paryskie i zalecił Bundestagowi ich ratyfikację[11].
Dział polityki zagranicznej prowadził przede wszystkim sekretarz stanu John Dulles[13]. Był on zwolennikiem agresywnego kursu wobec komunizmu i Związku Radzieckiego[9]. Mimo to, prezydent był zainteresowany rozmowami z ZSRR i w tym celu, w lipcu 1954 roku, udał się na konferencję do Genewy[14]. Zaproponował tam, by oba mocarstwa wymieniły się planami wojskowymi i stosowały się do polityki „otwartego nieba”[14]. Strona radziecka odrzuciła tę propozycję, uznając ją za próbę szpiegostwa[14]. Poruszono tam także problem podzielonych Niemiec, które zdaniem Eisenhowera powinny mieć możliwość przystąpienia do Paktu Północnoatlantyckiego po zjednoczeniu[14]. Podkreślił jednocześnie suwerenne prawo ZSRR do domagania się gwarancji bezpieczeństwa[14]. Pomimo prób kompromisu, na konferencji nie udało się dojść do porozumienia w sprawie Niemiec, ani w kwestii bezpieczeństwa Europy[15]. Ponowne spotkanie Eisenhowera z I sekretarzem KPZR Nikitą Chruszczowem odbyło się pięć lat później w Camp David, które doprowadziło do lekkiego polepszenia wzajemnych stosunków i ustalenia, że kwestia niemiecka będzie omówiona na szczycie w Paryżu w 1960 roku[15]. Do ponownego spotkania przywódców jednak nie doszło[15].
W zakresie polityki wewnętrznej, 17 maja 1954 roku zapadł istotny wyrok Sądu Najwyższego w sprawie desegregacji rasowej[16]. Orzeczenie głosiło, że podział rasowy w szkołach publicznych jest sprzeczny z Konstytucją[16]. Trzy lata później, gubernator Arkansas wezwał Gwardię Narodową, by uniemożliwić czarnoskórym uczniom wejście do szkoły średniej w Little Rock[16]. Wówczas Eisenhower wysłał spadochroniarzy, a Gwardię Narodową poddał ścisłej kontroli federalnej[16]. Wojsko umożliwiło dzieciom wejście do szkoły[16]. Pomimo że prezydent nigdy publicznie nie poparł stanowiska Sądu Najwyższego, to powołał Komisję Praw Obywatelskich, której zadaniami było pilnowanie nowego prawa o desegregacji[16].
W sierpniu 1956 roku odbyła się konwencja Partii Republikańskiej w San Francisco przed zbliżającymi się wyborami prezydenckimi[17]. Eisenhower oświadczył, że chce ubiegać się o reelekcję i delegaci nominowali go w pierwszym głosowaniu przez aklamację[17]. Kontrkandydatem z Partii Demokratycznej był ponownie Adlai Stevenson[17]. Urzędujący prezydent otrzymał 35,5 miliona głosów w głosowaniu powszechnym, czyli o 10 milionów więcej od głównego rywala[17]. W Kolegium Elektorów kandydat republikanów zdobył 457 głosów, co stanowiło około 86%[17].
W 1956 doszło do agresji Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela na Egipt[12]. Dzięki głosowaniu w ONZ, potępiającym strony atakujące, udało się zahamować wojnę sueską[12]. 5 stycznia 1957, w przemówieniu do Kongresu, prezydent wygłosił tezy będące podstawą doktryny zwanej później „doktryną Eisenhowera”[18]. Podkreślił, że w rejonie Kanału Sueskiego znajduje się 2/3 znanych zasobów ropy naftowej, przez co stanowi on podstawowe znaczenie dla dobrobytu Europy i Bliskiego Wschodu[18]. Potępił także agresorów, zwłaszcza Izrael[18]. Stwierdził także, że państwa Bliskiego Wschodu są zagrożone komunizacją ze strony Związku Radzieckiego i trzeba podjąć kroki zapobiegawcze[18]. Prezydent przedstawił cztery propozycje: przystąpienie USA do pomocy krajom bliskowschodnim, zgoda Kongresu na pomoc militarną, skierowanie wojsk do państw Bliskiego Wschodu, które będą walczyć z krajem komunistycznym oraz przeznaczenie 200 milionów dolarów rocznie na wsparcie militarne[19]. Zdaniem sekretarza stanu, propozycje prezydenta stanowią kontynuację doktryny Trumana, planu Marshalla i Paktu Północnoatlantyckiego[19]. W ramach nowej doktryny, w lipcu 1958 Stany Zjednoczone wysłały piechotę morską do Libanu[14]. Eisenhower utrzymywał, że dokonał tego na prośbę prezydenta Kamila Szamuna[14].
Gdy rewolucja kubańska zwyciężyła dyktaturę Fulgencia Batisty, rząd amerykański chciał podporządkować nowe władze wpływom USA[20]. Kiedy się to nie udało, Eisenhower zerwał stosunki dyplomatyczne z Kubą i przygotował operację wojskową, dokonaną przez Centralną Agencję Wywiadowczą w kwietniu 1961, czyli trzy miesiące po ustąpieniu gabinetu republikanów[20].
Z uwagi na przełamanie amerykańskiego monopolu termojądrowego przez ZSRR (1953), wystrzelenie pierwszego sztucznego satelity (Sputnika 1 w 1957) i wysłania w kosmos pierwszego człowieka (Jurija Gagarina w 1961), Amerykanie uświadomili sobie, że ich terytorium nie jest już nienaruszalne[20]. Dlatego też w latach pięćdziesiątych stosowali oni politykę „zmasowanego odwetu”, która polegała na użyciu całego arsenału atomowego w dowolnym kraju na świecie, który padł ofiarą agresji państwa komunistycznego[21]. Rozwój radzieckich programów przenoszenia głowic jądrowych, zmusił USA do zmiany strategii na politykę „elastycznego reagowania”, która zakładała, że w przypadku konfliktu państwa NATO z państwem Układu Warszawskiego, należy w pierwszej kolejności użyć wyłącznie broni konwencjonalnej[21]. Dopiero w przypadku braku jej skuteczności i kontynuacji działań wojennych, można przekroczyć próg atomowy i użyć broni jądrowej[21].
W 1958 roku prezydent powołał Krajową Agencję Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej[12]. Powołał także Departament Zdrowia, Oświaty i Świadczeń Socjalnych[12]. W pierwszym kwartale 1959 roku do Stanów Zjednoczonych dołączono Alaskę oraz Hawaje, przez co państwo liczyło łącznie 50 stanów[22].
Po opuszczeniu Białego Domu, powrócił na farmę nieopodal Gettysburga[23]. 4 marca 1961 przywrócono mu stopień generała pięciogwiazdkowego[23]. W latach 60. skupił się na pisaniu swoich pamiętników[24]. Podupadł wówczas na zdrowiu, doznając kilku ataków serca[24]. Zmarł 28 marca 1969 roku w Waszyngtonie[24].
Jesienią 1955 roku Eisenhower doznał zawału serca, przebywając w Denver[17]. Zmusiło go to do miesięcznej hospitalizacji, która zapoczątkowała dyskusję nad tymczasowym przejęciem obowiązków prezydenckich[17]. Doprowadziło to do uchwalenia XXV poprawki do Konstytucji, która weszła w życie w 1967 roku[17]. W czerwcu 1956, na krótko przed konwencją republikańską, ponownie zachorował i musiał poddać się operacji jelit[17]. W listopadzie następnego roku przeszedł udar mózgu, który spowodował, że przez pewien czas prezydent miał kłopoty z pamięcią i z mówieniem[22]. Po niedługim czasie powrócił jednak do pełnej sprawności[22].
Dwight Eisenhower poślubił Mary Genevieve Doud 1 lipca 1916 roku[2]. Para miała dwóch synów: Davida Dwighta (ur. 1917) i Johna Sheldona (1922–2013)[2].
podporucznik Regular Army – 12 czerwca 1915
porucznik Regular Army: 1 lipca 1916
kapitan Regular Army: 15 maja 1917
major National Army – 17 czerwca 1918
podpułkownik National Army – 20 października 1918 kapitan Regular Army – 30 czerwca 1920 (przywrócony do stopnia czasu pokoju) major Regular Army – 2 lipca 1920 kapitan Regular Army – 4 listopada 1922 (zwolniony w stopniu majora i ponownie powołany w stopniu kapitana z powodu redukcji Sił Zbrojnych) major Regular Army – 26 sierpnia 1924 podpułkownik Regular Army – 1 lipca 1936
pułkownik Army of the United States – 6 marca 1941
generał brygadier Army of the United States: 29 września 1941
generał major Army of the United States: 27 marca 1942
generał porucznik Army of the United States: 7 lipca 1942
generał Army of the United States: 11 lutego 1943 generał brygadier Regular Army: 30 sierpnia 1943 (jako stały stopień czasu pokoju) generał major Regular Army: 30 sierpnia 1943 (jako stały stopień czasu pokoju).png){kind=small}
generał armii – 20 grudnia 1944; na stałe w regularnej armii – 11 kwietnia 1946Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
