From Wikipedia, the free encyclopedia
Un politeïsme es una doctrina religiosa ò un sistèma de pensada fondat sus la cresença de l'existéncia de plusors dieus. Es sovent opausat au monoteïsme e au panteïsme. Lei religions politeïstas èran majoritaris durant l'Antiquitat sus totei lei continents, mai foguèron victimas d'un important fenomèn de regression a partir de l'Antiquitat Tardiva en causa dau desvolopament e de l'expansion dau cristianisme e de l'islam. Pasmens, lei politeïsmes d'Asia dau Sud e d'Extrèm Orient an globalament resistit e son totjorn fòrça vivaças dins lo mond actuau.
Se fòrça politeïsmes, formalament diferents, an existit dins lo corrent de l'istòria, aquelei religions presentan un ensemble de trachs quasi sistematicament presents. Ansin, son generalament fondats sus una mitologia susceptibla d'evolucionar e sus de panteons constituïts de dieus, egalament susceptibles d'evoluïr, definits per un ò plusors domenis de competéncia. Aquò a sovent menat a la formacion d'arquetipes divins presents en mai d'una religion politeïsta coma lei divinitats creatritz de l'Univèrs, lei divinitats liadas a la mòrt ò lei divinitats liadas a la feconditat. Una autra caracteristica dei politeïsmes es sa capacitat importanta d'adoptar de divinitats originàrias d'una autra religion.
Durant l'Antiquitat Auta, lei politeïsmes semblan de predominar dins totei lei civilizacions aguent laissat de vestigis permetent d'estudiar sei crèires (Mesopotamia, Egipte, Ititas, China, Mesoamerica, etc.). A aquela epòca, lo monoteïsme èra un fenomèn rar. Lo pus conegut es aqueu deis Ebrieus que veneravan Yahve. Pasmens, aqueu dieu es probablament una evolucion d'Èl, cap dau panteon de la ciutat d'Ugarit. Vengut dieu protector deis Ebrieus, son culte excluguèt pauc a cha pauc leis autrei dieus avans de'n negar l'existéncia entre lei sègles VIII e VI avC. Pasmens, se lo monoteïsme ebrieu, vengut lo judaïsme, resistiguèt ais autrei religions, son influéncia demorèt limitada fins au desvolopament dau cristianisme.
Lo cristianisme e, pus tard, l'islam foguèron lei dos agents majors de la regression dei politeïsmes qu'es observada dempuei la fin de l'Antiquitat. Lo premier factor qu'explica aqueu succès es l'universalisme e l'egalitarisme dau messatge d'aquelei religions, pus sedusent que dei religions politeïstas que favorizavan sovent l'elèit capable de participar financierament e materialament au culte. Lo segond es l'expansionisme d'aquelei religions qu'aprofichèron un ensemble de conquistas militaras per s'impausar en Euròpa, en Orient Mejan, en America, dins una partida d'Asia e dins la màger part d'Africa. D'efiech, tant lei crestians que lei musulmans i destruguèron lei cultes politeïstas rescontrats car son pas compatibles amb lo concèpte de « dieu unic » caracteristic dei monoteïsmes abraamics.
Dins aquò, aquela expansion dau monoteïsme foguèt pas totala. D'efiech, leis Estats estructurats presents en Asia avián una « prefondor » culturala sufisenta per resistir a l'adopcion dirècta dei monoteïsmes. Per exemple, se China foguèt conquistada mai d'un còp per d'envaïsseires estrangiers, son influéncia culturala e intellectuala èra pron importanta per assegurar la conversion rapida dei venceires a sei concepcions e a sei crèires[1]. De fenomèns analògs aguèron luòc en Corèa, en Japon e, dins una mendra mesura, en Vietnam. En Índia, l'indoïsme èra pron estructurat per resistir e plusors Estats indós, coma l'Empèri de Vijayanagara, aguèron una influéncia sufisenta per limitar lei conversions[2].
Lei sistèmas politeïstas son fòrça divèrs e son pas totjorn corrèctament coneguts car mai d'una religion anciana es unicament estudiada per lo mejan de vestigis arqueologics. De mai, la plaça d'una divinitat au sen d'un ensemble de mites es pas necessariament accessibla au legeire modèrne. Dins aquò, es possible d'observar de ponchs comuns a la màger part dei politeïsmes.
Dins un sistèma politeïsta, i a sovent un partiment dei domenis d'influéncia e de competéncia dei dieus. Aqueu partiment pòu èsser :
Generalament, lei divinitats pus importantas acampan plusors foncions. Per exemple, en Grècia, Atena èra la divessa de la saviesa, de la guèrra (au sens tactic e estrategic), deis artesans, deis artistas e dei mèstres d'escòla[6]. Lei divinitats menoras ò purament localas an puslèu de ròtles precís.
L'ensemble dei dieus que constituïsson un politeïsme es dich panteon. Una caracteristica frequenta dei panteons es l'existéncia de relacions familialas e sociala entre lei divinitats. Lei panteons pòdon ansin variar segon dos mecanismes similars. Lo premier es l'existéncia de dieus locaus mai ò mens susceptibles de remplaçar una autra divinitat. Lo segond es de variacions dins lei relacions interdivinitats. Per exemple, en Chipre, Zèus èra vist coma un dieu ciclic qu'èra defuntat sus l'illa. Lo mont Iuktas èra presentat coma sa tomba. Aquelei variacions entraïnan generalament de modificacions dei racòntes mitologics[7]. Un panteon es generalament dirigit per una divinitat superiora coma Enlil en Mesopotamia, lo Cèu dins la religion tradicionala chinesa ò Nzambi dins lei religions tradicionalas africanas[8][9]
Enfin, una darriera particularitat dei politeïsmes es sa capacitat a s'adobar deis autrei politeïsmes. Ansin, lei cas de transferiment de divinitats son frequents. Per exemple, dins leis Andes, leis Incas impausavan lo culte dau Dieu-Soleu, mai laissavan lei pòbles vencuts gardar sei dieus tradicionaus. En Mediterranèa, pendent l'Antiquitat, lo culte de la divessa egipciana Isis se difusèt dins l'Empèri Roman[10][11].
Una consequéncia dei ponchs comuns partejats per lei diferentei formas de politeïsmes es l'aparicion de divinitats tipe que tènon d'atribucions mai ò mens similaras :
Lo dualisme religiós designa una doctrina basada sus la coexisténcia entre dos principis ò doas divinitats fondamentalas que representan respectivament lo ben (sovent associat a l'amna e au mond espirituau) e lo mau (sovent associat au còrs e au mond materiau). Lo catarisme tardiu, mai que mai aqueu present en Itàlia après la Crosada, es un exemple de religion d'aqueu tipe. Un dualisme es formalament un politeïsme car reconéis l'existéncia de mai d'un dieu. Pasmens, lei dualismes son generalament considerats coma un cas particular car sei principis teologics son pus pròches d'aquelei dei monoteïsmes actuaus.
L'indoïsme es una dei religions politeïstas pus importantas dau mond actuau amb mai d'un miliard de fidèus. Eissit dei crèires vedics, es devesit en plusors corrents e pòu aisament formar de sincretismes amb d'autrei religions. Pasmens, l'existéncia dei tres divinitats majoras de la Trimurti (Brahma, Vishnu e Shiva) es generalament reconeguda. De divinitats menoras complètan aquela trinitiat. Forman una ret complèxa de divinitats creadas ò engendradas per lei dieus majors, de creaturas subrenaturalas e d'objèctes deïficats. De mai, un sistèma d'atributs permet de precisar la competéncia dei divinitats evocadas[17].
La religion tradicionala chinesa es un autre politeïsme major dau monde actuau car impregna lo comportament de la màger part de la populacion chinesa[18]. Dins aqueu sistèma, existís una mena de burocràcia celestiala, similara a aquela de l'Empèri, qu'es compausat de dieus generalament competents per una region e un domeni precís. De creaturas subrenaturalas existisson tanben. Pasmens, la burocràcia celestiala es pas un sistèma complèt, reconegut per cada cresent. Es puslèu un ensemble de règlas que permet de facilitar la representacion dau dieu. De divinitats majoras son presentas, coma l'Emperaire de Jade qu'es lo cap d'aqueu sistèma, mai aquelei dieus son pauc venerats dins la vida vidanta. En plaça, lei dieus menors mai pus pròches, coma lei divinitats protectritz localas, son pus presents.
Lo panteon tradicionau chinés es variable per plusors rasons. La premiera es la possibilitat de crear de divinitats novèlas, per exemple en divinizant un èsser uman de remarca. La segonda es l'existéncia de promoccions au sen de la burocràcia celestiala. Per exemple, durant l'Empèri, l'administracion provinciala aviá lo drech de modificar leis atributs d'una divinitat per li donar un reng ierarquic pus important. Enfin, la tresena es l'influéncia variabla dau confucianisme, dau taoïsme e dau bodisme, autrei religions chinesas majoras, sus lei practicas localas.
Lo shintoïsme es la religion predominanta en Japon ont aviá lo ròtle de religion d'Estat entre 1868 e 1945[19]. Es una mèscla d'animisme e de politeïsme que permet de provesir un quadre a un racònte mitologic de la creacion de Japon. I a donc de divinitats majoras coma Amateratsu mai, mai que mai, un nombre considerable de divinitats menoras associadas ai fòrças creatritz, a d'elements de la natura, a d'animaus ò a l'esperit de personas defuntadas[20]. Coma per la religion tradicionala chinesa, aquelei dieus menors ocupan la plaça principala dins la vida dau cresent. Tanben, lo panteon japonés evoluciona car lei divinitats son adaptadas ai besonhs novèus. Per exemple, lo ròtle de la divinitat estacada a la variòla s'es estenduda a totei lei malautiás contagiosas. Una autra transformacion, pus recenta, d'aqueu tipe es aquela dau dieu dei tumors e dei flaironcs que s'ocupa desenant dau domeni dau cancèr.
Lo politeïsme grècoroman correspònd a la religion antica basada sus lei mitologias grèga e romana. S'estendiguèt a l'ensemble dau bacin mediterranèu amb la colonizacion grèga e lei conquistas romanas. Dispareguèt en causa dau desvolopament dau cristianisme que li donèt lo nom pejoratiu de paganisme[21]. Pasmens, en causa de l'influéncia intellectuala dei civilizacions grèga e romana, sei mites e sei racòntas an encara una certana influéncia sus la pensada occidentala actuala, compres en Occitània[22].
La religion egipciana antica existiguèt durant tot lo periòde egipcian antic, de la fin dau millenari III avC a l'adopcion dau cristianisme per leis Egipcians[23]. Coma per la màger part dei politeïsmes coneguts, la religion egipciana antica conoguèt d'evolucions. Pasmens, lo faraon i gardèt un ròtle centrau de protector dau país coma dieu vivent (unicament durant lei premierei dinastias) ò enfant dei dieus. A sa mòrt, lo faraon èra donc normalament divinizat per contuniar sa mission dins l'en delà. La religion egipciana a encara una certana influéncia sus la societat modèrna, au mens sus lo mond culturau, en causa de la plaça ocupada per l'Antiquitat egipciana dins l'istòria[24][25]. De mai, aqueu ròtle es largament entretengut per l'interès per l'egiptologia ò per lei campanhas de publicitat dau sector toristic egipcian.
La religion dei Cèltas se formèt probablament entre lei sègles VIII e VII avC e dispareguèt durant la premiera mitat de l'Edat Mejana[26]. Es una religion mau coneguda qu'aviá un panteon globau e plusors panteons locaus. Èra dominada per una classa sacerdotala compausada dei druïdas, de bards e dei vates. Foguèt pauc a cha pauc remplaçada per lo cristianisme. Pasmens, a laissat de traças importantas en Euròpa Occidentala, comprés en Occitània. Per exemple, de noms de luòcs son derivats de noms de divinitats celticas. L'exemple pus famós es aqueu de Lugdunum, nom latin de Lion, que seriá eissit dau nom dau dieu Lug[27]. Divèrsei fèstas crestianas son egalament probablament liadas a de fèstas celticas coma Totsants qu'es benlèu la transformacion crestiana d'una importanta fèsta en liame amb l'en delà.
Lei religions germanicas (ò paganisme germanic) designa plusors ensembles de religions practicadas per lei pòbles germanics avans la cristianizacion dau nòrd e dau centre d'Euròpa. Lei crèires de l'ensemble nordic, es a dire la religion dei Vikings, son relativament ben documentats e an una certana influéncia sus la cultura actuala. En revènge, lei crèires nordics primitius e leis autreis ensembles dei religions germanicas son mens ben coneguts. D'influéncias cèltas e romanas son possiblas e l'arqueologia a permés de descubrir de vestigis de rites que consistián a ofrir leis armas dei vencuts en sacrifici a de divinitats[28][29][30]. La tradicion de l'aubre de Nadau es benlèu una subrevivença de rites germanics[31].
Lei religions mesoamericanas èran politeïstas. Dominèron en Mesoamerica fins a l'arribada deis Espanhòus e dispareguèron probablament dins leis annadas que seguiguèron la conquista de la darriera ciutat-Estat maia independenta en 1697. Cada pòble aviá formalament la sieuna religion amb una mitologia e un panteon pròpris. Pasmens, de divinitats èran de còps partejadas entre plusors pòbles. En mai d'aquò, de trachs comuns organizavan aquelei religions que desvolopèron una vision dau cosmòs similara : importància dei ponchs cardenaus, formacion de pareus de concèptes opausats, politeïsme, mond divin violent necessitant de sacrificis umans, etc[32][33]. Per lei periòdes tardius d'aquelei civilizacions, sei crèires son en partida coneguts gràcias a un trabalh de collècta realizat durant lei decennis après la conquista. En revènge, lei conoissenças sus leis epòcas precedentas son pus lacunàrias. Son quasi absentas per leis Olmècs.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.