ខេត្តនៃកម្ពុជា

កម្ពុជាត្រូវបានបែងចែកទៅជា ២៥ ខេត្ត-រាជធានី ដែលជាបំណែងចែករដ្ឋបាលថ្នាក់ទី១។រាជធានីភ្នំពេញមិនមែនជាខេត្តទេតែជាតំបន់រដ្ឋបាលពិសេសហើយត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាខេត្តដោយហេតុថាវាត្រូវបានគ្រប់គ្រងក្នុងកម្រិតដូចគ្នាទៅនឹងខេត្ត ២៤ ទៀតដែរ។ឈ្មោះនៃខេត្តដូចគ្នាទៅនឹងក្រុង(ទីរួមខេត្ត)លើកលែងតែខេត្តកណ្តាល កំពង់ធំ កំពង់ស្ពឺ កោះកុង តាកែវ ត្បូងឃ្មុំ បន្ទាយមានជ័យ មណ្ឌលគិរី រតនគិរី និង ឧត្តរមានជ័យ ចេញ។

ភ្នំពេញមានសន្ទភាពនិងប្រជាជនខ្ពស់បំផុត។ខេត្តដែលមានទំហំផ្ទៃដីធំជាងគេនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាគឺខេត្តមណ្ឌលគីរីហើយខេត្តដែលមានទំហំផ្ទៃដីតូចជាងគេនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាគឺខេត្តកែប។កែបមានអត្រាប្រជាជនទាបបំផុតស្របពេលដែលមណ្ឌលគីរីមានសន្ទភាពប្រជាជនទាបបំផុតដូចគ្នាដែរ(ស្ដែងតាមរយៈជំរឿនឆ្នាំ ២០០០)។

កម្ពុជាត្រូវបានបែងចែកជាបន្តបន្ទាប់ទៀតទៅជា ស្រុក ដែលជាបំណែងចែករដ្ឋបាលថ្នាក់ទី២ ចំណែកឯ ខណ្ឌ មានតែនៅរាជធានីភ្នំពេញទេ។ចំនួន ស្រុក / ខណ្ឌ ក្នុងខេត្ត-រាជធានីនីមួយៗមានចំនួនខុសៗគ្នារាប់ចាប់តាំងពីខេត្តតូចៗរហូតដល់ខេត្តធំៗ។ខេត្តនីមួយៗត្រូវមានតំបន់រដ្ឋបាលពិសេសមួយផងដែរហៅថាក្រុង(ទីរួមខេត្ត)លើកលែងតែខេត្តកណ្តាល កំពង់ស្ពឺ កំពត ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ព្រះសីហនុ ស្វាយរៀង និង សៀមរាប ដែលមានក្រុងច្រើន(ចាប់ពី ២ ឡើងទៅ)។ ឃុំ / សង្កាត់ គឺជាបំណែងចែករដ្ឋបាលថ្នាក់ទី៣ និងចុងក្រោយបង្អស់គឺ ភូមិ ដែលជាបំណែងចែករដ្ឋបាលថ្នាក់ទី៤។នៅភ្នំពេញគ្មាន ឃុំ នោះទេដោយប្រើប្រាស់ សង្កាត់ ជំនួសឲ្យ ឃុំ វិញ។

បញ្ជីរាជធានី-ខេត្ត

ល.រ	អក្សរឡាតាំង	អក្សរកាត់	អក្សរខ្មែរ	អក្សរកាត់ខ្មែរ	ទីរួមខេត្ត-រាជធានី	អក្សរឡាតាំង
០១	Phnom Penh	PP	រាជធានីភ្នំពេញ	ភព	ដូនពេញ	Doun Penh
០២	Banteay Meanchey	BMC	ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ	បមជ	ក្រុងប៉ោយប៉ែត ក្រុងសិរីសោភ័ណ	Krong Poipet, Krong Serei Saophoan
០៣	Battambang	BB	ខេត្តបាត់ដំបង	បប	ក្រុងបាត់ដំបង	Krong Battambong
០៤	Kampong Cham	KC	ខេត្តកំពង់ចាម	កច	ក្រុងកំពង់ចាម	Krong Kampong Cham
០៥	Kampong Chhnang	KCH	ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង	កឆ	ក្រុងកំពង់ឆ្នាំង	Krong Kampong Chhnang
០៦	Kampong Speu	KS	ខេត្តកំពង់ស្ពឺ	កស	ក្រុងច្បារមន ក្រុងឧដុង្គម៉ែជ័យ	Krong Chbar Mon, Krong Odongk Meae Chey
០៧	Kampong Thom	KT	ខេត្តកំពង់ធំ	កធ	ក្រុងស្ទឹងសែន	Krong Stueng Saen
០៨	Kampot	KP	ខេត្តកំពត	កព	ក្រុងកំពត ក្រុងបូកគោ	Krong Kampot, Krong Bokor
០៩	Kandal	KD	ខេត្តកណ្ដាល	កណ	ក្រុងតាខ្មៅ ក្រុងសំពៅពូន ក្រុងអរិយក្សត្រ	Krong Ta Khmau, Krong Sampov Poun, Krong Arey Ksat
១០	Koh Kong	KK	ខេត្តកោះកុង	កក	ក្រុងខេមរភូមិន្ទ	Krong Khemarak Phoumin
១១	Kep	KEP	ខេត្តកែប	កែប	ក្រុងកែប	Krong Kep
១២	Kratíe	KRC	ខេត្តក្រចេះ	ក្រច	ក្រុងក្រចេះ	Krong Kratíe
១៣	Mondulkiri	MK	ខេត្តមណ្ឌលគីរី	មគ	ក្រុងសែនមនោរម្យ	Krong Senmonorom
១៤	Oddar Meanchey	OMC	ខេត្តឧត្តរមានជ័យ	ឧមជ	ក្រុងសំរោង	Krong Samraong
១៥	Pailin	PL	ខេត្តប៉ៃលិន	បល	ក្រុងប៉ៃលិន	Krong Pailin
១៦	Preah Sihanouk	SN	ខេត្តព្រះសីហនុ	សន	ក្រុងកំពង់សោម ក្រុងកោះរ៉ុង ក្រុងព្រះសីហនុ	Krong Kampong Som, Krong Koh Rong, Sihanoukville(Krong Preah Sihanouk)
១៧	Preah Vihear	PV	ខេត្តព្រះវិហារ	ពវ	ក្រុងព្រះវិហារ	Krong Preah Vihear
១៨	Pursat	PS	ខេត្តពោធិ៍សាត់	ពស	ក្រុងពោធិ៍សាត់	Krong Pursat
១៩	Prey Veng	PRV	ខេត្តព្រៃវែង	ព្រវ	ក្រុងព្រៃវែង	Krong Prey Veng
២០	Ratanakiri	RK	ខេត្តរតនគីរី	រគ	ក្រុងបានលុង	Krong Banlung
២១	Siem Reap	SR	ខេត្តសៀមរាប	សរ	ក្រុងរុនតាឯកតេជោសែន ក្រុងសៀមរាប	Krong Run Ta EK Techo Sen, Krong Siem Reap
២២	Stung Treng	ST	ខេត្តស្ទឹងត្រែង	សត	ក្រុងស្ទឹងត្រែង	Krong Stung Treng
២៣	Svay Rieng	SVR	ខេត្តស្វាយរៀង	ស្វរ	ក្រុងបាវិត ក្រុងស្វាយរៀង	Krong Bavet, Krong Svay Rieng
២៤	Takéo	TK	ខេត្តតាកែវ	តក	ក្រុងដូនកែវ	Krong Doun Kaev
២៥	Tbong Khmum	TKH	ខេត្តត្បូងឃ្មុំ	តឃ	ក្រុងសួង	Krong Suong

អភិបាលកិច្ច

រដ្ឋបាលរាជធានី-ខេត្តនីមួយៗត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយក្រុមប្រឹក្សាតាមរយៈការបោះឆ្នោតអសកលពីក្រុមប្រឹក្សាឃុំ/សង្កាត់ដែលឲ្យឈ្មោះថាក្រុមប្រឹក្សារាជធានី-ខេត្ត។ក្រុមប្រឹក្សារាជធានី-ខេត្តគឺជាតំណាងប្រជាពលរដ្ឋក្នុងដែនសមត្ថកិច្ចរាជធានី-ខេត្ត។គណៈអភិបាលរាជធានី-ខេត្តត្រូវតែងតាំងដោយព្រះរាជក្រឹត្យតាមរសំណើពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃកម្ពុជានិងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ។គណៈអភិបាលរាជធានី-ខេត្តត្រូវមានអភិបាលមួយរូបមាននាទីដឹកនាំរួមនិងអភិបាលរង(តាមការកំណត់របស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ)ជាជំនួយការដឹកនាំអភិបាលលើជំនាញវិស័យនានាក្នុងរាជធានី-ខេត្ត។

រដ្ឋបាលរាជធានី-ខេត្តនីមួយៗត្រូវបង្កើតឲ្យមានគណៈកម្មាធិការរបស់ក្រុមប្រឹក្សារាជធានី-ខេត្តតាមលក្ខខ័ណ្ឌនៃច្បាប់ដើម្បីធានាការអភិវឌ្ឍន៍តាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ។ដើម្បីសម្របសម្រួលលើវិស័យ ជំនាញក៏ត្រូវឲ្យមានការបង្កើតគណៈបញ្ជាការឯកភាពរាជធានី-ខេត្តមានសមាសភាពពីមន្ទីរអង្គភាពនានាទាំងអស់ក្នុងដែនរាជធានី-ខេត្តសាមីដែលអភិបាលរាជធានី-ខេត្តជាប្រធាន។

ប្រវត្តិ

សម័យនគរវ្នំ ឬ ហ្វូណន

ព្រះរាជានគរវ្នំនិយមធ្វើសង្គ្រាមពង្រីកទឹកដីតួយ៉ាងដូចជាព្រះបាទហ្វាន់ឆេម៉ាន់បានលើកទ័ពជើងទឹកទៅវាយរដ្ឋជាច្រើនមកដាក់ជាចំណុះរួមមានរដ្ឋខ្មែរខ្លះ មន ខ្លះ ចាម ឬ ម៉ាឡេយូ។ក្នុងសង្គ្រាមគេច្រើនចាប់ឈ្លើយសឹកមកធ្វើជាទាសាទាសី។ ដោយហេតុនេះហើយទើបយើងហៅអាណាចក្រវ្នំថាជាអធិរាជាណាចក្រហើយស្ដេចមានឋានៈថាជា មហារាជ ឬជា សាវ៌កៅ (ស្ដេចចក្រវាឡ)។រដ្ឋដែល​ឋិតក្រោមអំណាចរបស់អាណាចក្រវ្នំទាំងនោះមានស្ដេចសោយរាជ្យគ្រប់ៗរដ្ឋទាំងអស់ហើយរដ្ឋទាំងនោះមានតួនាទីលើកសួយសារអាករមកថ្វាយអធិរាជនគរវ្នំរៀងរាល់ឆ្នាំរដ្ឋនេះគេហៅថា សាមន្តរាជ្យ។ហើយរដ្ឋបែបទី២គឺត្រូវគ្រប់គ្រងដោយព្រះរាជបុត្រ ឬ ព្រះញាតិវង្សរបស់ស្ដេចអាណាចក្រវ្នំគេហៅថា វិស័យរដ្ឋ ដែលជាសម្បត្តិរបស់អាណាចក្រវ្នំផ្ទាល់ដែលបង្កើតឡើងដោយព្រះបាទកៅណ្ឌិន្យទី១ប៉ុន្តែ តរូវរំលាយចោលវិញដោយព្រះបាទហ៊ុនប៉ានហួងវិញ។គួរកត់សំគាល់ផងដែរថារចនាសម្ព័ន្ធនយោបាយបែបនេះគឺមានគ្រោះថ្នាក់ណាស់គឺដោយសារតែពេលណាអំណាចកណ្ដាលចុះខ្សោយនោះសាមន្តរាជ្យ មួយចំនួននឹងងើបឡើងបះបោរដូចករណី​សាមន្តរដ្ឋ ចេនឡានៅស.វទី៦។

សម័យនគរកម្វុជ ឬ ចេនឡា

ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទ្រង់បានតាំងរាជធានីនៅឦសានបុរៈហើយមានគ្រួសារ ២០០០ នាក់រស់នៅ។នៅកណ្ដាលក្រុងមានសាលធំមួយជាទីដែលព្រះរាជាទ្រង់ព្រះប្រទានសវនាការនិងជួបជុំពួកមន្ត្រី សេនាបតី។នៅខាងក្រៅរាជធានីមានក្រុងចំនួន ៣០ ទៀតហើយក្រុងនីមួយៗមានគ្រួសារជាច្រើនពាន់នាក់រស់នៅហើយគ្រប់គ្រងដោយអភិបាលម្នាក់។ ^[១]

សម័យអង្គរ(ចក្រភពខ្មែរ)

ប្រមាណ

បច្ចេកពាក្យ “ប្រមាន-ប្រមាណ” បានត្រូវប្រើប្រាស់នៅសម័យអង្គរដើម្បីឲ្យឈ្មោះដល់បំណែងចែកទឹកដីដ៏ធំៗ ឬ មួយភូមិភាគ នៃកម្ពុជទេស។តាមសិលាចារឹក(អក្សរសិលាចារឹកទំព័រ ៤៧ ៤៨ និង ៤៩)យើងបានឃើញដែនដី ប្រមាណ ប្រហែលជា ២០ គឺជាផែនដីដ៏ធំៗ នៃប្រទេស។

នៅក្នុងសិលាចារឹកវត្តព្រៃវែងក្នុងសម័យសតវត្សទី ៧(សិលាចារឹកអ្នកតា)មានសរសេរឈ្មោះពាក្យថា ប្រមាណមហាត្មល ។

តើភូមិភាគនេះនៅឯណា?ឬមួយក៏មានទីតាំងនៅកន្លែងវត្តព្រៃវែងសព្វថ្ងៃ។នៅក្នុងសិលាចារឹកនេះទៀតក៏មានសរសេរឈ្មោះព្រះបាទឦសានវរ្ម័នដែលជាព្រះមហាក្សត្រលើមហាក្សត្រសាមន្តរាជ នៃភូមិភាគទាំងបី។

តើ ប្រមាណមហាត្មល ជាភូមិភាគមួយក្នុងបណ្ដាភូមិភាគ(ឬទីក្រុង)ទាំងបីកន្លែងដែលមានចារនៅក្នុងសិលាចារឹកវត្តព្រៃវែងដែលឬទេ?

ក្នុងបណ្ដាភូមិភាគ ប្រមាណ ៥ ដែលត្រូវបានពណ៌នាតាមឧទាហរណ៍ខាងលើនេះយើងអាចសង្កេតឃើញថាភូមិភាគ “ប្រមាណ“( ប្រមាណ ពាក្យនេះមានន័យ ២ មានន័យថា រង្វាស់និងការប៉ាន់ស្មាន)មួយចំនួនមានដើមកំណើតពីពាក្យខ្មែរហើយឈ្មោះភូមិភាគចំនួន ១១ មានដើមកំណើតពីសំស្ក្រឹត។

ម្យ៉ាងវិញទៀតបើតាមសិលាចារឹក K.៩៨៩ ភូមិភាគ ប្រមាណមួយមានឈ្មោះថា សតគ្រាម ដែលមានន័យថា “ភូមិចំនួនមួយរយ” បានសេចក្ដីថាតាមរយៈអត្ថន័យរបស់ភូមិភាគនេះ យើងអាចទាញមតិដែលបញ្ជាក់ទំហំដ៏ធំធេងនៃស្ថាននាមដែលបានប្រើប្រាស់ពាក្យ ប្រមាណ នៅខាងដើម។ នៅក្នុងសិលាចារឹកនៃប្រទេសចម្ប៉ានាសម័យអង្គរក៏មានការប្រើប្រាស់ ប្រមាណ សម្រាប់សំគាល់នូវភូមិភាគផ្សេងៗនៃប្រទេសចម្ប៉ាផងដែរ។

វិសយ

វិសយ ពាក្យសំស្ក្រឹត មានន័យថា តំបន់ ខេត្ត

ពាក្យ “វិសយ” សម្រាប់សំគាល់នូវបំណែងចែកទឹកដីរដ្ឋការឬក៏បំណែងចែករាជការមួយៗដ៏ច្បាស់លាស់នៅក្នុងសម័យអង្គរ។ តាមសិលាចារឹកនានាពាក្យ វិសយ (Visaya)សំគាល់នូវទីរួមខេត្តដែលនៅក្នុងនោះមានស្ថាប័នរាជការផ្សេងៗខាងគ្រហស្ថ និងសាសនា។

វិសយ នីមួយៗស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ ខ្លោញវិសយ(ស្ដេចត្រាញ់ ឬ ចៅហ្វាយខេត្ត)។

រាជការដែលធ្វើការអម “ខ្លោញវិសយ” គឺមាន ខ្លោញវលវិសយ (Khlon Vala Visaya K.២២១)។ ខ្លោញទទួលបន្ទុកខាងកិច្ចការធញ្ញជាតិគឺមានស្រូវអង្ករជាអាទិភាព។ខ្លោញទទួលបន្ទុកខាងកិច្ចការទារប្រេងមានប្រេងធ្វើអំពីរុក្ខជាតិនិងប្រេងធ្វើអំពីខ្លាញ់គោ(សិលាចារឹក ទំព័រ ៥១) វ្រីហិបយ៌្យនវិសយ (Vrihi paryyan Visaya K.៤៤៤)ព្រមទាំងមានខ្លោញឬមួយក៏អធិបតីទទួលបន្ទុកតុលាការដែលនៅតាមសិលាចារឹកថា សភាវិសយ។

បើប្រៀបធៀបទៅនិងសម័យបច្ចុប្បន្នពាក្យ វិសយ មានន័យថាជាបំណែងចែកទឹកដីរដ្ឋបាលដូចជាខេត្តដែរ(សិលាចារឹក ទំព័រ ៥១)។

គួរកត់សំគាល់ថាមានឈ្មោះស្ថាននាមខ្លះដែលត្រូវបានបង្កបង្កើតឡើងដោយការប្រើពាក្យ ភូមិសាស្ត្រ ប្រមាណ ផង និងពាក្យ វិសយ ផង។

ឧទាហរណ៍ៈ (សិលាចារឹក ទំព័រ ៥១)

ស្រេស្ឋបុរៈ = បុរីដ៏ល្អ ដ៏ប្រសើរ គឺជាភូមិភាគនៅខាងទិសឧត្ដរនៃកម្ពុជទេសគឺនៅតំបន់វត្តភូឬហៅថាតំបន់បាសាក់នៅខាងភូមិភាគឧត្ដរ។

តាមមតិអ្នកស្រាវជ្រាវខ្លះ ស្រេស្ឋបុរ គឺជារាជធានីចាស់នៃប្រទេសចេនឡាហើយព្រះមហាក្សត្រដែលសោយរាជ្យមុនគេនៅទីនោះ ព្រះនាមថា ព្រះបាទស្រេស្ឋវរ្ម័ន។

សន្ទុក = ប្រហែលជាចេញមកពីពាក្យ ស្ទុក ស្ដុក មានន័យថា ធំ មាំមួន ប៉ុន្តែន័យរបស់ពាក្យនេះម្យ៉ាងទៀតគឺ “បឹង” ។

សព្វថ្ងៃមានពាក្យ “ភ្នំសន្ទុក” ដែលនៅលើនោះមានប្រាសាទបុរាណតាមសិលាចារឹកក៏មានសរសេរអំពី Mahanasa = អ្នកធ្វើម្ហូបអាហារនៅ វិសយសន្ទុក(Visaya Sanduk)។

ប្រសិនបើពាក្យ ស្រេស្ឋបុរៈ និង សន្ទុក បានត្រូវប្រើប្រាស់សម្រាប់សំគាល់ភូមិភាគផងខេត្តផងគេអាចសន្និដ្ឋានថានៅតាមសិលាចារឹកមានពាក្យសំគាល់ភូមិភាគដទៃទៀតដែលត្រូវប្រើសម្រាប់សំគាល់ខេត្ត។យើងបានរកឃើញប្រមាណប្រហែលចំនួន ២០ ហើយក្នុង ប្រមាណ នីមួយៗមាន វិសយ គឺខេត្តច្រើន។ដូច្នេះ វិសយ នៅសម័យបុរាណជាពិសេសនៅសម័យអង្គរមានមិនតិចជាងពាក្យរបស់ “ជីវ តាក្វាន់” ដែលបានសរសេរថានៅប្រទេសកម្ពុជាមានខេត្តច្រើនជាង ៩០។ ^[២]

សម័យចតុមុខ-លង្វែក

នៅសម័យនោះប្រទេសខ្មែរលែងជាមហាអំណាចមួយខាងទឹកដីទៀតហើយ។ទឹកដីជាន់ក្រៅគឺស្រុក បច្ចន្តជនបទ ដូចជាស្រុកសុខោទ័យ ស្រុកអយុធ្យា ស្រុកលពបុរី ស្រុកគោត្របូរ(ភិម៉ាយ)ត្រូវបាត់បង់អស់ទៅហើយឯប្រទេស សាមន្តរាជ ដូច ចាម្ប៉ា អណ្ណាម ជ្វា មន ក៏លែងមានទៀតដែរហើយ។ព្រំដែនខាងជើងរបស់ខ្មែរធ្លាក់មកនៅត្រឹម ទន្លេមូល ឬនៅលើនេះ បន្តិចបន្តួចនិងប្រទេសលាវ។ព្រះនគរខាងលិចទល់នឹង បស្ចឹមបុរី និង រយ៉ង ខាងពាយ័ព្យទល់នឹងស្រុកនាងរង នគររាជ ខាងកើតទល់នឹងប្រទេសចម្ប៉ាខាងត្បូងទល់នឹងសមុទ្រចិននិងឈូងសមុទ្រសៀម។

បើតាមពង្សាវតាររាជាណាចក្រខ្មែរសម័យនោះមានប្រមាណ ៧០ ខេត្តគឺ: លង្វែក អម្រិន្ទបូរ ក្រគរ គ្រង ពោធិ៍សាត់ បាត់ដំបង ឫស្សីសាញ តាមសីមា មង្គលបុរី រយ៉ង សុរិន្ទ សិង្គារ កំពង់សៀម ស្ទឹងត្រែង ជើងព្រៃ គោកសេះ អន្លង់រាជ ព្រហ្មទេព ព្រៃក្ដី ស្ទោង ជីក្រែង រលួស សៀមរាប កំពង់ស្វាយ ម្លូព្រៃ ជាំក្សាន្ត ត្នោត ទឹកជោរ សៀមបូក សម្បុកសម្បូណ៌ ក្រចេះ ឆ្លូង ត្បូង បាសាន ទទឹងថ្ងៃ ព្រៃវែង ត្បូងឃ្មុំ បាភ្នំ រំដួល ស្វាយទាប រោងដំរី ព្រៃនគរ លង់ហោរ ជើងបាដែង សំរោងទង បាទី លើកដែក ទ្រាំង បន្ទាយមាស ថ្ពង បាសាក់ ព្រះសួគ៌ា អូរកាប់ ពាម កោះស្លាកែត កំពត កំពង់សោម ទឹកខ្មៅ ពាមមេសរ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស ដូនណៃ។ល។

គួរកត់សម្គាល់ថាក្នុងចំណោមខេត្តទាំងប៉ុន្មាននេះខេត្តខ្លះនៅឋានៈជាខេត្តរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះដូចជា ពោធិ៍សាត់ បាត់ដំបង ស្ទឹងត្រែង សៀមរាប ក្រចេះ ព្រៃវែង។ល។ ឯខេត្តខ្លះធ្លាក់ឋានៈមកស្រុកវិញដូចជា ខេត្តមង្គលបុរី ខេត្តស្ទោង ខេត្តជីក្រែង ខេត្តរលួស ខេត្តទឹកជោរ។ល។ឯខេត្តខ្លះទៀតត្រូវបាត់ឈ្មោះរលាយចូលនឹងខេត្តឯទៀតៗអស់ទៅ។

ខេត្តនីមួយៗត្រូវបែងចែកជាស្រុកហើយស្រុកនីមួយៗត្រូវបែងចែកជាឃុំនិងភូមិជាច្រើនទៅទៀត។ប៉ុន្តែខេត្តជាច្រើនត្រូវបានប្រមូលផ្ដុំជាតំបន់ធំៗដែលគេអោយឈ្មោះថា "ដី"។

ដី>រាជធនី-ខេត្ត>ស្រុក/ខណ្ឌ>ឃុំ/សង្កាត់>ភូមិ

សម័យឧដុង្គ

នៅសម័យឧដុង្គឃើញមានខេត្តដូចតទៅ៖ កំពង់ក្របី កំពង់ចាម កំពង់ឆ្នាំង កំពង់ស្វាយ កំពត ច័ន្ទបុរី ចុងកាល់ ដូនណៃ ទ្រាំង បន្ទាយមាស បាត់ដំបង បាភ្នំ ព្រះសួគ៌ា អូរកាប់ ពោធិ៍សាត់ ព្រៃនគរ មហានគរ រំដួល លង់ហោរ សំរោងទង ស្វាយទាប កំពង់លែង។

សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង

កាលពីក្នុងរាជ្យព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ-មុនីវង្សមានខេត្តនិងភូមិភាគដូចតទៅ៖

ខេត្ត​

• កណ្ដាល
• កំពង់ចាម
• ​បាត់ដំបង
• កំពត
• ព្រៃវែង
• ​កំពង់ឆ្នាំង
• តាកែវ
• ស្វាយរៀង
• កំពង់ធំ
• សៀមរាប
• ក្រចេះ
• កំពង់ស្ពឺ
• ពោធិ៍សាត់
• ស្ទឹងត្រែង

ភូមិភាគរដ្ឋបាល

នៅ​គ.ស​១៩៤៧ មាន​ព្រះរាជ្យក្រម​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ភូមិភាគ​រដ្ឋបាល​ចំនួន​៧​គឺ ៖

• ភូមិភាគ​រដ្ឋបាល​ទី​១: ខេត្ត​បាត់ដំបង និង សៀមរាប
• ភូមិភាគ​រដ្ឋបាល​ទី​២: ខេត្ត​ពោធិសាត់ និង កំពង់ឆ្នាំង
• ភូមិភាគ​រដ្ឋបាល​ទី​៣: ខេត្ត​កំពង់ធំ និង កំពង់ចាម
• ភូមិភាគ​រដ្ឋបាល​ទី​៤: ខេត្ត​ក្រចេះ និង ស្ទឹងត្រែង
• ភូមិភាគ​រដ្ឋបាល​ទី​៥: ខេត្ត​ព្រៃវែង និង​ ស្វាយរៀង
• ភូមិភាគ​រដ្ឋបាល​ទី​៦: ខេត្ត​កណ្ដាល និង កំពង់ស្ពឺ
• ភូមិភាគ​រដ្ឋបាល​ទី​៧: ខេត្ត​តាកែវ និង កំពត

សម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម ឬ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី១

ប្រទេសកម្ពុជាបានបន្សល់ទុកនូវខេត្តដែលសេសសល់ស្រាប់នៅក្នុងសម័យអាណានិគមនិយមបារាំងរហូតមកដល់សម័យសង្គមរាស្ដ្រនិយមមានខេត្តកណ្ដាល កំពង់ចាម បាត់ដំបង កំពត ព្រៃវែង កំពង់ឆ្នាំង តាកែវ ស្វាយរៀង កំពង់ធំ សៀមរាប ក្រចេះ កំពង់ស្ពឺ ពោធិ៍សាត់ ស្ទឹងត្រែង។

នៅ​សម័យសង្គមរាស្ដ្រនិយម​​ខេត្ដចំនួន ​៥ ត្រូវបានបង្កើតឡើងបន្ថែមទៀតនិង​ក្រុងចំនួន ​៣ គឺៈ ខេត្ត​ព្រះវិហារ ខេត្តមណ្ឌលគីរី ខេត្ត​រតនគីរី ខេត្ត​ឧត្ដរមានជ័យ(បំបែកចេញពីខេត្តសៀមរាប) ខេត្ត​កោះកុង និង ក្រុង​ព្រះសីហនុ(១៩៥៧) ក្រុង​កែប និង ក្រុងបូកគោ(១៩៥៩) និង​ក្រុង​គីរីរម្យ។សរុប ១៩ ខេត្ត និង ៣ ក្រុង ។

សម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ឬ លន់ នល់

ខេត្តនិងក្រុងសល់ពីជំនាន់សង្គមរាស្ត្រនិយមមានខេត្ត កណ្ដាល កំពង់ចាម បាត់ដំបង កំពត ព្រៃវែង កំពង់ឆ្នាំង តាកែវ ស្វាយរៀង កំពង់ធំ សៀមរាប ក្រចេះ កំពង់ស្ពឺ ពោធិ៍សាត់ ស្ទឹងត្រែងខេត្ត​ព្រះវិហារ ខេត្តមណ្ឌលគីរី ខេត្ត​រតនគីរី ខេត្ត​ឧត្ដរមានជ័យ(បំបែកចេញពីខេត្តសៀមរាប)ខេត្ត​កោះកុង និង ក្រុង​ព្រះសីហនុ (១៩៥៧ ដល់សាធារណរដ្ឋខ្មែរ ឬ សម័យលន់ នល់ ក្រុងកំពង់សោម) ក្រុង​កែប និង ក្រុងបូកគោ(១៩៥៩) និង ​ក្រុង​គីរីរម្យ។

នៅ​ចុង​សម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម និង​សម័យសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ មាន​បង្កើត​អនុខេត្ត ​១១ និង​ ខេត្ត​ ១ ដូច​ខាងក្រោម ៖

• អនុខេត្ត​កំពង់សិលា (ស្រុក​ស្រែអំបិល)
• អនុខេត្ត​ផ្ការំចេក (ស្រុក​មេមត់)
• អនុខេត្ត​ភ្នំដិល (ស្រុក​បាធាយ)
• អនុខេត្ត​ថ្មពួក (ស្រុក​សិរីសោភ័ណ)
• អនុខេត្ត​ស្រកានាគ (តាកែនកោះស្លា​ស្រកានាគ ស្រុក​ឈូក)
• អនុខេត្ត​ថ្មកែវ (ជិត​គីរីរម្យ)
• អនុខេត្ត​វិហារសួគ៌ (វិហារសួគ៌)
• អនុខេត្ត​កំចាយមារ (កំចាយមារ ​ព្រៃវែង)
• អនុខេត្ត​អន្លង់វែង (ជិត​សៀមរាប)
• អនុខេត្ត​ទន្លេសាប (ទីតាំង​សាលាខេត្ត​នៅ​ឃុំ​កំពង់ហ្លួង ស្រុក​ក្រគរ ខេត្ត​ពោធិ៍សាត់)
• អនុខេត្តប៉ៃលិន ក្រោយ​មក​ដាក់​ជា​ខេត្ត​ប៉ៃលិនក្រោយ​មក​ទៀត​កែ​ដាក់​ថា “ក្រុង​ប៉ៃលិនមង្គល”
• ខេត្ត​ឧត្ដុង្គមានជ័យ (តាំង​នៅ​ស្រុក​ឧត្ដុង្គ ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ)។ សរុប ២១ ខេត្ត ក្រោយមក ២០ ខេត្ត ក្រុង ៣ ក្រោយមក ក្រុង ៤ និង អនុខេត្ត ១១ ក្រោយមក ១០។^[៣]

សម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ឬ ប៉ុល ពត

ក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥ រដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហមបានលុបបំបាត់ចោលបំណែងចែករដ្ឋបាលពីមុនរបស់កម្ពុជាចេញទាំងអស់។ជំនួសឲ្យខេត្ត កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវបានបែងចែកទៅជា ៧ ភូមិភាគគឺភូមិភាគពាយ័ព្យ ឧត្តរ ឦសាន បូព៌ា និរតី បស្ចឹម និង កណ្ដាល។

ភូមិភាគទាំងនេះត្រូវបានយកតាមបំណែងចែកដែល​បង្កើតឡើងដោយពួកខ្មែរក្រហមនៅពេលដែលពួកគេបានប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរដឹកនាំដោយ​លោកឧត្តមសេនីយ៍លន់ នល់។^[៤]

សម័យសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា-រដ្ឋកម្ពុជា

ល.រ	ជាឡាតាំង	ឈ្មោះ	ទីរួមខេត្ត-រដ្ឋធានី (អាសនៈ)	ជាអក្សរឡាតាំង
១	Phnom Penh	ភ្នំពេញ	ដូនពេញ	Doun Penh or Daun Penh
២	Banteay Meanchey	បន្ទាយមានជ័យ	សិរីសោភ័ណ	Serei Saophoan
៣	Battambang	បាត់ដំបង	បាត់ដំបង	Battambong
៤	Kampong Cham	កំពង់ចាម	កំពង់ចាម	Kampong Cham
៥	Kampong Chhnang	កំពង់ឆ្នាំង	កំពង់ឆ្នាំង	Kampong Chhnang
៦	Kampong Speu	កំពង់ស្ពឺ	កំពង់ស្ពឺ	Kampong Speu
៧	Kampong Thom	កំពង់ធំ	កំពង់ធំ	Kampong Thom
៨	Kampot	កំពត	កំពត	Kampot
៩	Kandal	កណ្ដាល	តាខ្មៅ	Ta Khmau
១០	Koh Kong	កោះកុង	កោះកុង	Koh Kong
១១	Kratié	ក្រចេះ	ក្រចេះ	Kratié
១២	Mondulkiri	មណ្ឌលគីរី	សែនមនោរម្យ	Saen Monourom
១៣	Siem Reap-Oddar Meanchey	ខេត្តសៀមរាប ឧត្តរមានជ័យ	សៀមរាប	Siem Reap
១៤	Kampong Saom	កំពង់សោម	កំពង់សោម	Kampong Saom
១៥	Preah Vihear	ព្រះវិហារ	ភ្នំត្បែងមានជ័យ	Phnom Thbeng Meanchey
១៦	Pursat	ពោធិ៍សាត់	ស្រុកពោធិ៍សាត់	Pursat
១៧	Prey Veng	ព្រៃវែង	ព្រៃវែង	Prey Veng
១៨	Ratanakiri	រតនគីរី	លំផាត់	Lumphat
១៩	Stung Treng	ស្ទឹងត្រែង	ស្ទឹងត្រែង	Stung Treng
២០	Svay Rieng	ស្វាយរៀង	ស្វាយរៀង	Svay Rieng
២១	Takéo	តាកែវ	តាកែវ	Takéo

សម័យព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី២ ក្នុងឆ្នាំ២០០៨

នៅថ្ងៃទី២២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៨ ព្រះបាទនរោត្តម-សីហមុនីទ្រង់បានឡាយព្រះហស្ថលេខាលើព្រះរាជក្រឹត្យមួយដោយបានផ្លាស់ប្ដូរក្រុងកែប ប៉ៃលិន និង ព្រះសីហនុ ទៅជាខេត្តវិញនិងបានកែសម្រួលព្រំប្រទល់សីមាខេត្តជាច្រើន។^[៥]

សម័យព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី២ ក្នុងឆ្នាំ២០១៣

នៅថ្ងៃទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៣ ព្រះបាទនរោត្តម-សីហមុនីទ្រង់បានឡាយព្រះហស្ថលេខាលើព្រះរាជក្រឹត្យមួយដោយបានបំបែកខេត្តកំពង់ចាមទៅជា ២ ខេត្ត: កំពង់ចាម(ត្រើយខាងលិចទន្លេមេគង្គ) និង ត្បូងឃ្មុំ(ត្រើយខាងកើតទន្លេមេគង្គ)។^[៦]

ឯកសារយោង

1. ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៧៤-៧៥
2. ស្ថាននាមវិទ្យារបស់បណ្ឌិតឡុងសៀម
3. "ខេត្តខ្មែរសម័យអាណានិគម ដល់ សម័យលន់នល់". Archived from the original on 2015-04-23. Retrieved 2014-03-01.
4. James A. Tyner, The Killing of Cambodia
5. "Decree Creates Three New Provinces". khmerization.blogspot.com. December 2008.
6. "Kampong Cham's great divide". {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |1= (help)

តំណខាងក្រៅ

• Statoid site