1 Warszawska Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta Czarna Jedynka
polska drużyna harcerska założona w 1911, następnie szczep harcerski Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
1 Warszawska Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta „Czarna Jedynka” (później Szczep 1 Warszawskich Drużyn Harcerskich i Zuchowych „Czarna Jedynka” im. Romualda Traugutta[1]) – jedna z najstarszych polskich drużyn harcerskich założona w 1911, od 1919 w Gimnazjum, a potem VI Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Reytana w Warszawie[6]. Od 1918 jedna z drużyn Związku Harcerstwa Polskiego[7], od 1989 w strukturach Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej[6]. W 1957 roku przekształcona w szczep złożony z kilku drużyn[8], od 1964 również żeńskich[9].
| Organizacja harcerska | |
|---|---|
| Rodzaj jednostki | |
| Jednostka nadrzędna |
Okręg Mazowiecki ZHR (stan w 2022 roku)[1] |
| Jednostki podległe |
1 Warszawska Drużyna Harcerzy, 1 Warszawska Drużyna Wędrowników „Czarni Bracia”, 1 Warszawska Drużyna Harcerek „Achaja”, Samodzielny Zastęp „Bastion” (stan w 2013 roku)[2][3] |
| Rok powstania pierwszych drużyn |
1911 |
| Komendant (przewodniczący) |
phm. Maciej Górski HR (2013 rok)[4] |
| Adres siedziby |
ul. Wiktorska 30/32, 02-587 Warszawa (lokalizacja w drugiej połowie XX wieku, w siedzibie VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana)[5] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
 52°12′00,5″N 21°00′53,8″E | |
| Strona internetowa | |
.jpg)
W 1981 roku szczep wszedł w skład Unii Najstarszych Drużyn Harcerskich Rzeczypospolitej[5].
Okres 1911–1920
Na przełomie 1910 i 1911 roku Stefan Pomarański założył w Gimnazjum Mariana Rychłowskiego w Warszawie[a] konspiracyjną drużynę skautową, na której patrona wybrano Romualda Traugutta[10]. Na znak żałoby po straceniu dyktatora powstania styczniowego harcerze 1 WDH nosili czarne chusty, stąd znani byli w Warszawie jako „Czarna Jedynka”[6]. W latach 1911–1917 członkami drużyny byli m.in. Alojzy Pawełek[7], Zygmunt Pomarański[11], Wojciech Stpiczyński[12], Ignacy Wądołkowski[13], Aleksander Hauke-Nowak, Stanisław Sienkiewicz, Stanisław Gliński, Maksymilian Łebkowski[14] i Henryk Niezabitowski[15]. W 1913 roku kilku członków uczestniczyło w zlocie skautów w Birmingham[16]. Część ówczesnych skautów „Czarnej Jedynki” walczyła później w Legionach Polskich i Legii Akademickiej, wstąpiła do Wojska Polskiego[7][16].
W 1916 roku drużyna liczyła 6 plutonów, w 1917 roku 3 plutony po 3–4 zastępy w każdym, w styczniu 1918 jeden pluton, jesienią 1918 roku początkowo 5 plutonów, następnie 3 plutony (125 osób)[14]. W listopadzie 1918 roku, w okresie odzyskania przez Polskę niepodległości, harcerze 1 WDH patrolowali z bronią w ręku wyznaczoną im warszawską dzielnicę Powiśle[14][b]. Wakacje 1920 roku drużyna spędziła na obozie pod Łomżą, lecz w połowie lipca „rozleciała się”, ponieważ wszyscy harcerze wstąpili do wojska, by walczyć z bolszewikami w wojnie polsko-bolszewickiej[17].
Okres 1920–1939
W następnych latach działalność drużyny była coraz lepiej zorganizowana i 1 WDH wysunęła się na czołowe miejsce w Warszawskiej Chorągwi ZHP[14][18]. W czasie wakacji 1927 roku założyła stały 40-dniowy obóz pod namiotami i szałasami w Morgownikach nad Narwią koło Nowogrodu[14]. W czasie obozu uporządkowano zaniedbane mogiły bratnie studentów ochotników poległych w walkach z bolszewikami, a następnie uroczyście złożono hołd bohaterom[14]. Do 1 WDH należało około jednej trzeciej uczniów Państwowego Gimnazjum im. Tadeusza Reytana (dawnego Gimnazjum Mariana Rychłowskiego), a drużynowymi byli podharcmistrzowie wychowankowie szkoły, studenci wyższych uczelni[18].
W 1927 roku powstała „Gromada Rekinów” jako zastęp starszoharcerski, a w 1928 roku Zrzeszenie Starszoharcerskie „Czarne Żubry”[14]. Rozkazem Komendy Chorągwi Warszawskiej ZHP z dnia 16 lutego 1929 drużyna otrzymała nazwę „Czarnej Jedynki” i od tej chwili jej oficjalna nazwa brzmiała: Pierwsza Warszawska Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta „Czarna Jedynka”[7]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego członkami drużyny byli m.in. Czesław Foryś[19], Tadeusz Koszarowski[20], Julian Łukaszewicz[14], Tadeusz Ptaszycki[21] i Jan Rolewicz[22].
Okres od 1939 do współczesności
Lata 1939–1968
- 1939–1945 – w czasie okupacji niemieckiej uczniowie konspiracyjnego Gimnazjum im. Tadeusza Reytana utworzyli tajną drużynę harcerską „Czarna Jedynka”, walczyli w Szarych Szeregach i batalionie „Zośka”[7]. W konspiracji zbrojnej działali m.in. Andrzej Błędowski[23], Juliusz Bogdan Deczkowski[7], Jerzy Horczak[24], Tytus Karlikowski, Zbigniew Rosner i Mirosław Szymanik[7].
- 1945 – wznowienie jawnej pracy przez drużynę[25], która uczestniczyła w odgruzowywaniu Warszawy[26].
- 1949 – rozwiązanie drużyny przez harcerzy, ponieważ groziło jej wcielenie do Organizacji Harcerskiej Związku Młodzieży Polskiej[25].
- 1957 – 27 lutego 1957 roku „Czarną Jedynkę” reaktywowano[25]. Pierwszym drużynowym został nauczyciel geografii w Liceum im. Tadeusza Reytana, harcerz Stanisław Zawadzki „Zorro”[8] (właściwie Stanisław Rogala-Zawadzki, 1926–1987, dawny żołnierz Wojskowego Korpusu Służby Bezpieczeństwa i batalionu KB „Sokół”, odznaczony Krzyżem Walecznych)[27][28], a jego przybocznymi Andrzej Janowski „Soda" i Janusz Ankudowicz „Fernando”[8]. Jesienią 1957 roku powstał szczep złożony z dwóch drużyn; na jego czele stanął Stanisław Zawadzki[8], a Andrzej Janowski i Janusz Ankudowicz zostali drużynowymi[29].
- 1957–1962 – harcerze „Czarnej Jedynki” uczestniczyli w akcji Warmia i Mazury[29], współorganizowanej przez Andrzeja Janowskiego[8]. Według Ładysława Nekandy-Trepki, maturzysty z 1959 roku: „To była inicjatywa starszoharcerskiej drużyny akademickiej. Chodziło o odbudowywanie strat, które poniosła Polska na skutek działania komunistów i SB, chodziło o przekonywanie autochtonów do polskości. Jeździliśmy tam, by pomagać w pracach polowych, ja sam jednego roku prowadziłem we wsi przedszkole, organizowaliśmy ogniska, chodziliśmy czwórkami do kościoła”[25].
- 1962 – drużyna początkowo została rozwiązana, a następnie reaktywowana jesienią 1962 roku przez trzech maturzystów z 1960 roku, Marka Barańskiego, Lesława Dmowskiego i Jerzego Kijowskiego[29]. Według relacji Marka Barańskiego: „Doszliśmy do wniosku, że zmienia się tak sytuacja w harcerstwie, że prowadzenie drużyny jest niemożliwe. Zmieniał się system, wprowadzano te metody Kuronia, walterowskie i nam się to tak nie podobało, że rozwiązaliśmy drużynę. A po roku doszedłem do wniosku, że można prowadzić drużynę. Z Jerzym Kijowskim odtworzyliśmy drużynę. (...) Wewnątrz drużyny czuliśmy się tak, jakby nie było komunizmu”[25]. W „Czarnej Jedynce” w konspiracji przed władzami zachowano dawne stopnie harcerskie i surowe kryteria ich zdobywania[29].
- ok. 1963 – stworzono krąg „Piklingi”, w którym działali Janusz Kijowski i Grzegorz Tsu[29].
- 1968 – wyremontowano pełnomorski jacht „Zjawa”, po czym odbył się rejs po Adriatyku[25] (w sierpniu 1970 roku, z udziałem drużyny żeglarskiej „Wiking”)[29].
Pod koniec lat 60. w ramach „Czarnej Jedynki” zaczęły działać Harcerska Rozgłośnia Muzyczna, współzałożona przez Przemysława Gintrowskiego (z rockowymi audycjami muzycznymi nadawanymi przez głośniki)[30], Klub Motorowy (z własną „nyską” i motocyklami) oraz kluby krótkofalowców SP5KOH i SP5ZHM[31]. W tym okresie drużyną kierowała grupa instruktorów: Marek Barański, Janusz Kijowski, Wojciech Onyszkiewicz (przyszły członek KOR-u), Piotr Naimski (przyszły członek KOR-u) i Antoni Macierewicz (przyszły członek KOR-u), którzy działalność harcerską łączyli z działalnością skierowaną przeciwko PZPR i uzależnieniu PRL od ZSRR[32]. Środowisko „Czarnej Jedynki”, w przeciwieństwie do działającej równolegle grupy „komandosów”, szukało swych korzeni w tradycji podziemia niepodległościowego, cechował je zdecydowany antykomunizm oraz niechęć do rewizjonizmu i tradycji z nim związanej[33].
Lata 1968–1976. „Gromada Włóczęgów”
W 1968 roku wymyślono nową koncepcję pracy, której autorami byli Janusz Kijowski, Antoni Macierewicz i Wojciech Onyszkiewicz, i stworzono tak zwaną „Gromadę Włóczęgów”[25] (według Wojciecha Fałkowskiego współzałożycielem „Gromady” był także Andrzej Celiński)[9]. „Gromada Włóczęgów” miała spełniać trzy funkcje: kręgu starszoharcerskiego przygotowującego instruktorów dla drużyny i wypracowującego koncepcje jej działania, klubu dyskusyjnego, środowiska skupiającego młodzież opuszczającą drużynę[25]. „Gromada Włóczęgów” była wzorowana na podobnych kręgach harcerskich działających przed wojną, m.in. w 13 Wileńskiej Drużynie Harcerskiej[34].
Spotkania „Gromady”, odbywające się poza terenem szkoły, rozpoczęły się w 1969 roku[9][25]. Każdy członek „Gromady” mógł wprowadzić jeszcze jedną osobę, zapraszano też niektórych nauczycieli[25]. Aktywnymi członkami „Gromady” byli w tym okresie Jerzy („Kij”) Kijowski (fizyk, starszy brat Janusza), Andrzej Celiński, socjolog, Michał Kulesza („Kuszelas”), prawnik, autor projektu reformy samorządowej, Piotr Naimski, biochemik, Wojciech Onyszkiewicz, historyk[25]. Rolę moderującą odgrywał przez cały czas istnienia „Gromady” Andrzej Janowski[25]. Tematyka spotkań obejmowała problemy społeczne i polityczne nurtujące młodzież i młodą inteligencję w końcu lat 60. oraz różne zagadnienia z dziedziny socjologii, psychologii czy literatury[29]. Jedną z pierwszych akcji „Gromady” było oddawanie krwi dla robotników Wybrzeża po wydarzeniach Grudnia 1970[32].
W swoim najlepszym okresie „Gromada” liczyła ok. 150 osób i była jedynym z nielicznych w owym czasie miejsc swobodnej wymiany myśli[25]. Najaktywniejsi członkowie z lat 1969–1976 to Marek Barański (historyk), Ludwik Dorn (socjolog), Urszula Doroszewska (socjolog, od 2008 ambasador RP w Gruzji), Wojciech Fałkowski (historyk, w latach 1975–1977 nauczyciel u Reytana, szkolny opiekun harcerstwa[9]), Dariusz Kupiecki (informatyk, redaktor „Robotnika”), Krzysztof Łączyński (filolog)[25]. Tematy niektórych spotkań: Co robić nad Wisłą? (Jan Strzelecki), System oświaty w Polsce i jego nowa reforma (Anna Radziwiłł i Ireneusz Gugulski), Inteligencja między nijakością a pragmatyzmem (Tadeusz Mazowiecki), Współczesny neokonserwatyzm (Marcin Król), Formy aktywności młodzieży (Aleksander Kamiński)[25], a także Młoda poezja polska (Jacek Bierezin i Witold Sułkowski)[9], Psychoterapia i jej znaczenie społeczne (Jacek Jakubowski), Ruch walterowski w ZHP (Seweryn Blumsztajn)[25]. Według wspomnień Marka Barańskiego i Janusza Kijowskiego na przełomie lat 60. i 70. XX wieku „parasol ochronny” nad działalnością „Czarnej Jedynki” roztaczał Stanisław Wojciechowski, dyrektor Liceum im. Tadeusza Reytana w latach 1953–1974, były oficer AK[25]. Harcerzy wspierał również nauczyciel polonista Ireneusz Gugulski[35].
Działalność „Gromady Włóczęgów” została zawieszona przez władze w grudniu 1971 roku, gdy na spotkanie w Zalesiu Dolnym koło Warszawy wkroczyła Służba Bezpieczeństwa[9], jednak reaktywowano ją w 1972 roku[6]. W latach 1972–1976 komendantką kręgu instruktorskiego „Gromada Włóczęgów” była Halina Wiśniewska[36], okazująca pomoc harcerzom „Czarnej Jedynki”[9]. W tym okresie szczep składał się z trzech drużyn męskich i trzech drużyn żeńskich, w każdej po około 22–25 harcerzy, łącznie prawie 150 osób[9][c]. Od 1975 roku „Gromada Włóczęgów” działała jako klub dyskusyjny[37], a jej spotkania były organizowane przez Wojciecha Onyszkiewicza i Wojciecha Fałkowskiego[9].
Po stłumieniu protestów robotników w Czerwcu 1976 środowisko „Czarnej Jedynki” podjęło akcję pomocy dla rodzin aresztowanych[25]. Pomoc w Ursusie organizowali Marcin Gugulski, Dariusz Kupiecki i Wojciech Onyszkiewicz[29]. Na procesy do Radomia jeździli Andrzej Celiński, Antoni Macierewicz i Ludwik Dorn[29]. Akcja bardzo szybko się rozszerzała, obejmując nowe środowiska[9]. Instruktorzy „Czarnej Jedynki” dążyli do zinstytucjonalizowania pomocy niesionej prześladowanym[25]. 11 września 1976 roku Macierewicz, Naimski i Onyszkiewicz opracowali wstępną wersję dokumentu powołującego Komitet Obrony Robotników[32]. W 1976 roku „Gromada Włóczęgów” została rozwiązana za zaangażowanie instruktorów w pomoc osobom prześladowanym za protesty robotnicze[36]. Nastąpiło to po wkroczeniu Służby Bezpieczeństwa w grudniu 1976 roku na spotkanie dyskusyjne na temat reformy oświaty odbywające się na warszawskim Żoliborzu[9]. Było to ostatnie spotkanie „Gromady”[9][d].
Okres po 1976
Po 1976 roku w „Czarnej Jedynce” działali m.in. Adam Bajerski, Krzysztof Bardski, Michał Cichy, Jerzy Haszczyński, Piotr Marciniak, Paweł Milcarek, Maciej Radziwiłł, Tomasz Sianecki i Paweł Strzelecki[6]. W 1981 roku, w okresie tzw. karnawału Solidarności, krąg instruktorski „Piklingi” organizował dyskusje na tematy związane z harcerstwem, życiem politycznym, filmem (np. o filmie Jak żyć w reżyserii Marcela Łozińskiego)[38][e]. W 1989 roku, w okresie transformacji systemowej w Polsce, „Czarna Jedynka” wystąpiła ze Związku Harcerstwa Polskiego[6] i weszła w skład struktur Okręgu Mazowieckiego Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej[1]. Na początku XXI wieku działała w warszawskich dzielnicach Wilanów[39] i Ursynów[3]. W 2008 roku w Wilanowie powstała 1 Warszawska Drużyna Harcerzy[39], a w 2012 roku 1 Warszawska Drużyna Harcerek[40] (pierwotnie utworzona w połowie lat 60. XX wieku przy VI Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Reytana w dzielnicy Mokotów)[29]. Członkami 1 Warszawskiej Drużyny Harcerzy mogli zostać chłopcy od IV klasy szkoły podstawowej do II klasy gimnazjum (harcerze młodsi)[39].
W 2011 roku jedna z drużyn szczepu, 1 Warszawska Drużyna Wędrowników „Czarni Bracia”, utworzona w 2010 roku (harcerze starsi od 16 roku życia, wędrownicy)[2][41], działała w VI Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Reytana[6]. W 2011 roku w parku im. Romualda Traugutta w Warszawie odbyły się uroczystości z okazji stulecia istnienia „Czarnej Jedynki”[6] (w tym samym miejscu odbyły się również uroczystości z okazji 60-lecia istnienia drużyny w 1971 roku)[29]. W 2013 roku 1 Warszawska Drużyna Harcerzy liczyła ponad 20 harcerzy, skupionych w czterech zastępach[39]. W 2013 roku zajęła IV miejsce w Turnieju Drużyn Puszczańskich o tytuł najlepszej drużyny w Polsce[42]. W 2016 roku szczep uczestniczył w obozie wędrownym z Gołdapi do Wilna[43]. W 2023 roku został odnotowany na liście drużyn należących do Unii Najstarszych Drużyn Harcerskich Rzeczypospolitej jako nieistniejący[5].
Instruktorami i wychowankami „Czarnej Jedynki” byli znaczący przedstawiciele świata polityki i pracy państwowej, nauki, kultury, mediów i sportu, lekarze, nauczyciele i przedsiębiorcy, oficerowie i kapłani, działacze samorządowi i społeczni[6][14].
- Stefan Pomarański – założyciel i komendant drużyny od przełomu 1910 i 1911[10] do wiosny 1913[14]
- Alojzy Pawełek – zastępowy (1911), plutonowy (1912), drużynowy[44]
- Stanisław Gliński – komendant w 1915[14]
- Henryk Niezabitowski – komendant w 1916[15]
- Czesław Foryś – komendant w latach 1923–1925[14]
- Tadeusz Ptaszycki – komendant w latach 1927–1929 i 1931–1933[21]
- Andrzej Janowski – komendant od ok. 1958 roku w końca 1959 roku[8][45]
- Marek Barański – komendant na początku lat 60. XX wieku[25]
- Jerzy Kijowski – komendant w latach 1963–1968[46][34]
- Michał Kulesza – komendant na przełomie lat 60. i 70. XX wieku[34]
- Janusz Kijowski – komendant na przełomie lat 60. i 70. XX wieku[47]
- Jacek Kossut – komendant na przełomie lat 60. i 70. XX wieku[34]
- Piotr Naimski – komendant w latach 1971–1972[48]
- Wojciech Onyszkiewicz – komendant w latach 1972–1973[37]
Materiały wspomnieniowe o „Czarnej Jedynce” są przechowywane w zbiorach Muzeum Harcerstwa w Warszawie („Zespół wspomnień i historii lokalnych”, sygn. MHAR/ZHL/178 oraz MHAR/ZHL/389)[49]. „Czarna Jedynka” stała się również tematem książek o charakterze wspomnieniowym:
- Andrzej Janowski, Harcerstwo wpisane w życiorys, Niezależne Wydawnictwo Harcerskie, Warszawa 2015, ISBN 978-83-940568-3-4
- Justyna Błażejowska, Harcerską drogą do niepodległości. Od „Czarnej Jedynki” do Komitetu Obrony Robotników. Nieznana historia KOR-u i KSS „KOR” (zbiór wspomnień), Wydawnictwo Arcana, Kraków 2016, ISBN 978-83-65350-12-1
- Marek Barański, Wspomnienia 1943–1989, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2020, ISBN 978-83-8196-136-3
- W latach 1905–1919 było to prywatne Gimnazjum Mariana Rychłowskiego, a od 30 czerwca 1919 roku Państwowe Gimnazjum im. Tadeusza Rejtana.
- W latach 1910–1919 Gimnazjum Mariana Rychłowskiego mieściło się w budynku przy ul. Smolnej Dolnej nr 3, stanowiącej ówczesną granicę między Powiślem a Śródmieściem Warszawy. W latach 1863–1864 w jednym z mieszkań w tym domu ukrywał się przed policją carską Romuald Traugutt i został w nim aresztowany. Zob. Jan Świątecki. Szkoła Mariana Rychłowskiego 1905–1919. „Stolica. Warszawski Tygodnik Ilustrowany”. R. XXXIX, Nr 39 (1905), s. 11, 23, 23 września 1984. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Prasowe „RSW Prasa-Książka-Ruch”. ISSN 0039-1689. [dostęp 2024-04-26].
- Według Jednodniówki Komendy Szczepu 1 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Romualda Traugutta wydanej w dniu 8.05.1971 roku z okazji 60-lecia drużyny, przechowywanej w zbiorach Muzeum Harcerstwa w Warszawie, w 1971 roku w skład szczepu wchodziło pięć drużyn przy VI Liceum im. Tadeusza Reytana i jedna drużyna zaprzyjaźniona przy XLII Liceum im. Marii Konopnickiej na Mokotowie. Drużyny nosiły nazwy „Kameleon”, „Mortales”, „Wiking”, „Kubuś Puchatek”, „Wagabunda”. Zob. Muzeum Harcerstwa. Inwentarz zbioru „Zespół wspomnień i historii lokalnych”, s. 86. Muzeum Harcerstwa, 30 października 2016. [dostęp 2024-05-11].
- Po tym wydarzeniu komendant hufca wydał rozkaz usunięcia ze Związku Harcerstwa Polskiego członków „Gromady”: podharcmistrza Marka Barańskiego, podharcmistrza Piotra Naimskiego i przewodnika Wojciecha Onyszkiewicza. Zob. Jacek Żakowski. Z powodu zmian organizacyjnych.... „Tygodnik Solidarność”. Nr 5, s. 12, 1 maja 1981. Warszawa: Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”. ISSN 0208-8045. [dostęp 2024-04-28].
- W 1981 roku w ramach „Czarnej Jedynki” działała m.in. drużyna „Jedność”, a w 1984 roku drużyna „Kubuś Puchatek”. Zob. Michał Cichy: Moje rzymskie katolicyzmy. wiez.pl, 2 czerwca 2022. [dostęp 2024-05-08].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
