Armia Polska na Wschodzie

Armia Polska na Wschodzie – związek operacyjny Polskich Sił Zbrojnych w latach 1942–1947.

Ten artykuł dotyczy Armii Polskiej na Wschodzie. Zobacz też: Wojsko Polskie na Wschodzie – stronę ujednoznaczniającą.

Armia Polska na Wschodzie

Pierwsza oznaka Armii
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	12 września 1942
Dowódcy
Pierwszy	gen. Władysław Anders
Działania zbrojne
II wojna światowa
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Skład	patrz niżej

Zobacz kolekcję cytatów Armia Polska na Wschodzie w Wikicytatach

Armia Polska w Iranie

Historia AP na Wschodzie

Armia Polska na Wschodzie została utworzona na podstawie rozkazu Naczelnego Wodza PSZ, gen. broni Władysława Sikorskiego z 12 września 1942, w Iraku, Iranie i Palestynie z połączenia Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie i Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.

Tym samym rozkazem anulowano nazwy: Polskie Siły Zbrojne w ZSRR, Dowództwo Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie i II Korpus Strzelców oraz wyznaczono obsadę personalną dowództwa armii.

Gen. Gustaw Paszkiewicz i gen. Bronisław Rakowski, Armia Polska na Wschodzie 1942

Zgodnie z etatem armia miała liczyć 71 491 ludzi zorganizowanych w dwie dywizje strzelców (każda w składzie dwóch brygad), dywizję mieszaną złożoną z brygady czołgów i brygady strzelców, dywizji zapasowej oraz wojsk i służb armii. Rzeczywisty stan na dzień 1 grudnia 1942 roku wynosił 62 082 żołnierzy^[1].

W ramach organizacji armii (wrzesień – październik 1942 r.) rozformowano Dowództwo II KS, zalążki kadrowe 4 Dywizji Strzelców i 3 Brygadę Strzelców Karpackich. Nadwyżki 3 DSK włączono do 5 Dywizji Strzelców. Ponadto rozformowano 8, 9 i 10 DP, a pozostałe jednostki PSZ w ZSRR przeformowano na etaty brytyjskie. 6 Dywizję Piechoty przeformowano w 6 Samodzielną Brygadę Strzelców, a specjalny batalion piechoty „Dzieci Lwowskich” 6 DP przekształcono w 6 Batalion Czołgów i włączono w skład 2 BCz. Obie brygady połączono w 6 Dywizję Strzelców. Sformowano tzw. Artylerię Ciężką Armii w składzie dwóch pułków. Poza artylerią ciężką, w bezpośrednim podporządkowaniu dowódcy artylerii armii pozostawały dwa pułki artylerii lekkiej i dwa pułki artylerii przeciwlotniczej (ciężki i lekki) oraz pułk artylerii przeciwpancernej i pułk pomiarów artylerii.

Pewnym problemem były masowe dezercje żołnierzy polskich wyznania mojżeszowego. W okresie od września 1941 do maja 1944 zdezerterowało 2972 żołnierzy – Żydów^[2].

Osobny artykuł: Menachem Begin.

W czerwcu i lipcu 1943 wyodrębniono z APW część bojową, z której sformowano 2 Korpus Polski wraz z Wysuniętą Bazą oraz część niebojową. W skład części niebojowej weszły instytucje, jednostki terytorialne, szkoły i obsługi zaplecza. W okresie od lipca do września 1943 roku większość APW została przegrupowana do Palestyny, gdzie po kolejnej reorganizacji w ślad za 2 KP została częściowo przegrupowana do Egiptu w okresie styczeń-kwiecień 1944.

Wyposażenie

Umundurowanie

Żołnierze posiadali dwa rodzaje mundurów – tropikalne i sukienne. oficerowie dodatkowo posiadali mundury wyjściowe. Mundury tropikalne pochodziły z dostaw z USA i magazynów brytyjskich. Występowały pewne różnice w kroju. Mundury sukienne oraz wyjściowe oficerskie szyte były na miarę i według jednolitego wzoru. Regulamin przewidywał dwa kolory umundurowania, piaskowy i khaki.

Tadeusz Romer, Władysław Sikorski, Władysław Anders i Tadeusz Klimecki podczas podróży inspekcyjnej Naczelnego Wodza na Bliskim Wschodzie 1943. Wizytacja jednostek Armii Polskiej na Wschodzie

Zestaw umundurowania tropikalnego zawierał: koszule lub kurtki oficerskie (bush jacket), spodnie drelichowe oraz szorty, pończochy bez stóp, owijki lub spinacze, buty zamszowe lub skórzane. W nakryciach głowy panowała pewna różnorodność. Żołnierze nosili: hełmy korkowe, australijskie kapelusze khaki oraz płócienne furażerki. Rękawy koszul podwijano. Dystynkcje i oznaki naszywane były na podszycie w kolorze munduru i zapinane na zatrzaski lub przypinane guzikiem wsuwki^{[uwaga 1]}.

Zestaw umundurowania sukiennego zawierał: battle dressy, swetry khaki, serdaki skórzane, płaszcze sukienne i buty. Oficerowie posiadali także płaszcze przeciwdeszczowe. Nakrycie głowy stanowiła czapka typu angielskiego lub beret. Kolory beretów określały formacje. Czarny stosowany był w broni pancernej, a zielony w pozostałych jednostkach.

Mundur wyjściowy oficerski wzorowany był na mundurze brytyjskim. Nakryciem głowy oficerów była jednak rogatywka zbliżona do wzoru przedwojennego.

Uzbrojenie

Żołnierze Armii Polskiej na Wschodzie uzbrojenie z magazynów brytyjskich otrzymali we wrześniu 1942^{[uwaga 2]}. Uzbrojenie było niejednorodne, głównie angielskie i amerykańskie, ale także francuskie, włoskie, radzieckie i niemieckie.

Gen. Tadeusz Klimecki i gen. Władysław Anders 1943

Broń strzelecka:

• pistolety i rewolwery Colt i Smith Wesson
• karabiny Lee Enfield 4 Mk1 i inne typy Enfield w małych ilościach
• pistolety maszynowe Thompson M1928M1 oraz M1928M1A1
• ckm Vicers Mk1
• rkm Bren i Browning
• karabiny przeciwpancerne Boys
• granatniki przeciwpancerne PIAT

Działa i moździerze:

• 40 mm-armata przeciwpancerna
• 57 mm-armata Mk1 oraz Mk4
• 76,2-mm armata Mk1
• 87,6-mm armatohaubica
• 114,3-mm armata^[3]
• 50,8-mm (2-calowy) moździerz
• 76,2-mm (3-calowy) moździerz
• 106,7-mm (4-calowy) moździerz

Przykładowe oznakowanie pojazdów broni pancernej

Czołgi, transportery, motocykle i samochody:

• czołg lekki General Stuart
• czołg lekki wsparcia piechoty General Sherman
• czołg szybki Crusader
• samochochód pancerny Staghound
• samochód pancerny Humber
• samochochód pancerny Daimler
• transporter opancerzony Universal Carrier
• transporter opancerzony Bren Carrier
• transporter opancerzony M3 Scout Car
• transporter opancerzony M3 Halftrack
• Jeep Willis
• M72 (1942)

Pojazdy pomalowane były na barwy ochronne – kolor piaskowy oraz plamy czerwonobrunatne na piaskowym tle. Każdy pojazd posiadał tablice z oznaczeniem macierzystej jednostki.

Garnizony armii

Rozmieszczenie jednostek na terenie Iraku na przełomie 1942 -1943

• Qizil Ribat
• Dowództwo Armii Polskiej na Wschodzie,
• Dowództwo 6 Dywizji Piechoty,
  • 2 Brygada Czołgów,
  • 6 Brygada Strzelców,
  • 6 Pułk Artylerii Lekkiej,
  • Batalion Saperów Armii,
  • Batalion Łączności Armii,
  • 12 Pułk Kawalerii Pancernej,
  • 15 Pułk Kawalerii Pancernej,
  • Pułk Ułanów Karpackich,
  • III Szpital Wojskowy,
  • 21 kompania transportowa,
  • 27 kompania transportowa,
  • część jednostek transportowych i sanitarnych armii.
• Khanakin

Dowództwo Artylerii Armii,

• 7 Pułk Artylerii Lekkiej,
• 9 Pułk Artylerii Lekkiej,
• 10 Pułk Artylerii Ciężkiej,
• 11 Pułk Artylerii Ciężkiej,
• 1 Pułk Artylerii Pomiarowej,
• Zapasowy Batalion Pancerny,
• II Szpital Wojskowy,

Dowództwo 5 Kresowej Dywizji Piechoty,

• 3 Brygada Strzelców,
• 4 Brygada Strzelców,
• 5 Batalion Saperów,
• 5 Batalion Łączności,
• 4 Pułk Artylerii Lekkiej,
• 5 Pułk Artylerii Lekkiej,
• 8 Pułk Artylerii Lekkiej,
• 5 Batalion Pancerny,
• 5 Pułk Artylerii Przeciwpancernej,

Dowództwo 7 Dywizji Piechoty,

• 7 Brygada Strzelców
• 8 Brygada Strzelców
• 7 Batalion Ciężkich Karabinów Maszynowych,
• 7 Batalion Łączności,
• 7 Pułk Kawalerii Pancernej.

Centrum Wyszkolenia Artylerii,

jednostki zaopatrzenia, warsztaty i samochody dywizyjne.

• Mosul

Dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich,

• 2 Brygada Strzelców Karpackich,
• 3 Batalion Łączności,
• 2 Karpacki Pułk Artylerii Lekkiej,
• 3 Karpacki Pułk Artylerii Przeciwpancernej,
• IV Szpital Wojskowy,
• jednostki zaopatrzenia, warsztaty i samochody dywizji.
• Al-Habbanijja
  • 7 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej,
  • 8 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej,
  • 3 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej
  • 5 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej

• Al-Kajjara
  • 1 Brygada Strzelców Karpackich,
  • 3 Batalion Ciężkich Karabinów Maszynowych,
  • 1 Pułk Artylerii Lekkiej,
  • 3 Pułk Artylerii Lekkiej.
• Dżalaula

Dowództwo Etapów,

• 11 Batalion Saperów Kolejowych,
• 2 Etapowy Batalion Łączności,
• Batalion Wartowniczy,
• 312 kompania transportowa,
• 320 kompania transportowa,
• część jednostek materiałowo-warsztatowych, zaopatrzenia i ewakuacji armii^[4].

Struktura organizacyjna AP na Wschodzie

• Dowództwo Armii Polskiej na Wschodzie
• 3 Dywizja Strzelców Karpackich
• 5 Dywizja Strzelców
• 6 Dywizja Strzelców
• 7 Dywizja Zapasowa
• Jednostki armijne:
  • Grupa Artylerii Armii
  • Pułk Ułanów Karpackich
  • Batalion Łączności Armii
  • 12 Kompania Geograficzna
  • Główna Składnica Materiałowa Armii (1942–1943)
  • 101 Kompania Obsługi Składnic Materiałowych (1942–1943)
  • 101 Kompania Amunicyjna (1942–1943)
  • 350 Kompania Materiałowa Stacji Zaopatrywania
  • 351 Wysunięta Składnica Materiałowa Armii (III–VI 1943)
  • 37 Park Materiałowy Armii

Obsada personalna AP na Wschodzie

• Dowódca armii:
  • gen. dyw. Władysław Anders

Władysław Anders dowódca armii

• Zastępca dowódcy armii:
  • gen. dyw. Józef Zając
  • gen. dyw. Michał Tokarzewski-Karaszewicz

Gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz

• Szef sztabu armii:
  • gen. bryg. Bronisław Rakowski
• Kwatermistrz:
  • płk dypl. Stanisław Skowroński
• I zastępca kwatermistrza
  • płk dypl. Hugon Zallmann^[5]
• Dowódca Artylerii
  • płk dypl. Roman Odzierzyński
• Dowódca Etapów:
  • gen. bryg. Józef Wiatr
• Dowódca broni pancernych i szef motoryzacji:
  • gen. bryg. Tadeusz Kossakowski

Dowódca broni pancernych i szef motoryzacji gen. Tadeusz Kossakowski

• Szefostwo Intendentury → Delegatura Szefa Intendentury MON (od 15 II 1945^[6])

Uwagi

1. Było to podyktowane koniecznością częstego prania mundurów tropikalnych.
2. Wyjątek stanowi Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich, która brytyjskie uzbrojenie otrzymała w 1940.

Przypisy

1. Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. s. 27.
2. Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. s. 57-63.
3. Występowała na uzbrojeniu 10 i 11 pułku artylerii ciężkiej.
4. Dunin-Wilczyński 2004 ↓, s. 226-227, 230-241.
5. Kronika Gł.P.P.104 1945 ↓, s. 11.
6. Kronika Gł.P.P.104 1945 ↓, s. 95.

Bibliografia

• Kronika 104 Głównej Poczty Polowej (2 Korpus), 1943 - 1945. [w:] Oddziałowe Kroniki i Dzienniki Działań, sygn. C.480 [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. [dostęp 2017-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)].
• Witold Biegański, Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, tom 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie, Warszawa 1967.
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939–1945 : barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
• Zbigniew Dunin-Wilczyński: Wojsko polskie w Iraku: 1942-1943. Warszawa: Muzeum Niepodległości, 1993. ISBN 83-900727-2-6.
• Zbigniew Dunin-Wilczyński: Wojsko polskie w Iraku: 1942-1943. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2004. ISBN 83-11-10608-8.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Piotr Żaroń: Armia Polska w ZSRR, na Bliskim Wschodzie i Środkowym Wschodzie. Warszawa: KAW RSW „Prasa- Książka - Ruch, 1981.