Сараево

Сараево (бошњачки: Sarajevo, хрватски: Sarajevo/Vrhbosna, српски: Сарајево) — главен град^[6] на Босна и Херцеговина и нејзин најголем урбан, културен, економски и транспортен центар^[7][8]. Градот Сараево се состои од четири општини: Центар, Нови Град, Ново Сараево и Стари Град. Според прелиминарните податоци од пописот во 2013 година во Босна и Херцеговина, во Сараево живеат 275.524 жители.^[5], додека со околината, која вклучува дел од општината Илиџа, живеат вкупно 555,210 лица^[9].

Сараево Sarajevo / Сарајево
Град
Знаме Амблем
Прекар(и): Ерусалим на Европа,[1] Ерусалим на Балканот,[2] Рајвоса[3]
Местоположба на градот
Координати: 43°52′N 18°25′E
Земја	Босна и Херцеговина
Административна поделба	Федерација Босна и Херцеговина
Кантон	Сараевски кантон
Општина	4
Управа
• Градоначалник	Абдулах Скака (СДА)
Површина[4]
• Градска	141,5 км2 (54,3 ми2)
Надм. вис.	&10000000000000518000000518 м
Население (2013)[5]
• Градскo	419,957
• Метро	555,210
• City proper	275,524
• Демоним	Сараевчани
Час. појас	CET (UTC+1)
• Лето (ЛСВ)	CEST (UTC+2)
Поштенски код	71000
Повик. бр.	+387 (33)
Мреж. место	Град Сараево

Поради својата долга и богата историја на верска и културна разновидност, Сараево, понекогаш се нарекува „Ерусалим на Европа^[1]“ или „Ерусалим на Балканот“^[2]. До крајот на XX век, градот бил единствениот голем град во кој имало изградено синагога, православна црква, католичка црква и џамија во иста населба^[10].

Низ градот тече реката Миљацка, а во близина на градот се наоѓаат и изворите на реката Босна, каде се наоѓа популарното излетничко место Вруток на Босна. Градот е опкружен од Требевиќ, Јахорина, Бјелашница, Игман, Трескавица и Романија.

Градот Сараево е седиште на најголемата високообразовна институција во земјата, Универзитетот Сараево^[11][12], како и голем број на други високообразовни институции, што го прави еден од најголемите универзитетски центри во целиот регион на Југоисточна Европа. Со неколку национални и градски театри, музеи и културни институции, Сараево е исто така значајно место на културната карта на овој дел од континентот.

Сараево е град со турбулентна историја, која честопати имала влијание на глобалните случувања. Така, во 1914 година во Сараево бил убиен австроунгарскиот престолонаследник Франц Фердинанд што довело до започнување на Првата светска војна. Седумдесет години подоцна, во 1984 година, во градот се одржале XIV Зимски олимписки игри. Во почетокот на 1990-тите години, името на градот Сараево било испишувано постојано од дневните весници во целиот свет, бидејќи во регионот се одвивала една од најголемите војни во најновата европска и светска историја.

Географија

Местоположба

Сараево се наоѓа во географскиот центар на Босна и Херцеговина и зафаќа површина од 142 км². Сараево се наоѓа во Сараевската долина која се протега од исток кон запад, во плодното Сараевско Поле. Централните делови на градот се наоѓаат главно во низините на Сараевско Поле, најважните предградијата на градот се наоѓаат на падините на околните ридови и планини.

Најстарите делови на градот (Вратник, Бистрик, Хрид, Ковачи, Алифаковац) се наоѓаат на падините на околните ридови. Просечната надморска височина на Сараевската област е 500 метри. Најзападната точка на рамнината е на 18°16' источна географска должина. Крајната источна точка е на 18°27' источна географска должина, најсеверната е 43°53' северна географска ширина и најјужната е 43°47' северна географска ширина^[13].

Центарот на градот Сараево се наоѓа на надморска височина од 511 метри, додека повисоките делови на градот и предградијата на падините на околните планини лежат на просечна надморска височина од 900 метри. Градот е опкружен со олимписките планини кои достигнуваат 2000 метри висина: Бјелашница, Јахорина, Игман, Трескавица и Требевиќ.

Води

Миљацка е река која претежно се движи низ градот Сараево, од исток кон запад. Реката е долга 35,9 километри, а извира од неколку извори во подножјето на планината Романија и Јахорина. Реката Паланска Миљацка (12,9 км) извира од Пале, додека Мокрањска Миљацка извира во Кадино Село. На неколку километри источно од Сараево, во селото Довличи, овие две притоки се влеваат во реката Миљацка. Реката продолжува да тече кон запад во Сараево, каде што го продолжува своето патување до реката Босна во која се влева.

Во западниот дел на Сараевско Поле, на областа на населба Илиџа, извира една од најголемите реки во земјата која состои од повеќе мали островчиња поврзани со мостови преку бројните мали потоци и едно од најпознатите туристички места во околината на Сараево.

Освен реката Босна, Железница и Миљацка, други големи постојани потоци се Зујевина, Љубина, Мисоча, Ставња, Тилава, Добриња, Бела река, Црна река, Ракитница, Мошчаница итн.^[14].

Водопадот Скакавац, висок 98 метри, се наоѓа на 12 км од центарот на градот и е еден од природните ресурси на целата територија на Босна и Херцеговина.

Клима

Климата во Сараево е под силно влијание на континенталната клима. Просечната годишна температура изнесува 10,1 °C, додека просечните врнежи се 928 мм. Најтоплите месеци се јули и август, а најстуден месец е јануари. Најголемиот дождлив месец е јуни, а најмалиот февруари и август. Најниската измерена температура некогаш во градот изнесувала -26,8 °C (јануари) и максимална 40,0 °C (август). Најсушна година во Сараево била 2012 година, кога во градот паднале само 425 мм врнежи. Сараево има просек од околу 85 дена во годината со температури над 30 °C. Сончевите часови во градот годишно избесѕваа 1.769 часа^[15][16][17].

Климатски податоци за Сараево
Месец	Јан	Фев	Мар	Апр	Мај	Јун	Јул	Авг	Сеп	Окт	Ное	Дек	Годишно
Највисока забележана °C (°F)	18,2	21,4	26,6	30,2	33,2	35,9	38,2	40,0	37,7	32,2	24,7	18,0	40,0 (nil)
Прос. висока °C (°F)	3,7	6,0	10,9	15,6	21,4	24,5	27,0	27,2	22,0	17,0	9,7	4,2	15,8
Сред. дневна °C (°F)	-0,5	1,4	5,7	10,0	14,8	17,7	19,7	19,7	15,3	11,0	5,4	0,9	10,1
Прос. ниска °C (°F)	-3,3	-2,5	1,1	4,8	9,0	11,9	13,7	13,7	10,0	6,4	1,9	-1,8	5,4
Најниска забележана °C (°F)	-26,8	-23,4	-26,4	-13,2	-9,0	-3,2	-2,7	-1,0	-4,0	-10,9	-19,3	-22,4	-26,8 (nil)
Прос. врнежи мм (ин)	68 (2.68)	64 (2.52)	70 (2.76)	77 (3.03)	72 (2.83)	90 (3.54)	72 (2.83)	66 (2.6)	91 (3.58)	86 (3.39)	85 (3.35)	86 (3.39)	928 (36.54)
Прос. бр. дождливи денови	8	10	13	17	17	16	14	13	15	13	12	11	159
Прос. бр. снежни денови	10	12	9	2	0.2	0	0	0	0	2	6	12	53
Прос. релативна влажност (%)	79	74	68	67	68	70	69	69	75	77	76	81	73
Сред. бр. сончеви часови месечно	57,1	83,8	125,6	152,3	191,7	207,1	256,3	238,2	186,6	148,8	81,2	40,7	1769,4
Извор бр. 1: Pogoda.ru.net[15]
Извор бр. 2: NOAA (сун, 1961 — 1990)[16]

Историја

Припадност во текот на историјата

 Османлиско Царство 1461 — 1878
Австроунгарија 1878 — 1918
СХС 1918
Кралство СХС 1918 — 1929
Кралство Југославија 1929 — 1941
 Независна Држава Хрватска 1941 — 1945
 Социјалистичка Федеративна Република Југославија 1945 — 1992
 Босна и Херцеговина 1992—

Антички период

Околината на Сараево била населена уште од раниот неолит. Од тоа време датира Бутмирската култура. Откритијата во Бутмир биле направени во денешното сараевско предградие Илиџа во 1893 година од страна на австроунгарските власти за време на изградбата на земјоделско училиште. Богатството на областа била привлечна за луѓето од неолитот, и самата населба била добро развиена. Во населбата била откриена уникатна керамика, преку која луѓето од Бутмир се одликуваат преку ова како единствена култура која изработувала керамика од таков вид, како што е опишано на Меѓународниот конгрес на археолози и антрополози во Сараево во 1894 година^[18].

Во регионот голем белег оставила и илирската култура. Илирите во регионот живееле околу реката Миљацка и по долината на Сараево. Во овој регион живеело племето Дезидијати, кое било последното илирско племе во Босна и Херцеговина кое се спротивставило на римската окупација. Нивниот пораз од римскиот цар Тибериј во 9 година го означува почетокот на римското владеење во регионот. Регионот околу денешно сараево припаѓало на римската провинција Далмација. Римската колонија Aquae Sulphurae се наоѓала на врвот на денешна Илиџа и претставувала најважна населба во регионот на тоа време.^[19] . Регионот бил освоен од страна на Источните Готи, додека во VII век започнало населувањето на Словените^[20].

Врхбосански период

Бутмирска вазна

Башчаршија

Царска џамија

Словените ја населиле областа во текот на VI и VII век. Во раниот среден век, Босна била составен дел на српската држава, кое било запишано и во е толку сведок во делата на византискиот цар Константин Порфирогенит.

Во текот на XII век, Босна се стекнала со регионална самоуправа предводена од нејзините банови. Во околината на денешно Сараево постоела парохија Врхбосн. Според традицијата, најстариот христијански храм во областа бил изграден во Вруток на Босна, а папските документи покажуваат дека во 1238 година била изградена катедралната црква на Свети Павле во Врхбосна. Денеска сè уште се дебатира дали Врхбосна се наоѓа на местото на денешно Сараево.

На почетокот на XV век, регионот се нашол под постојани напади на Османлиите, кои во периодот од 1429 до 1451 година ја освоиле Босна^[21] и во 1463 година го основале Босанскиот санџак, додека на местото на Врхбосна бил изграден новиот град — Сараево.

Османлиски период

Сараево бил основана од страна на Отоманското Царство во текот на 1450-тите години по освојувањето на регионот, додека 1461 година се користи како датум на основање на градот. Првиот османлиски гувернер на Босна и Херцеговина, Иса-бег Исаковиќ, местото го претворил во главен град на санџакот трансформирајќи го во еден од најзначајните на Балканскиот Полуостров, преку изградба на голем број на објекти како џамии, затворен пазар, јавна бања, хотел, и седиште на управителот односно дворец („Сарај“), од каде доаѓа и денешното име на градот. Џамијата била прогласена за султанска џамија во чест на султанот Мехмед II. Во следните години, Сараево брзо прераснал во најголемиот град во регионот. Многу христијани го прифатиле исламот во тоа време. До XV век населбата била основана како град, наречена Босна-Сарај, и главните објекти биле градени околу тврдината каде денеска се наоѓа Стари Град. Името Сараево потекнува од турскиот збор сарај ovası, што значи „поле околу дворот“. Башчаршија исто така била изградена во овој период, и денеска претставува најголемо туристичко место, како и православната црква^[22].

Во времето на Гази Хусрев-бег била изградена и Газихусревбеговата џамија, како и библиотека, медреса, саат-кула итн. Сараево станало познато по својот голем пазар и голем број џамии, кој од средината на XVI век ги имало повеќе од 100. На врвот на моќта на царството, Сараево бил најголемиот и најважен отомански град на Балканот по Истанбул. Од 1660 година, населението на Сараево се проценува на над 80.000. Спротивно на тоа, во Белград во 1838 година имало 12.963 жители, а Загреб во 1851 година имал 14.000 жители. По промена на политичките услови, Сараево станало место на постојано војување.

Во 1697 година, за време на Големата турска војна, Сараево бил освоен, ограбен и изгорен до темел од страна на Хабсбуршката Монархија на чело со Евгениј Савојски. Само мал број на населби, некои џамии и една православна црква биле поштедени. Бројни други пожари ја ослабиле позицијата на градот. И покрај тоа што подоцна градот повторно бил изграден, тој никогаш повторно не го достигнал претходното ниво на развој. До 1807 година, градот имал само околу 60.000 жители.

Во 1830 година, во текот на Големото босанско востание, околу градот се одвиле неколку битки. Тие биле предводени од Хусеин Градашчевиќ. Денес, главната улица во градот е именувана како „Zmaj od Bosne“ (Змеј на Босна) во негова чест. Бунтот бил неуспешен и Сараево заедно со Босна останал уште неколку децении во територијата на Отоманското Царство. Отоманското Царство го направил Сараево важен административен центар од 1850 година^[23].

Австроунгарски период

Латински мост, местото каде бил извршен атентат врз Франц Фердинанд

Сараевски национален театар

Податотека:Sarajevo Holiday Inn 2.JPG

Хотелот „Холидеј Ин“

Окупацијата на Босна и Херцеговина од страна на Австроунгарија започнала во 1878 година, како дел од Берлинскиот конгрес, додека целосната анексија се случила во 1908 година, но ова најмногу ги разлутило на Србите. Во текот на овој период, градот добил сосема нов изглед. Во текот на австроунгарското владеење на регионот, во Сараево биле изградени голем број на објекти како училишта, музеи, зградата на Народниот театар, пошта, болница итн. Во 1885 година бил пуштен во употреба градскиот трамвај. Архитектите и инженерите од тој период сакале од градот да направат нов модерен европски град. Пожарот кој изгорел голем дел од централното градско подрачје оставил повеќе простор за обнова на градот. Како резултат на тоа, денеска во градот може да се забележи уникатната комбинација на отоманската архитектура околу пазарот и современата западна архитектура.

Освен тоа, во текот на овој период биле изградени и неколку фабрики и голем број на институции биле модернизирани во западен стил^[24]. За првпат во историјата, населението во Сараево започнало да ја пишува на латиница.^[20], и за првпат по неколку векови, градот значително се проширил надвор од традиционалните граници. Голем дел од современата централна општина на градот (Центар) била изградена за време на овој период.

Архитектура во Сараево брзо се развила во широк спектар на стилови и згради. Катедралата на Светото срце, на пример, била изградена со елементи на неоготски стил и романика.

Иако Босанскиот вилает де јуре останал како дел од Отоманското Царство, тоа де факто важело како составен дел од Австроунгарија. Тоа траело сè до 1908 година кога територијата формално била анексирана.

Во Сараевоб се случил настан кој ја предизвикал Првата светска војна, кога бил убиен надвојводата Франц Фердинанд заедно со неговата сопруга на 28 јуни 1914 година од страна на Гаврило Принцип, член на Млада Босна^[25]. Како одговор на тоа, голем број од жителите на Сараево организирале бунтови против Србите, при што загинале двајца луѓе додека бил уништен поголемиот дел од нивниот имот ^[26].

По крајот на Првата светска војна, Босна била вклучена во територијата на Кралството на Србите, Хрватите и Словените, додека Сараево станал главен град на Дринска бановина.

Југословенски период

По Првата светска војна, Сараево станал дел од Кралство Југославија. И покрај тоа што градот одржал некое политичко значење како центар на првиот Босански регион, а потоа Дринска бановина, градот веќе не бил главен, и со тоа започнал да го намалува своето глобално значење^[27].

Во текот на Втората светска војна, Кралство Југославија било окупирано од германските и италијанските сили. По бомбардирањето на градот од страна на Нацистичка Германија, Сараево бил освоен на 15 април 1941 година од страна на 16-та пешадиска дивизија. Силите на Оската ја основале Независна Држава Хрватска и го вклучиле Сараево во нејзина територија. На 12 октомври, група од 108 значајни босански граѓани од Сараево ја потпишале Сараевската рмуслиманска езолуција преку која ги осудиле прогоните на Србите во организација на Усташите, правејќи разлика меѓу Бошњаците кои учествувале во прогоните и остатокот на бошњачкото население. Во резолуцијата било побарано да се задржи безбедноста на сите граѓани на земјата, без оглед на нивниот идентитет^[28]. До средината на летото 1942 година, околу 20.000 Срби пронашле засолниште во Сараево од усташкиот тероризам ^[29].

Градот бил бомбардиран од сојузниците од 1943 до 1944 година^[30]. Југословенското партизанско движење имало свое седиште во градот и отпорот бил предводен од Владимир Валтер Периќ, кој починал додека учествувал во акцијата за ослободувањето на градот на 6 април 1945 година.

По војната, Сараево бил главен град на Социјалистичка Република Босна и Херцеговина, во рамките на Социјалистичка Федеративна Република Југославија. Владата на републиката инвестирала многу во Сараево, преку изградба на голем број на нови станбени блокови во Општина Нови Град и Општина Ново Сараево, додека истовремено преку развојот на индустријата, градот се трансформирал во модерен град. Населението на градот се зголемило и многу бргу градот повторно станал значаен регионален индустриски центар во Југославија. Помеѓу крајот на војната и распаѓањето на Југославија, населението на градот се зголемило од 115.000 до повеќе од 600.000 луѓе. Меморијалниот парк Враца, споменик за жртвите од Втората светска војна, бил посветен на 25 ноември, Денот на државноста на Босна и Херцеговина, кога ЗАВНОБИХ го одржала својот прв состанок во 1943 година^[31].

Еден од најголемиот момент од историјата на Сараево во рамките на СФРЈ било организирањето на Зимските олимписки игри во 1984 година. Игрите биле проследени со голем пораст на туризмот, со што 1980-тите години биле најпросперитетните децении во градот^[32].

Босанска војна

Вердан Смаиловиќ во националната библитека

Сараево во 1996 година

Одбележување на 20-годишнината од крајот на војната^[33][34]

По започнувањето на распадот на СФРЈ и Босанската војна за независност, земјата заедно со Сараево се нашла во центарот на најкрвавите настани. Опсатата на Сараево во периодот од 5 април 1992 година до 29 февруари 1996 година од страна на српските сили на Република Српска и ЈНА, довела да илјадници луѓе го загубат својот живот од постојаното бомбардирање од страна на српските сили за време^[35]. Оваа опсада е најдолгата опсада во историјата на модерното војување^[36].

Кога Босна и Херцеговина прогласила независност од Југославија и покренала декларација за признавање во рамките на ООН, српските сили прогласиле нова српска национална држава — Република Српска, која била оформена од територијата на Босна и Херцеговина^[37]. Српската армија го опколила Сараево со сила од 18.000 војници^[38], стационирани во околните ридови, од кои тие го напаѓале градот со артилерија, минофрлачи, тенкови, пушки, тешки митралези и снајперски пушки^[38]. Босанските сили во внатрешноста на градот биле лошо опремени и не можеле да ја пробијат опсадата.

За време на опсадата, 11.541 луѓе ги загубиле своите животи, вклучувајќи и над 1.500 деца. Дополнителни 56.000 лица биле повредени, вклучувајќи речиси 15.000 деца^[35]. Пописот во 1991 година укажува на тоа дека пред опсадата на градот и околните области, градот имал население од 525.980 жители.

На главната улица на босанскиот главен град, ул. Маршал Тито, во 2012 година била одбележана 20-годишнината од крајот на војната. На улицата биле поставени 11.541 црвени столици, број што го симболизира бројот на човечки жртви за време на опсадата на градот^[39].

Босански период

По прогласувањето на независност, Сараево станал главен град на Босна и Херцеговина. Периодот на 1990-тите години претставувал голем колапс на економската структура на градот, голем дел од историските споменици, вклучувајќи џамии, цркви, музеи итн., додека имало и голем број на нагазни мини. Босанската национална библиотека и универзитетската библиотека, каде се наоѓале голем дел од босанската пишувана историја, целосно биле уништени. Околу 700 ракописи биле засекогаш изгубени, а меѓу нив се наоѓале и изданија од XIX век, во времето на босанската културна преродба.

Годините што следувале претставувал период на голема реконструкција на градот благодарение на странска помош и домашната посветеност. До 2003 година, практично немало оставено урнатини во градот. Сараево бил домаќин на голем број на меѓународни настани, како Сараевскиот филмски фестивал. Сараево испратил понуда за избор на град за Зимските олимписки игри.

Денес Сараево е една од најбрзо растечките градови во регионот. Разни нови модерни згради биле изградени, најчесто во центарот на градот како трговски центри. Последните години се забележува пораст на населението, како и зголемување на туризмот.

Администрација

Главен град

Зградата на претседателството

Сараево е главен град^[40] на Федерација Босна и Херцеговина и на Сараевскиот кантон. Во градот се наоѓаат најголемиот број од странските амбасади.

Во Сараево се наоѓа сеиштето на Советот на министри на Босна и Херцеговина, Парламентарното собрание на Босна и Херцеговина, Претседателството на Босна и Херцеговина, Уставниот суд на Босна и Херцеговина и седиштето на Вооружените сили на Босна и Херцеговина^[41].

Седиштето на парламентот на Босна и Херцеговина во Сараево било оштетено во голема мера во Босанската војна. Поради оштетувањето, персоналот и документите биле префрлени во близина на парламентот. Кон крајот на 2006 година започнала реконструкција на Собранието и истата завршила во 2007 година. Трошоците за реконструкција биле обезбедени од страна на грчката влада преку Грчката програма за реконструкција на Балканот и од Босна и Херцеговина.

Градска управа

Градот се состои од четири општини и тоа: Центар, Нови Град, Ново Сараево и Стари Град. Секоја од општините си има своја сопствена општинска власт, додека сите заедно тие ја формираат управата на градската власт. Градската управа се состои од Градоначалникот, со двајца пратеници и еден секретар. Законодавната власт се состои од Градскиот совет. Советот има 28 членови. Советниците се избираат од страна на општината во бројки грубо пропорционално на нивната популација.

Општини во Сараево се подели на локални заедници. Локалните заедници имаат мала улога во градската власт и се наменети како начин за обичните граѓани да се вклучат во градската власт.

Метропола

Поради тоа што е политички, економски, културен и социјален центар на Босна и Херцеговина, Сараево е место каде живеат повеќе од 688.354 жители на неговата метрополитенска област, единствената метропола на земјата. Сараево својата метрополска титула ја заслужува благодарение не само поради неговата важност или историја, туку и поради многубројните историски градби или поради светските познати фестивали кои се одржуваат во него. Во 2015 година бил објавен проект за изградба на нова населба, Нова Илиџа, во вредност од 2,2 милијарди евра^[42], туристичко место Трново (2,4 милијарди евра)^[43], и други населби како Сараевски Бранови и објекти кои се во изградба (само во 2014 година, повеќе од 700 милиони марки биле вложени во недвижности)^[44].

Освен овие проекти, се работи на продолжување на трамвајска линија во населбите Храсница и Добриња^[45], како и метро од Башчаршија до Отока^[46]. Во периодот од 2015 до 2017 година е планирано да се реконструира целата трамвајска линија од Маријин Двор до Илиџа со проценети трошоци од 25 милиони марки^[47]. Поради тоа, Сараево ќе стане единствениот град на Балканот со комплетна реконструирана трамвајска мрежа.

Стопанство

Централна Банка на Босна и Херцеговина

Производствениот, административниот и туристичкиот сектор, во комбинација со голем неформален пазар^[48], го прават градот еден од најсилните економски региони во земјата. Всушност, Сараевскиот кантон генерира речиси 25 % од БДП на земјата^[49] . По неколку години на војната, економија започнала да се рехабилитира. Централната Банка на Босна и Херцеговина била отворена во Сараево во 1997 година и Сараевската берза започнала со тргување во 2002 година.

Иако Сараево бил голема индустриска база за време на СФРЈ, само неколку постоечки бизниси успеале да се прилагодат на пазарната економија. Сараевската индустрија вклучува производство на тутунски производи, мебел, трикотажа, автомобили и комуникациска опрема^[20]. Компании со седиште во Сараево се B&H Airlines, BH Telecom, Bosnalijek, Energopetrol, Sarajevo Tobacco Factory, и Sarajevska Pivara.

Во 2002 година вкупниот извоз за поширокиот регион на Сараево бил во вредност од околу 259,569,000 KM. Најголем дел од извозот на Сараево (28,2 %) е наменет за Германија, Велика Британија (16,8 %) и Србија и Црна Гора (12,8 %). Најголемиот износ на увезената стока е од Германија, со (15,8 %). Вредноста на вкупниот увоз е околу 1,322,585,000 KM, според кое вкупниот увоз е речиси 5,1 пати повеќе од вкупниот извоз.

Во 1981 година БДП по глава на жител на Сараево бил 133 % од просечниот југословенски БДП^[50]. Бруто платата во Сараево, во февруари 2015 година изнесувала 1.578 КМ или 790 евра, додека нето-плата била 1.020 КМ или 521 евра.^[51]. Сараево по Љубљана и Загреб е најбогатиот град во поранешна Југославија и еден од најбогатите градови на Балканот.

Туризам

Сараево има голема туристичката понуда и угостителскиот сектор има голем раст, благодарение на зголемувањето на бројот на туристите од година на година. Сараево, исто така има корист од тоа да биде и летно и зимско одредиште со континуитет во текот на годината. Туристичкиот водич Лонли Планет го има поставено градот на 43-тото место како најдобар град во светот^[52], додека во 2009 година бил наведен како еден од првите десет градови за посета во 2010 година^[53].

Во 2013 година, 302.570 туристи го посетиле Сараево, што е за 17,9 % во споредба со 2012 година^[54][55]. Истата година имало вкупно 595,637 ноќевања, што е 18 % повеќе отколку во 2012 година. Спортскиот туризам главно ги користи спортските зданија од Зимските олимписки игри во 1984 година, ски-центрите на планините Бјелашница, Игман, Јахорина, Требевиќ и Трескавица.

Сараево го посетуваат туристи бидејќи со векови претставувал важен трговски центар во текот на Отоманското Царство и и Австроунгарија. Примери на популарни одредишта во Сараево вклучуваат Вруток на Босна, катедралата и џамија Гази Хусрев Бег. Туризмот во Сараево главно е фокусиран на историски, верски и културни места и на зимските спортови.

Население

Етнички состав на Сараево во 1991 година

Етнички состав на Сараево во 2013 година

Етничкиот состав на Сараево, по општини од 2013 година
Општина	Вкупно	Бошњаци	Срби	Хрвати	Останати
Центар	55,181	41,702 (75,57 %)	2,186 (3,96 %)	3,333 (6,04 %)	7,960 (14,42 %)
Нови Град	118,553	99,773 (84,16 %)	4,367 (3,68 %)	4,947 (4,17 %)	9,466 (7,98 %)
Ново Сараево	64,814	48,188 (74,35 %)	3,402 (5,25 %)	4,639 (7,16 %)	8,585 (13,24 %)
Стари Град	36,976	32,794 (88,69 %)	467 (1,3 %)	685 (1,85 %)	3,030 (8,19 %)
Вкупно	275,524	222,457 (80,74 %)	10,422 (3,78 %)	13,604 (4,94 %)	29,041 (10,54 %)

Последниот официјален југословенски попис се одржал во 1991 година. Според тој попис, во Сараево живееле 527.049 луѓе. Во населбата Сараево имало 416.497 жители.^[56]. Војната раселила стотици илјади луѓе, а голем дел од нив не се вратиле.

Првиот попис во Босна и Херцеговина не бил направен до 2013 година, и како резултат на тоа, многу години не бил познат бројот на населението и главните податоци се зимале според истражувањата и проценките на Статистичкиот оддел на Обединетите нации и на Сојузниот завод за статистика на Федерацијата на Босна и Херцеговина, како и други национални и меѓународни невладини организации. Заклучно со јуни 2011 година, населението на градот во четирите општини се проценува на 411.161, додека населението Сараевскиот кантон било проценето на 578.757^[57]. Со површина од 1.280 квадратни километри, Сараево има густина на населеност од околу 2.173 жители на квадратен километар. Според овие проценки, Општина Ново Сараево е најгусто населен дел на Сараево со околу 7.524 жители на квадратен километар, а најретко населен е Стари Град, со 2.742 жители на квадратен километар^[58].

Во јуни 2016 година биле објавени конечните резултати од пописот во 2013 година. Според пописот, населението на Сараевскиот регион броело 413.593 жители, со 55.181 жител во Општина Центар, 118.553 во Нови Град, 64.814 во Ново Сараево и 36.976 во Стари Град^[59].

Војната исто така го сменил и етничкиот и верскиот профил на градот. Сараево одамна претставува мултиетнички и мултикултурен град^[60], поради кое е познат како „Европски Ерусалим“^[1]. Во 1991 година, 49,2 отсто од населението во градот биле Бошњаци, 29,8 отсто Срби, 10,7 отсто Југословени, 6,6 отсто Хрвати и 3,6 припаѓале на други етнички групи (Евреи, Роми и др.) До 2002 година, 79,6 отсто од населението биле Бошњаци, 11,2 отсто Срби, 6,7 отсто Хрвати и 2,5 припаѓале на други етнички групи (Евреи, Роми, итн.).

Сообраќај

Патишта и автопати

Снајперска улица

Трамвај во градот

Аеродромот Сараево

Железничка станица

Градот Сараево е поврзан со сите други поголеми градови преку автопат или магистрален пат како Зеница, Бања Лука, Тузла, Мостар, Горажде и Фоча. Туристите од Средна Европа и од други места при посета на Далмација возат преку Будимпешта низ Сараево кое дополнително придонесува во застојот на сообраќајот во и околу Сараево. Трансевропскиот автопат, Коридорот 5Ц^[61], минува низ Сараево, поврзувајќи го со Будимпешта на север, и Плоче на Јадранско Море на југ. Автопатот е изграден од страна на владата и се претпоставува дека чини околу 3,5 милијарди евра. До март 2012 година, Федерацијата на Босна и Херцеговина инвестирала околу 600 милиони евра во автопатот А1. Во 2014 година делови од Сараево-Зеница и Сараево-Тарцин биле завршени, вклучувајќи ја и обиколницата околу Сараево^[62][63].

Градски превоз

Уште за време на одржувањето на Зимските олимписки игри од 1884 година, биле изградени обиколници околу градот, кои делумно ја олесниле состојбата на патиштата. Но патот од 2,6 километри заедно со два тунели, кои требало да ги поврзат Циглане и Пофаличи, поради недостиг на пари, сè уште не е целосно завршен. Центарот на градот се трансформирал во 70-тите години во пешачка зона. Тесните градски улици и недостатокот на паркинг места го ограничуваат автомобилскиот сообраќај. Двете главни улици во градот се улица Маршал Тито и улицата Змеј од Босна (Снајперска улица).

Електричниот трамвај во Сараево бил ставен во функција од 1885 година и е најстарата форма на јавен превоз во градот. Сараево ја имал поставено првата трамвајска линија со полно работно време (од изгрејсонце до зајдисонце) во Европа.^[52]. Отворена на Нова Година во 1885 година, таа била тест-линија за трамвајот во Виена и Австроунгарија, управувани од страна на коњи. Денешниот систем бил изграден во 1960 година. Трамваите одиграле клучна улога во развојот на градот во XX век.

Постојат седум трамвајски линии надополнети со пет тролејбуски линии и голем број автобуски линии. Главната железничка станица во Сараево се наоѓа во северниот и централниот дел од градот. Сараево во моментов е во процес на големо обновување на инфраструктурата бидејќи многупатишта и улици се реконструираат, и самиот трамвајски систем е во процес на модернизација.

Сараевсиот архитект, Музафер Османагиќ, со цел решавање на сообраќајниот метеж во Сараево, предложил студија наречена „Еко енергетика 2010-2015“, во која се идеализира проектот за изградба на метро под реката Миљацка. Првата линија на метрото во Сараево треба да ги поврзе Башчаршија со Отока. Оваа линија треба да чини околу 150 милиони КМ и да се финансира од страна на Европската банка за обнова и развој^[64].

Воздушен превоз

Меѓународниот аеродром во Сараево, исто така познат и како аеродромот Бутмир, се наоѓа на само неколку километри југозападно од градот и бил прогласен за најдобар европски аеродром до 1.000.000 патници, од Меѓународниот совет за аеродроми во Минхен во 2005 година. Аеродромот бил изграден во 1969 година и со писта од 2,6 километри го поврзува градот со останатите европски аеродроми. За време на војната, аеродромот бил користена за летови на ООН и за хуманитарна помош. Аеродромот бил отворен за цивилна авијација повторно на 16 август 1996 година, и од тогаш постепено се реновира.

Во 2011 година Меѓународниот аеродром Сараево имал 599.996 патници што е повеќе од сите останати аеродроми во Босна и Херцеговина заедно и 6,5 % повеќе отколку во 2010 година. Во споредба со 1996 година, бројот на патници бил само 25.000 лица^[65]. Во 2012 година започнал план за продолжување на пистата на аеродромот и зголемување на постоечкиот терминал, со кое површината ќе се зголеми за околу 7.000 квадратни метри.^[66].

Железнички превоз

Главната железничка станица во Сараево се наоѓа во северниот дел на градот, три километри од градот Сараево. Таа била изградена во 1882 година, додека во 1950 година била заменета од страна на модерна станица. Железничката станица е меѓу најголемите во Европа.

Сараево има само три дневни меѓународни железнички врски со Загреб, Плоче и Белград. Исто така, постојат линии помеѓу Сараево и сите поголеми градови во Босна и Херцеговина.

Комуникации и медиуми

Како најголем град на Босна и Херцеговина, Сараево е главен центар на медиумите во земјата. Поголемиот дел од инфраструктурата на комуникациите и медиумите била уништена за време на војната, но реконструкција започнала под раководство на Канцеларијата на високиот претставник за Босна и Херцеговина, кој помогнал во модернизација на медиумите во целина^[67] . На пример, интернет за првпат бил ставен на располагање во градот во 1995 година.^[68].

Oslobođenje (ослободување), основана во 1943 година, е најстариот дневен весник во Сараево и единствен кој ја преживеал војната. Други позначајни весници се Dnevni Avaz (Дневен глас), основан во 1995 година и Jutarnje Novine (Утрински вести). Други локални списанија се хрватскиот весник Hrvatska riječ и босанското списанието Start, како и неделните весници Slobodna Bosna и BH dani.

Радиотелевизија Босна и Херцеговина е државна телевизиска станица со седиште во Сараево, една од трите во Босна и Херцеговина. Други станици со седиште во градот се NRTV „Studio 99“, NTV Hayat, TV 1, Open Broadcast Network, TV Kantona Sarajevo и Alfa.

Седиштето на Al Jazeera Balkans исто така се наоѓа во Сараево. Каналот опфаќа вести за Босна и Херцеговина, Србија, Хрватска, Црна Гора и Македонија^[69].

Постојат многу мали независни радио станици, вклучувајќи утврдени места како што се Radija M, RSG, eFM^[70], Radija 202 и Radija BIR^[71].

Образование

Високо образование

Универзитет Сараево

Национална и универзитетска библиотека на Босна и Херцеговина

Високото образование има долга и богата традиција во Сараево. Првата институција која може да се класифицира како високо образовна институција е училиште за суфи-филозофија формирана од Гази Хусрев-бег во 1531 година. Бројни други верски училишта биле основани со текот на времето. Во 1887 година, под австроунгарска власт бил основан Правен факултет на шеријатот^[72]. Во 1940 година на Универзитетот во Сараево станал првиот секуларен институт во градот со високо образование, изграден врз средновековната висока школа Сарајбосна Ханика во 1531 година^[73] . Во 1950 година биле воведени и пост-дипломски студии.

Универзитети со седиште во Сараево се:

• Универзитет Сараево
• Сараевски Факултет за наука и технологија
• Меѓународен сараевски универзитет
• Американски универзитет
• Сараевски Факултет за бизнис
• Меѓународниот универзитет Бурч

Основно и средно образование

Заклучно со 2005 година, во Сараево постоеле 46 основни училишта (оценки 1-9) и 33 средни училишта (оценки 10-13), вклучувајќи и три училишта за деца со посебни потреби^[74].

Библиотеки

Националната и универзитетска библиотека на Босна и Херцеговина била основана во 1949 година, во зградата каде се наоѓало седиштето на градските власти во времето на Австроунгарија. Во времето на Босанската војна, библиотеката била разрушена. Пред нападот на објектот во времето на српската опсада на градот, таа располагала со 1,5 милиони тома и над 155.000 книги и ракописи.

Сопствена библиотеки имаат и сите факултети, како и голем број на други институции, асоцијации и компании.

Култура

Национален музеј на Босна и Херцеговина

Сараево е дом на голем број на религии со векови, а со тоа и на различни култури. Во времето на Отоманското Царство во градот живееле муслимани, православни христијани, католици и евреи. Ним им се придружиле, во текот на окупацијата од страна на Австроунгарија, и Германците, Унгарците, Словаците, Чесите. До 1909 година, околу 50 % од жителите на градот биле муслимани, 25 % католици, 15 % православни, а 10 % Евреи^[75].

Историски гледано, Сараево е дом на неколку познати босански поети, научници, филозофи и писатели за време на Отоманското Царство. Владимир Прелог, добитник на Нобеловата награда за хемија е роден во градот, наградуваниот режисер Данис Тановиќ, писателот Александар Хемон, сценаристот Златко Топчиќ и еден од најпознатите во регионот поет, писател и сценарист Абдула Сидран.

Сараевскиот национален театар е најстариот професионален театар во Босна и Херцеговина, откако бил формиран во 1921 година.

Музеи

Музеј Алија Изетбеговиќ

Во градот се наоѓаат голем број на музеи, меѓу кој најпознати се Сараевскиот музеј, музејот на современа уметност Арс Аеви, Историскиот музеј на Босна и Херцеговина, Музејот за литература и театарски уметности на Босна и Херцеговина, како и Националниот музеј на Босна и Херцеговина.

Музејот Алија Изетбеговиќ бил отворен на 19 октомври 2007 година и се наоѓа во стариот дел на градот. Музејот претставува комеморација на влијанието и делото на Алија Изетбеговиќ, првиот претседател на Босна и Херцеговина.

Градот, исто така, е домаќин на Сараевскиот народен театар, основан во 1919 година, како и на Младинскиот театар. Некои други културни институции се Центарот за култура, Сараевска градската библиотека, Уметничка галерија на Босна и Херцеговина и Бошњачкиот институт.

Музика

Национален театар - Сараево

Џез фестивал - Сараево

Сараево во минатото претставувал една од најважните музички енклави во регионот. Сараевското училиште за поп-рок музика било развиено во градот помеѓу 1961 и 1991 година. Овој тип на музика започнал со бендови како Индекси, Про арте, и пејачот и текстописец Кемал Монтено. Во 1980-тите години во градот се појавиле музичките групи како Плави Оркестар, Црвена Јабука и Дивље Јагоде. Една од најпопуларните и највлијателните рок групи во Југославија, Бијело дугме исто така била основана во Сараево. Други позначајни музички групи се Забранјено пушење, Бомбај штампа итн. Најпознати пејачи по потекло од градот се Дино Мерлин, Хари Мата Хари, Кемал Монтено, Жељко Бебек.

Композитори и музичари како Химзо Половина, Сафет Исовиќ, Заим Имамовиќ, Зехра Деовиќ, Халид Бешлиќ, Ханка Палдум, Нада Мамула своите почетоци од музичката кариера ги имале во градот.

Фестивали

Сараево е меѓународно признат поради разновидниот број на фестивали.

• Филмскиот фестивал во Сараево бил основана во 1995 година за време на војната во Босна и станал и е еден од најголемите во Југоисточна Европа со посетеност од околу 100.000 љубители на филмот. Фестивалот се одржува во Националниот театар, но има и програма под отворено небо во театарот Металац и во Босанскиот културен центар. На овој театар присуство имале познати личности како Анџелина Џоли, Бред Пит, Емил Хирш, Орландо Блум, Даниел Крег, Дени Гловер, Џон Малкович, Морган Фримен, Стив Бушеми, Боно Вокс (Боно има двојно, босанско и ирско државјанство и е почесен граѓанин на Сараево), Ник Кејв, Мајкл Мур, Жерар Депардје, Дарен Аронофски итн.
• Зимскиот фестивал за првпат бил одржан во 1984 година и станал еден од најпопуларните во градот.
• Џез фестивалот е меѓународен, независен и непрофитен фестивал кој за првпати бил одржан во 1997 година. На фестивалот настапиле уметници како Ричард Бона, Бирели Лагрен, Кристина Бранко, Дафер Јусеф, Денис Камберс итн. Фестивалот се одржува во Босанскиот центар за култура.
• Меѓународниот музички фестивалот или познат како Башчаршиски ноќи, се одржува секоја година од 1 до 31 јули. Најголемиот дел од програмата се одржува во стариот дел на градот и фестивалот го посетуваат повеќе од 150.000 луѓе.

Спорт

Поштенски марки од Зимските олимписки игри

Стадион Асим Ферхатовиќ, најголемиот во земјата^[76]

Стадион Грбавица

Градот бил местото каде се одржале Зимските олимписки игри во 1984 година. Југославија освоила еден медал, сребрен медал во велеслалом за мажи од страна на Јуре Франко^[77]. Голем дел од олимписките објекти ја преживеале војната, или биле реконструирани, вклучувајќи ги овде Олимписката сала Хуан Антонио Самаран и стадионот Асим Ферхатовиќ.

Во 2011 година Сараево било домаќин на 51. Светско воено скијачко првенство со над 350 учесници од 23 различни земји. Ова бил прв меѓународен настан од Олимписките игри во 1984 година.

Фудбал

Фудбалот е многу популарен спорт во Сараево. Во градот се наоѓа и седиштето на фудбалските клубови ФК Сараево и ФК Железничар, кои настапуваат во Првата фудбалска лига на Босна и Херцеговина. ФК Сараево своите домашни натпревари ги игра на стадионот Асим Ферхатовиќ кој има капацитет од 34.500 гледачи^[78]. ФК Сараево бил основан во 1946 година и како најголеми успеси ги има постигнато во сезоната 1966/67, 1984/85 година, во рамките на Југословенската прва фудбалска лига, кога го освоил второто место. Како дел од Босанската фудбалска лига, во сезоните 2006/07 и 2014/15 година, клубот повторно го освојувал второто место. ФК Железничар своите домашни натпревари ги игра на стадионот Грбавица кој има капацитет од 12.000 гледачи^[79]. ФК Железничар бил основан во 1921 година и како најголеми успеси ги има постигнато во сезоната 1971/72 година, во рамките на Југословенската прва фудбалска лига, кога го освоил првото место. Како дел од Босанската фудбалска лига бил шест пати шампион.^[80], во сезоните 1997/98, 2000/01, 2001/02, 2009/10, 2011/12, 2012/13 година. Други значајни фудбалски клубови од грдот се ФК Олимпик и ФК САШК.

Кошарка

Друг популарен спорт во градот е кошарката. КК Босна Ројал своите домашни натпревари ги игра на Арената Мирза Делибашиќ која има капацитет од 5,616 гледачи. КК Босна Ројал бил основан во 1951 година и како најголеми успеси ги има постигнато во сезоната 1979 година кога победил во Евролига. Во рамките на Југословенската прва кошаркарска лига клубот бил трипати шампион во сезоните 1977/78, 1979/80, 1982/83 година. Како дел од Босанската кошаркарска лига клубот бил четири пати шампион во сезоните 1998/99, 2004/05, 2005/06, 2007/08 година.

КК Спарс Сараево своите домашни натпревари ги игра на Арената Скендерија. КК Спарс Сараево бил основан во 2005 година и се натпреварува во најсилната Босанска кошаркарска лига.

Останати спортови

Во градот други спортски клубови се Шаховскиот клуб Босна Сараево, кој во текот на 1990-тите освоил три европски првњенства, РК Босна кој се натпреварува во првата ракометна лига на Босна и Херцеговина, како и во Европската лига.

Сараево често е прганизатор на меѓународни настани и натпревари во спортови како што се тенис и кикбокс. Популарноста на тенисот се зголемила во последните години. Во градот се одржува Велосипедска трка со над 2.200 велосипедисти кои учествувале во 2015 година.^[81].

Во 2019 година, Сараево ќе биде домаќин на Европскиот младински олимписки фестивал.

Сараево како тема во уметноста и во популарната култура

• „Не сум точно од Сараево“ (Нијесам баш из Сарајева) — српска народна приказна.^[82]
• „Најстрашното зло“ (Најастрашније зло) — српска народна песна.^[83]
• „Сараево“ (Sarajevo) — песна на српската рок-група „ЕКВ“ од 1986 година.^[84]
• „Сараево“ (српски: Sarajevo) — песна на српскиот поп-пејач Здраво Чолиќ.^[85]
• „Мостовите на Сараево“ (Bridges of Sarajevo) — филм на 13 режисери од 2014 година.^[86]

Меѓународни односи

Збратимени градови^[87]

Барселона, Барселона, Каталонија, Шпанија(од 2000)[87] Загреб, Хрватска(од 2001)[87][88] Љубљана, Словенија(since 2002)[87][89] Солт Лејк Сити, САД (од 2002)[87]

Каиро, Египет(од 2006)[87] Дубровник, Хрватска(од 2006)[87] Лилехамер, Норвешка(од 2006)

Скопје, Македонија(од 2006)[87][90] Конија, Турција(од 2007)[87] Рашт, Иран(од 2008)[87]

Партнерски градови^[91]

Бурса во Турција (од 1979)[92] Акхисар во Турција Истанбул во Турција (од 1997)[93][94] Анкара во Турција (од 2007)[95] Тјенцин во Кина(од 1981) Шангај во Кина Венеција во Италија(од 1994) Колењо во Италија(од 1994) Ферара во Италија(од 1978) Неапол во Италија(од 1976) Прато во Италија(од 1995) Будимпешта во Унгарија(од 1995)[96][97]

Карловац во Хрватска Ковентри Обединето Кралство (од 1957)[98][99] Волвсбург во Германија(од 1985) Магдебург во Германија(од 1972)[100] Фридрихсхафен во Германија(од 1972) Мадрид во Шпанија(од 2007)[101] Барселона во Шпанија(од 1986)[102] Инсбрук во Австрија(од 1980) Амстердам во Холандија Serre Chevalier во Франција(од 1995)

Скопје во Македонија(од 2007) Стокхолм во Шведска(од 1997) Табор во Чешка Тирана во Албанија(од 1996) Дејтон во САД(since 1999) Баку во Азербејџан(од 1972)[103] Кувајт во Кувајт (од 1998) Алжир во Алжир Тлемсен во Алжир(од 1964) Триполи во Либија(од 1976)

Наводи

1. Stilinovic, Josip (3 January 2002). "In Europe's Jerusalem", Catholic World News. The city's principal mosques are the Gazi Husrev-Bey's Mosque, or Begova Džamija (1530), and the Mosque of Ali Pasha (1560–61). Посетено на 5 August 2006.
2. Benbassa, Esther; Attias, Jean-Christophe (2004). The Jews and their Future: A Conversation on Judaism and Jewish Identities. London: Zed Books. стр. 27. ISBN 1-84277-391-7.
3. „Visit Sarajevo: A Brief History of the City“. Visit Sarajevo. Архивирано од изворникот на 23 August 2011. Посетено на 28 March 2012. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
4. Sarajevo Official Web Site. About Sarajevo.Sarajevo Top city guide. Посетено на 4 March 2007.
5. Census 2013th official data Архивирано на 23 ноември 2018 г..
6. „Bosnia and Herzegovina: CIA World Factbook“ (PDF). CIA World Factbook. 23 June 2014. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-03-03. Посетено на 10 November 2014.
7. „Sarajevo: The economic, administrative, cultural and educational center of Bosnia and Herzegovina“. Mediterranea News. 12 May 2011. Архивирано од изворникот на 24 April 2012. Посетено на 5 April 2012.
8. daenet d.o.o. „Sarajevo Official Web Site : Economy“. Sarajevo.ba. Архивирано од изворникот на 2012-04-01. Посетено на 5 April 2012.
9. Preliminarni rezultati Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 Архивирано на 23 ноември 2018 г.. Agencija za statistiku Bosne i Herceovine.
10. Malcolm, Noel (1996). Bosnia: A Short History [Paperback]. London: NYU Press. стр. 107, 364. ISBN 978-0-8147-5561-7.
11. Agency, Anadolu. „Saraybosna'da 476 yıldır yaşayan medrese! (Sarajevo Celebrates 476 Years of its Medresa!)“. Haber7. Посетено на 11 November 2013.
12. „Things to do in Sarajevo“. Gezip Gördüm. Посетено на 11 November 2013.
13. „-{Grad Sarajevo: O Sarajevu}-“. Архивирано од изворникот на 2015-04-11. Посетено на 2016-10-29.
14. „-{Rijeke, jezera i izvori Kantona Sarajevo}-“. Архивирано од изворникот на 2015-07-01. Посетено на 2016-10-29.
15. Предлошка:Pogoda klimat
16. Предлошка:NOAA normals
17. -{Podaci FZS}-
18. "The Culture & History" Архивирано на 12 декември 2007 г., Tourism Association of Sarajevo Canton, Посетено на 3 August 2006.
19. II – PROCEDURE PRIOR TO DECISION. "Roman remains at Ilidža, the archaeological site, Bosnia and Herzegovina Commission to Preserve National Monuments, Посетено на 3 August 2006. Архивски примерок на Семрежниот архив (англиски)
20. "Sarajevo", New Britannica, volume 10, edition 15 (1989). ISBN 0-85229-493-X.
21. "Sarajevo", Columbia Encyclopedia, edition 6, Посетено на 3 August 2006 Архивирано на 29 август 2006 г.
22. „Stara pravoslavna crkva u Sarajevu“. staracrkva.org. Архивирано од изворникот на 2012-02-19. Посетено на 24 септември 2015.
23. „Baščaršija“. bloger.hr. Архивирано од изворникот на 2012-05-02. Посетено на 24 September 2015.
24. „BH Tourism – History“. Архивирано од изворникот на 2016-03-13. Посетено на 2016-10-29.
25. „Archduke Franz Ferdinand assassinated - Jun 28, 1914 - HISTORY.com“. history.com.
26. Donia, Robert J. (2006). Sarajevo: A Biography. University of Michigan Press. стр. 125. ISBN 978-0-472-11557-0.
27. Times, Los Angeles. „Timeline: A short history of Sarajevo and region“. latimes.com.
28. Hadžijahić, Muhamed (1973). „Muslimanske rezolucije iz 1941 godine [Muslim resolutions of 1941]“. Istorija Naroda Bosne i Hercegovine (српскохрватски). Sarajevo: Institut za istoriju radničkog pokreta. стр. 277Предлошка:Inconsistent citations
29. Gumz 1998. sfn error: no target: CITEREFGumz1998 (help)
30. Robert J. Donia, Sarajevo: a biography. University of Michigan Press, 2006. (p. 197)
31. Donia, Robert J. (2006). Sarajevo: A Biography. University of Michigan Press. стр. 240–241. ISBN 978-0-472-11557-0.
32. Sachs, Stephen E. (1994). Sarajevo: A Crossroads in History. Посетено на 3 August 2006.
33. „Sarajevo Red Line – 1154“ (босански). City.ba. 4 April 2012.
34. „Red Line for the victims of the Siege of Sarajevo“ (босански). E-News. 4 April 2012. Архивирано од изворникот на 1 July 2012.
35. Bassiouni, Cherif (27 May 1994). „Final report of the United Nations Commission of Experts established pursuant to security council resolution 780“. United Nations. Архивирано од изворникот на 2 March 2014. Посетено на 10 May 2010.
36. Connelly, Charlie (8 October 2005). „The new siege of Sarajevo“. The Times. UK. Архивирано од изворникот на 2020-05-05. Посетено на 10 May 2010.
37. Hartmann, Florence (July 2007). „A statement at the seventh biennial meeting of the International Association of Genocide Scholars“. Helsinki. Посетено на 11 May 2010.
38. Strange, Hannah (12 December 2007). „Serb general Dragomir Milosevic convicted over Sarajevo siege“. The Times. UK. Посетено на 10 May 2010.^{[мртва врска]}
39. Сараево, со симболична црвена река, ја одбележува 20-годишнината од опсадата^{[мртва врска]}
40. „Sarajevo“. TripAdvisor. Sarajevo, Bosnia and Herzegovina. Посетено на 5 January 2015.
41. As per http://www.mod.gov.ba/en/shema.asp?id=odb Архивирано на 4 октомври 2011 г.
42. „Projekat Nova Ilidža vrijedan četiri milijarde KM – BHRT“. BHRT. Архивирано од изворникот на 6 September 2015. Посетено на 24 September 2015.
43. „Arapi u općini Trnovo grade turistički grad vrijedan oko 4,5 milijardi KM“. Klix.ba. Посетено на 24 September 2015.
44. Akta.ba. „Sarajevo pulled out from the recession: 700 million KM invested in real estate“. www.akta.ba. Архивирано од изворникот на 2015-06-14. Посетено на 24 September 2015.
45. „Sarajevo: Moguća izgradnja novih kilometara tramvajske pruge“. N1 BA. Посетено на 24 September 2015.
46. „::: ekapija – Metro rail in Sarajevo? :::“. ekapija.com. Посетено на 24 September 2015.
47. „Dogovori oko kreditiranja rekonstrukcije vodovodne mreže i tramvajske pruge u KS“. Klix.ba. Посетено на 24 September 2015.
48. CIA (2006). Bosnia and Herzegovina Архивирано на 15 март 2018 г. CIA World Factbook. Посетено на 5 August 2006.
49. „Sarajevo's economic standpoint in Bosnia and Herzegovina“ (PDF). Canton of Sarajevo. 12 February 2016. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-02-16. Посетено на 12 February 2016.
50. Radovinović, Radovan; Bertić, Ivan, уред. (1984). Atlas svijeta: Novi pogled na Zemlju (хрватски) (3. изд.). Zagreb: Sveučilišna naklada Liber.
51. „архивски примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-11-06. Посетено на 2016-10-29.
52. Lonely Planet: Best Cities in the World. Lonely Planet. ISBN 1741047315.
53. „Lonely Planet's Top 10 Cities 2010 | Lonely Planet's Top 10 Cities 2010“. News.com.au. Архивирано од изворникот на 10 October 2010. Посетено на 19 January 2010.
54. „Kanton Sarajevo: Više turista u 2011“. Vijesti.ba. Посетено на 2013-03-12.
55. „Statistički Godišnjaci/Ljetopisi“. Fzs.ba. Посетено на 2013-03-12.
56. Population density and urbanization. Посетено на 5 August 2006.
57. јануари pdf „First release“ Проверете ја вредноста |url= (help). Federal Office of Statistics, Federation of Bosnia and Herzegovina. 31 August 2011. стр. 3. Посетено на 31 August 2011.^{[мртва врска]}
58. Sarajevo Canton. Population Density by Municipalities of Sarajevo Canton. About Canton. Посетено на 5 August 2006. Архивирано на 9 август 2006 г.
59. „Census of population, households and dwellings in Bosnia and Herzegovina, 2013: Final results“ (PDF). Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina. June 2016. Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-12-24. Посетено на 6 July 2016.
60. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, US Department of State. Bosnia and Herzegovina International Religious Freedom Report 2005. Посетено на 5 August 2006.
61. „Koridor 5C“. Bosmal. Архивирано од изворникот на 2008-03-28. Посетено на 24 септември 2015.
62. Admin. „Dinamika gradnje“. jpautoceste.ba. Посетено на 24 септември 2015.
63. „Sarajevska zaobilaznica svečano puštena u promet“. Klix.ba. Посетено на 24 септември 2015.
64. Akta.ba. „404“. www.akta.ba. Архивирано од изворникот на 18 November 2010. Посетено на 24 September 2015.
65. Krkić, Zahid. „Statatistički podaci za sarajevski aerodrom“. archive.org (англиски). Архивирано од изворникот на 2001-06-19. Посетено на 24 септември 2015.
66. „EX-YU aviation news: Sarajevo expansion to begin in 2012“. Exyuaviation.blogspot.com. 17 September 2011. Посетено на 5 April 2012.
67. European Journalism Centre (November 2002). The Bosnia-Herzegovina media landscape. European Media Landscape. Посетено на 5 August 2006. Архивирано на 15 април 2013 г.
68. Vockic-Avdagic, Jelenka. The Internet and the Public in Bosnia-Herzegovina Архивирано на 7 октомври 2007 г. in Spassov, O., and Todorov Ch. (eds.) (2003), New Media in Southeast Europe. SOEMZ, European University "Viadrina" (Frankfurt – Oder) and Sofia University "St. Kliment Ohridski".
69. „Al Jazeera makes its Balkan debut | Europe | Deutsche Welle | 22 септември 2010“. Deutsche Welle. Посетено на 15 September 2011.
70. „eFM – Naslovnica“. efm.ba. Посетено на 24 September 2015.
71. „Radio BIR“. Bir.ba. Посетено на 5 April 2012.
72. University of Sarajevo Архивирано на 10 септември 2015 г. on Sarajevo official web site
73. History of University of Sarajevo Архивирано на 4 декември 2008 г.
74. Sarajevo Canton, 2000 Primary Education & Secondary Education PDF (1.28 MB). Sarajevo 2000, p 107–08. „архивски примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот на 2009-11-22. Посетено на 2016-10-30.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
75. The New York Times, 3 April 1909, p. 19. Quote: "Of the 40,000 inhabitants of Sarajevo, the present capital of Bosnia, nearly one-half are Mohammedan, about one-quarter Roman Catholic, 6,000 followers of the Greek Orthodox or Serb faith, and 4,000 Jews..." (Newspapers.com)
76. „Olimpijski stadion Asim Ferhatović – Hase“. rekreacija.ba. Посетено на 24 September 2015.
77. IOC (2006). Jure Franko Athlete: Profiles. Посетено на 5 August 2006.
78. http://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/FirstDiv/uefaorg/Publications/01/67/03/93/1670393_DOWNLOAD.pdf
79. „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2017-05-01. Посетено на 2016-10-31.
80. „Večna lista fudbalskih prvenstava SFR Jugoslavije“. Strategija.org. Посетено на 2014-03-17. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
81. klix.ba (6 September 2015). „Giro di Sarajevo via drone“. klix.ba. Посетено на 6 September 2015.
82. Народне приповетке. Београд: Просвета, 1963, стр. 155.
83. „Најстрашније зло“, во: Народне лирске песме. Београд: Просвета, 1963, стр. 109.
84. YouTube, EKV- Sarajevo (пристапено на 15 октомври 2017)
85. Zdravko Čolić, Vatra i barut, City records.
86. Пази се! Доаѓа Cinedays 13. Скопје: Младински културен центар, 2014, стр. 44.
87. daenet d.o.o. „Sarajevo Official Web Site : Sister cities“. Sarajevo.ba. Архивирано од изворникот на 2018-12-26. Посетено на 6 May 2009.
88. „Intercity and International Cooperation of the City of Zagreb“. 2006–2009 City of Zagreb. Архивирано од изворникот на 2017-07-07. Посетено на 23 June 2009.
89. „Medmestno in mednarodno sodelovanje“. Mestna občina Ljubljana (Ljubljana City) (словенечки). Архивирано од изворникот на 2013-06-26. Посетено на 2013-07-27.
90. „Official portal of City of Skopje – Skopje Sister Cities“. City of Skopje. Архивирано од изворникот на 2013-10-24. Посетено на 14 July 2009.
91. „Fraternity cities on Sarajevo Official Web Site“. City of Sarajevo 2001–2008. Архивирано од изворникот на 2008-12-01. Посетено на 9 November 2008.
92. „Kardeş Şehirler“. Bursa Büyükşehir Belediyesi Basın Koordinasyon Merkez. Tüm Hakları Saklıdır. Архивирано од изворникот на 2016-05-23. Посетено на 2013-07-27.
93. „Sister Cities of Istanbul“. Архивирано од изворникот на 2009-05-27. Посетено на 8 September 2007.
94. Erdem, Selim Efe (3 November 2003). „İstanbul'a 49 kardeş“ (турски). Radikal. 49 sister cities in 2003
95. „Kardeş Kentleri Listesi ve 5 Mayıs Avrupa Günü Kutlaması [via WaybackMachine.com]“ (турски). Ankara Büyükşehir Belediyesi – Tüm Hakları Saklıdır. Архивирано од изворникот на 2009-01-14. Посетено на 2013-07-21.
96. „Budapest – Twin Cities“. Budapest Főváros Önkormányzatának hivatalos oldala [Official site of the Municipality of Budapest] (унгарски). Архивирано од изворникот на 2013-08-09. Посетено на 2013-08-14.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
97. „Sister City – Budapest“. Official website of New York City. Архивирано од изворникот на 21 April 2008. Посетено на 14 May 2008.
98. „Coventry – Twin towns and cities“. Coventry City Council. Архивирано од изворникот 2013-04-12. Посетено на 2013-08-06.
99. Griffin, Mary (2011-08-02). „Coventry's twin towns“. Coventry Telegraph. Посетено на 2013-08-06.
100. Zachert, Uwe; Annica Kunz. „Twin cities“. Landeshauptstadt Magdeburg [City of Magdeburg]. Архивирано од изворникот 2012-09-01. Посетено на 2013-08-07.
101. „Official agreement paper between Sarajevo and Madrid (Spanish and Bosnian languages)“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-10-21. Посетено на 2016-10-30.
102. „Official Barcelona Website: Sister Cities“. Ajuntament de Barcelona 1995–2008. Архивирано од изворникот на 2012-11-27. Посетено на 11 November 2008.
103. „Twin-cities of Azerbaijan“. Azerbaijans.com. Посетено на 2013-08-09.

Литература

• Bollens, Scott A. (2007). Cities, Nationalism, and Democratization. Abingdon: Routledge. ISBN 0-415-41947-6.
• Donia, Robert J. Sarajevo: A Biography Архивирано на 14 септември 2012 г.. Ann Arbor, University of Michigan Press, (2006).
• Gumz, Jonathan (1998). „German Counterinsurgency Policy in Independent Croatia, 1941–1944“. The Historian. 61 (1): 33–50. doi:10.1111/j.1540-6563.1998.tb01422.x.
• Halligan, Benjamin. (2010). "Idylls of Socialism: The Sarajevo Documentary School and the Problem of the Bosnian Sub-proletariat". Studies in Eastern European Cinema (Autumn 2010). <http://usir.salford.ac.uk/11571/3/visualrecollectivisationpostcopyedit.pdf>
• Tanzer, Kim; Longoria, Rafael (11 April 2007). The Green Braid: Towards an Architecture of Ecology, Economy and Equity. Routledge. ISBN 978-1-134-12058-1.
• Maniscalco, Fabio (1997). Sarajevo. Itinerari artistici perduti (Sarajevo. Artistic Itineraries Lost). Naples: Guida
• Markowitz, Fran (2007). „Census and sensibilities in Sarajevo“. Comparative Studies in Society and History. 49 (1): 40–73. doi:10.1017/S0010417507000400.
• Markowitz, Fran (2010). Sarajevo: A Bosnian Kaleidoscope. Urbana, IL: University of Illinois Press. ISBN 0-252-07713-X.
• Prstojević, Miroslav (1992). Zaboravljeno Sarajevo (Forgotten Sarajevo). Sarajevo: Ideja
• Valerijan, Žujo; Imamović, Mustafa; Ćurovac, Muhamed (1997). Sarajevo. Sarajevo: Svjetlost
• My Life in Fire (a non-fiction story of a child in a Sarajevo war)
• Mehmedinović, Semezdin (1998). Sarajevo Blues. San Francisco: City Lights.

Надворешни врски

„Сараево“ на Ризницата ?

• Портал на Сараево
• Времеслед на битката и опсадата на Сараево
• Сараево — Енциклопедија Британика
• Сараево Панорама

Статијата „Сараево“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).