Сирия

Сирия (араб.: سوريا‎), толық атауы — Сириялық Араб Республикасы (араб.: الجمهورية العربية السورية‎, аль-Джумхурийя аль-Арабийя ас-Сурийя) — Батыс Азиядағы мемлекет, Таяу Шығыс елдерінің бірі. Жер аумағы 185,2 мың км², астанасы — Дамаск қаласы. Мемлекет басшысы — президент, үкімет басшысы — премьер-министр. Жоғарғы заң шығарушы органы — Халық кеңесі (бір палаталы парламент). Әкімшілік жағынан 14 мухафазға (провинцияға) бөлінеді. Ақша бірлігі — Сирия фунты. 1945 жылдан Біріккен Ұлттар Ұйымының және Араб мемлекеттері Лигасының мүшесі.

Сириялық Араб Республикасы араб.: الجمهورية العربية السورية‎
Байрақ Елтаңба
Әнұран: «Хомат ад-Дияри» (тыңдау )
Тарихы
Тәуелсіздік күні	17 сәуір 1946 жылы Сирия республикасы ретінде (Франциядан) 28 қыркүйек 1961 жыл (БАР-нан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілі	араб тілі
Елорда	Дамаск
Ірі қалалары	Алеппо, Дамаск, Хомс
Үкімет түрі	Президенттік республика
Президенті Вице-президенті Вице-президенті Премьер-министрі	Башар әл-Асад Фарук Шараа Наджах Аттар Хусейн Арнус
Географиясы
Жер аумағы • Барлығы • % су беті	Әлем бойынша 87-ші орын 185 180[1] км² 1,1
Жұрты • Сарап (2022) • Санақ (2010) • Тығыздығы	▼ 22 142 061 адам (61-ші) 21 018 834 адам 118,3 адам/км² (70-ші)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)  • Қорытынды (2015)  • Жан басына шаққанда	50,28 млрд.[2] $ 2,900[2] $
ЖІӨ (номинал)  • Қорытынды (2014)  • Жан басына шаққанда	24,6 млрд.[2] $ (167-ші) 831[2] $
АДИ (2018)	▬ 0,536[3] (төмен) (155-ші)
Валютасы	сирия фунты
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	.sy
ISO коды	SY
ХОК коды	SYR
Телефон коды	+963
Уақыт белдеулері	UTC+2, жазда UTC+3

Географиясы

Көрші мемлекеттер
Солтүстік-батыс:  Түркия	Солтүстік:  Түркия	Солтүстік-шығыс:  Түркия
Батыс:  Кипр • Жерорта теңізі		Шығыс:  Ирак
Оңтүстік-батыс  Ливан •  Израиль	Оңтүстік:  Иордания •  Ирак	Оңтүстік-шығыс:  Ирак

Сирия аумағының көпшілік бөлігі үстіртті. Елдің батыс бөлігі қос тау тізбегінен тұрады, бұларды Сирия опырығы (Әл-Габ ойысы) бөліп жатыр. Батыс тізбегі Ансария жотасынан, шығыс тізбек Аз-Завия тауларынан, Антиливанның шығыс беткейлерінен және бұның оңтүстік жалғасы Аш-Шейх (Хермон) жотасынан (биіктігі 2814 м) қалыптасқан. Оңтүстік-батысын Ад-Друз (биіктігі 1803 м) вулкандық массиві, оңтүстік-шығысын Сирия шөлі, солтүстік-шығысын Жазире үстірті алып жатыр.

Басты өзендері Евфрат (Сирия шегіндегі ұзындығы 675 км), Әл-Аси, Тигр. Ірі көлі — Хоме. Жері құмды саздақты, қиыршық тасты, сұр, қызыл қоңыр, өзен аңғарлары шалғынды, сортаң топырақты болып келеді. Жалпақ жапырақты, мәңгі жасыл ағаштар, бұталар өседі. Жазықтық шөлді бөлігінде қасқыр, қорқау қасқыр, тұяқты сүтқоректілерден бөкен, жабайы есек, таулы өңірде аю, қабан, орман мысығы, безоар ешкісі кездеседі. Бауырымен жорғалаушылар, кеміргіштер мекендейді.

Пайдалы қазбалары

Пайдалы қазындылары — мұнай, темір, марганец, мыс кентастары, хром, күкірт, фосфорит, қоңыр көмір.

Климаты

Климаты субтропиктік және теңіздік. Қаңтардың орташа температурасы 12°С, тамызда 27°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері 700–1500 мм.

Тарихы

Ежелгі Сирия

Пальмира қаласының атақты шөлі (Б.д. I—II ғ.)

Рим театры, Босра қаласы

Сирия жерін адамдар тас дәуірінен бастап мекендеген. Сирия тарихы б.з.б. 4-ші мыңжылдыққа жатады. Археологтар Сирияның әлем мәдениетінде үлкен үлесі барын дәлелдеген.

Б.з.д. 2400–2500 жылдары Семит империясы, орталығы Эбла Қызыл теңізден Кавказ артына дейін созылып жатқан. Эбла тілі семит тілдерінің ішіндегі көнесі болып есептеледі. Эбла кітапханасында 1975 жылы 17 мыңға жуық балшықтан жасалған тақтайшалар бар.

• Б.з.б. 2-мыңжылдықтарда негізгі халқы көшпелі және жартылай көшпелі аморей (Амориттер) тайпалары болды. Кейіннен Сирия гиксостар тайпалық одағы құрамына енді.
• Б.з.б. 8–6 ғасырларда Сирия Ассирия, Вавилон патшалығы, Ахемен әулетіне бағынды. Б.з.б. 338 жылы Александр Македонский мемлекетіне, ол ыдыраған соң Селевки әулетіне қарады.
• Б.з.б. 64 жылы Сирия Римге қосылып, оның аса маңызды және неғұрлым бай провинцияларының біріне айналды.
• 4 ғасырдыңдың аяғынан Сирия Византия құрамында болды.

Б.з.д. XXIII ғасырда империяны Аккад жаулап алды. Астанасын жермен жексен етті. Кейін Сирия жеріне ханаан тайпалары кіріп келді.^[4] Ханаан тайпалары жайлап алған соң Б.з.д. 64 Сирия жері Рим империясы қол астында болды. Б.з.д. XVI ғ. XVI ғ. аралығында Сирияның оңтүстігінде басында Египет перғауынынна бағынышты болған Дамас қаласы болған.

Пальмира

Толық мақаласы: Пальмира

Пальми́ра (гр. Παλμύρα, арамейше көшірме, калька ивр. תַּדְמוֹר‎, Тадмор, «пальма қаласы») — бұрынғы гүлденіп тұрған қала, бүгіндері ежелгі римдік соңғы дәуірінің сәулетінің маңғаз құрылыстарының қалдықтарымен аты шыққан Сириядағы кедей елді мекен. Бұл жер 34°33′33″ с. е. 38°16′25″ ш. б.34.55917° с. е. 38.27361° ш. б. / 34.55917; 38.27361 ^{(G) (O) (Я)}(Ферро аралынан), шөлдің бір шұратты жерінде, Дамаск пен Евфрат арасында, біріншісінен 240 км солтүстік-шығысқа қарай, ал екіншісінен 140 км қашықтықта.

Араб халифаты, Османлы империясы тұсында

Сұлтан Ғази Абдуль-Мәджид I

Президент Әдиб әш-Шишакли

Хафиз әл-Асад

• 633 жылдан бастап Араб халифатының құрамына еніп, 661–750. Дамаск астана ретінде ислам діні орталықтарының біріне айналды. Сирия халқы арабтандырылып, мұсылман дініне көшті.
• 750–878 жылдары Аббас әулеті, кейіннен басқа да әулеттер билік жүргізді. 13 ғасырдың 2-жартысынан Сирия египет мәмлүктерінің билігінде болып, 1516–1918 жылдары Османлы империясының құрамына кірді.
• 1918–1920 жылдары Сирияны ағылшындар басып алды.^[5]

Француз мандаты

1920–1943 жылдары француз мандатына қарады.

Бірінші Дүниежүзілік Соғысан кейін Османлы империясы ыдырады. 1920 жылы орталығы Дамаск болып Сирия Араб Патшалығы құрылды. һашимиттер тайпасынан шыққан Файсал патша болып сайланды. Файсал кейін Ирак патшасы болды. Сирия тәуелсіздігі ұзаққа созылмады. Бірнеше айдан соң француз әскері Сирияға кіріп келді. Француз әскері Сирия әскерін 23 шілде күні Мейсалун асуында жеңді. 1922 жылы бұрынғы Түркия доминионы Ұлыбритания мен Франция арасында бөлінді.^[6] Ұлыбритания Иордания мен Палестина жеріне иелік етті. Ал қазіргі Сирия территориясы, Ливан Францияның иелігіне өтті.

1930 жылы Франция мандатын құптайтын, прзедиент сайлайтын, бірпалаталы жаңа конституция қабылданды.

1936 жылы Сирия мен Франция арасында Сирияның тәуелсіздігін қарастыратын келісімшартқа қол қойылды. Дегенмен Франция 1939 жылы Франция оны ратификациялаудан бас тартты. 1940 жылы Францияны неміс әскерлерінің оккупациялауына байланысты Сирия мемелкетінің басшылығы генерал Денцтің қолына өтті.

1941 жылы 27 қыркүйекте Франция Сирияға тәуелсіздігін берді. Француз әскері Екінші Дүниежүзілік Соғыс біткенше Сирия жерінде қалды. 1945 жылы 26 қаңтарда Сирия Германия мен Жапонияға қарсы соғыс ашқанын жариялады. 1946 жылы француз әскерлері Сириядан шығарылды.^[6]

Жаңа тарихы

Президент Башар әл-Асад жұбайы Асма әл-Асадпен бірге

Сирия президенті Башар әл-Асад (сол жақта) Лула да Силвамен (оғ жақта) бірге, 2010

• 1943 жылы желтоқсанда Сирия тәуелсіздігін алды.
• 1945 жылы наурызда Сирия Араб елдерінің лигасын құруға атсалысып, 1948–1949 жылдары араб-израиль соғысына қатысты. Египетке қарсы ағылшын-француз-израиль басқыншылығы кезінде (1956) Египетті қолдады.
• 1958–1961 жылдары Сирия Египетпен бірігіп, Біріккен Араб Республикасын (БАР) құрды.
• 1961 жылы БАР құрамынан шығып, Сирия Араб Республикасы болып жарияланды.
• 1967 жылы маусымда Израильдің шабуылына ұшырап, елдің бір бөлігі — Голан жотасынан айырылды. Қалыптасқан қиын жағдайға байланысты генерал Хафиз әл-Асад бастаған әскерилер өкімет басына келді.
• 1973 жылы ел конституциясы қабылданды. 1973 жылы қазанда Сирия Израильге қарсы соғыс қимылына қатысып, 1974 жылы Голан жотасын қайтарып алды.
• 1976–2005 жылдары Сирияның бітімгершілік күштері Ливанға кіргізілді.
• 1980–1988 жылдары Иран-Ирак соғысында Иранды қолдады.
• 1980–1990 жылдары Таяу Шығыстағы араб мемлекеттерімен достық қарым-қатынас орнатты.
• 2005 жылы көктемде Ливандағы бітімгершілік күштерін кері қайтарып алды.
• 1992 жылы 27 наурызда Қазақстан Республикасы мен Сирия арасында дипломатиялық қарым-қатынас орнады.

Сирия басшылары

Осман империясы тұсында

Сирия Египеттің қоластынан 1517 жылы босады. 1517 жылы Осман сұлтаны Селим І Сирияны басып алды. Осман империясы тұсында Сирия 14 провинция-мухафазаға бөлінде. Әр мухафазаны губернатор-мухафиз басқарды. Мухафиздар тікелей Ыстамбұлға бағынды. XVIII ғасырда Сирия жеріне Наполеонның әскерлері келді. 1833 жылы египеттік Мұхаммед Әли Сирияны бағындырғанымен, 1840 жылы Түркияға қайта берді.

Осман империясынан кейінгі кезең

1918–1920 жылдар аралығындағы басшылар

• Али Риза Паша әр-Рикаби: 29 қыркүйек – 5 қазан 1918
• Файсал I: 5 қазан 1918 – 8 наурыз 1920

Сирия патшасы, 1920

• Файсал I: 8 наурыз – 28 шілде 1920

Француз мандаты кезеңі, 1922—1936

• Субхи Бей Баракат аль-Халиди: 28 маусым 1922 – 21 желтоқсан 1925
• Франсуа Пьер-Алип: 9 ақпан – 28 сәуір 1926
• Дамади Шахрияри Ахмад Нами Бей: 28 сәуір 1926 – 15 ақпан 1928
• Тадж эд-Дин аль-Хасани: 15 ақпан 1928 – 19 қараша 1931
• Мухаммед Али-Бей аль-Абид: 11 маусым 1932 – 21 желтоқсан 1936

Сирия президенттері, 1936 – қазіргі күн

• Хашим аль-Атасси: 21 желтоқсан 1936 – 7 шілде 1939
• Насухи Салим аль-Бихари: 7 шілде 1939 – 9 шілде 1939, м.а
• Бахиджаддин аль-Хатиб: 10 шілде 1939 – 16 қыркүйек 1941
• Халед Бей Аль-Азем: 4 сәуір – 16 қыркүйек 1941
• Тадж эд-Дин аль-Хасани: 16 қыркүйек 1941 – 17 қаңтар 1943
• Джамиль аль-Ульши: 17 қаңтар – 25 наурыз 1943
• Ата Бей аль-Айюби: 25 наурыз – 17 тамыз 1943
• Шукри аль-Куатли: 17 тамыз 1943 – 30 наурыз 1949
• Хусни аз-Займ: 30 наурыз – 14 тамыз 1949
• Хашим аль-Атасси: 15 тамыз 1949 – 2 желтоқсан 1951 (уақытша)
• Фаузи Селу: 3 желтоқсан 1951 – 11 шілде 1953
• Адиб аш-Шишакли: 11 шілде 1953 – 25 ақпан 1954
• Маамун аль-Кузбари и. о.: 26 ақпан 1954 – 28 ақпан 1954
• Хашим аль-Атасси: 28 ақпан 1954 – 6 қыркүйек 1955 (уақытша)
• Шукри аль-Куатли: 6 қыркүйек 1955 – 22 ақпан 1958
• Гамаль Абдель Насер: 22 ақпан 1958 – 29 ақпан 1961 (БАР құрамында)
• Маамун аль-Кузбари: 29 қыркүйек – 20 қараша 1961 (м. а.)
• Иззат ан-Нусс: 20 қазан – 14 желтоқсан 1961 (м. а.)
• Назим аль-Кудси: 14 желтоқсан 1961 – 8 наурыз 1963
• Луаи аль-Атасси: 9 наурыз – 27 шілде 1963
• Амин аль-Хафез: 27 маусым 1963 – 23 ақпан 1966
• Нуреддин аль-Атасси: 25 ақпан 1966 – 18 қараша 1970
• Ахмед аль-Хатиб: 18 қараша 1970 – 22 ақпан 1971 (уақытша)
• Хафиз әл-Асад: 22 ақпан 1971 – 10 маусым 2000
• Абдель Халим Хаддам: 10 маусым – 17 шілде 2000
• Башар әл-Асад: 17 шілде 2000 –

Қазіргі президенті

Башар әл-Асад (араб.: بشار حافظ الأسد‎, ағылш. Bashar Hafez al-Assad, 11 қыркүйек 1965 жылы Дамаскіде туған. Сирияның – 16-шы президенті. 17 шілде 2000 жылы таққа отырды.^[7] 2007 жылы қайта сайланды.

• Әкесі: Хафиз әл-Асад Сирия президенті.
• Анасы: Анис, Махлуф тайпасынан.
• Әпкесі: Бушра әл-Асад
• Ағасы: Басил әл-Асад
• Інілері: Махир және Мажид әл-Асад
• Жұбайы: Асма Фауаз әл-Ахрас^[8].

2000 жылы желтоқсан айында Башар әл-Асад Асма Фауаз әл-Ахрасқа үйленді. Асма сириялық сүнниттерден болатын құрметті тайпаның қызы. Ол – экономист, компьютерлер технологиялары жөнінде маман. Ұлыбританияда туылып, тәлім алған. Асад онымен Лондонды іс-тәжірибеед жүрген уақытта танысқан.

• Балалары: ұлдары: Хафиз, Зәйн және Карим^[8] (басқа дерекетер бойынша Башар Асадтың екі ұл бір қызы бар).

Халқы

Сирия халқының санағы[9]
Жыл	Миллион
1971	6.6
1990	12.7
2009	21.1
Негіз: OECD/World Bank

Сириялық бәдәуи

Сирияның халқы демографиясы

Халықтың орналасу тығыздығы

Қала	Халқы
Б.д. дейін 10 000	200 000
Б.д. дейін1000	2 000 000
1	2 000 000
200	1 000 000
500	3 000 000
1000	3 000 000
1200	5 000 000
1500	1 500 000
1800	1 000 000
1900	1 000 000
2000	16 071 000
2010	22 838 000

Этникалық құрамы

Халқы 16 млн. 729 мың (2001). Негізінен сириялық арабтар, олардан басқа күрдтер, армяндар, түрікмендер, шеркестер, сығандар тұрады. Сириялықтар, сириялық арабтар — ұлт, Сирияның негізгі халқы. Саны 6,4 млн. жуық. Сондай-ақ 200 мыңнан астам Сириялықтар басқа елдерде (негізінен Оңтүстік Америкада) тұрады. Сириялықтардың аз ғана бөлігінде ру-тайпалық құрылыс сақталған (неғұрлым ірі тайпалар — федаан, хадедийин, мавали, бени халед, умур). Негізгі кәсібі — егіншілік, жартылай көшпелі мал шаруашылығы

Астанасы мен Ірі қалалары

Сирия қалалары
	Аталуы		Халқы		Мухафаза
	Қазақша	Арабша	Санақ 1981	Санақ 2006
1.	Халеб (Алеппо)	حلب	985.413	1.626.218	Халеб (Алеппо)
2.	Дамаск	دمشق	1.112.214	1.580.909	Дамаск
3.	Хомс	حمص	346.871	798.781	Хомс
4.	Хама	حماه	177.208	477.812	Хама
5.	Латакия	اللاذقية	196.791	347.026	Латакия
6.	Дейр-эз-Зор	دير الزور	92.091	252.588	Дейр-эз-Зор
7.	Ракка	الرقة	87.138	182.394	Ракка
8.	Эль-Баб	الباب	30.008	137.565	Халеб (Алеппо)
9.	Идлиб	إدلب	51.682	135.619	Идлиб
10.	Дума	دوما	51.337	114.761	Риф Дамаск

Дамаск, 1837 жыл.

Дамаск XIX ғ. соңы.

Толық мақаласы: Дамаск

Толық мақаласы: Алеппо

Астанасы Дамаск қаласы. Дамаск, Шам — Сирияның астанасы (1943 жылдан), ежелгі мәдениет орталығы. Дамаск туралы алғашқы жазба деректер б.з.б. 16 ғасырлардан бастап кездеседі. Қала Дамаск патшалығының орталығы (б.з.б. 11 ғасыр – б.з.б. 732 жылы), кейіннен Ассирия, Жаңа Вавилон, Ахемен әулеті, А. Македонский, Селевеки әулеті, Рим, Византия мемлекеттетерінің құрамында болды. 635 жылы қаланы арабтар жаулап алған соң, халифаттың астанасына (671–770) айналды. Аббас әулеті түсында астана Бағдат қаласына көшкен соң да, Дамаск діни, ғылыми-мәдени орталық ретіндегі мәртебесін жоғалтқан жоқ. 9–13 ғасырлар аралығында кала ор түрлі мұсылман мемлекеттерінің, 1260–1516 жылдары мәмлүктердің, 1401 жылы Әмір Темір иелігінде болды. 1516–1518 жылдары Осман сүлтандығының құрамында, 1920–1943 жылдары Францияның мандатты территориясы. Сирияның астанасы. Дамаскдегі "Баб әс-сағир" (Кішкене қақпа) бейітінде ғүлама ғалым Әбу Насыр әл-Фараби жерленген.^[10] Дамаск — қазіргі дүние жүзі астаналарының ішіндегі ең ежелгісі. Оның арабша атауы Димашқ немесе әш-Шам. "Димашк" сөзінің шығу төркіні жөнінде көптеген пайымдаулар бар. Дамаск жөніндегі ең алғашқы еске алулар Египет перғауындарының XVIII әулетінің құжаттары мен аккад тақташаларында кездеседі. Онда кала Димаску немесе Димашка деп аталған.

Арамей құжаттарында Дамаск Дурмешек және Думмешек деп аталған. Дамаск ескі Өсиеттің бірінші кітабында маңызды қолөнер және мәдени орталық ретінде еске алынады. Кейінірек Дамаск аталып кеткен қоныс Солтүстік Арабия шөлдерінен жайылымдар басып алуға шыққан көшпелі арамей тайпаларының кезінде жоғары гүлдену дәрежесіне жетті. Дамаск, Сури, яғни Сирия еліндегі арамейлердің ең ірі орталықтарының біріне айналды.

Дамаск орасан тарихи және мәдени құндылыққа ие, өйткені мұнда ежелгі және ортағасырлық архитектураның ескерткіштері сақталған. Кейбір орамдар Селевкілер дәуірінде (б.з.д. 312–64 жылдары) салынған, көшелері тік бұрышты жоспарланған болып келеді. Римдіктер жаулап алған кезеңнен қала қамалдарының, қақпалардың орны, монументті арқаның құлаған қалдықтары мен коринфтік бағаналары бар Дамаск Юпитерінің қасиетті ғибадатханасының қалдықтары сақталған.^[11]

Тілі

Әулие Анания храмы Дамаск

Сирия араб тілінің сириялық диалектісінде сөйлейді. Ресми тілі — араб тілі. Елдің солтүстігінде күрд тілі қолданылады. Сонымен бірге Армян тілі, Адыг (черкес) тілі және Түрікмен тілі де қолданыста бар. Біршама аудандарда ежелгі Арамей тілінің диалектілері қолданылады. Шет тілдерінің қатарында — Орыс тілі, Француз тілі және Ағылшын тілі қолданылады.

Діні

Тұрғындарының 90%-ы мұсылмандар, қалғандары христиандар (православтар, католиктер, марониттер, т.б. Мұсылмандардың 87 % — сунниттер, қалған 13 % — әләуилер және исмаилиттер, сонымен бірге шииттер де бар. Олар 2003 жылғы Ирак соғысынан кейін көбейді. Христиандардың жартысы сириялық православтар, 18 % — католиктер (Сирия католик шіркеуі және Мелькит католик шіркеуі). Сондай-ақ Армян апостол шіркеуі және Орыс православ шіркеуі бар.

Дамаскіде орналасқан шіркеулер

• Әулие Павел
• Әулие Анания
• Дамаск Кафедрал Соборы
• Рим Католик шіркеуі
• Ортодокс шіркеуі

• 
  Chapel of Saint Paul
• 
  Our Lady of Dormition Greek Catholic Patriarchal Cathedral
• 
  Saint Sarkis Armenian Cathedral in Bab Sharqi
• 
  Saint George Syrian Orthodox Cathedral

Дамскідегі Умәуилер мешіті

Umayyad Mosque Yard

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Umayyad Mosque

Әкімшілік бөлінуі

Сирия 14 мухафазға бөлінеді, мухафазаны министрлер кабинеті бекіткен соң ІІМ тағайындайды. Әр мухафазада жергілікті парламент бар. Кунейтра мухафазасын 1973 Израиль басып алған. біршама бөлігі БҰҰ иелігінде.

Нөмірі картада	Қазақша атауы	Арабша айтылуы	Халқы	Қала
1.	Дамаск	دمشق	4,500,000	Дамаск
2.	Риф Дамаск	ریف دمشق	2,235,000	Дамаск
13.	Дәйр-әз-Зор	دير الزور	1,040,000	Дәйр-әз-Зор
4.	Дәрға	درعا	858,000	Дәрға
10.	Идлиб	ادلب	1,288,000	Идлиб
8.	Латакия	اللاذقية	891,000	Латакия
12.	Ракка	الرقة	811,000	Ракка
7.	Тартус	طرطوس	720,000	Тартус
11.	Халаб мухафаза (Алеппо)	حلب	4,120,000	Халаб (Алеппо)
9.	Хама	حماه	1,416,000	Хама
14.	Хасеке	الحسكة	1,225,926	Хасеке
6.	Хумс	حمص	1,561,000	Хумс
3.	Әл-Кунейтра	القنيطرة	69,000	Әл-Кунейтра
5.	әл-Сууәйда	السويداء	304,000	әл-Сууәйда

Мәдениеті

Білім саласы

Сирия университеттері

реттік саны	Қазақша	Арабша	Ағылшын тілінде
1	Дамаск университеті	جامعة دمشق	Damascus University
2	Алеппо университеті	جامعة حلب	University of Aleppo
3	әл-Бағс университеті	جامعة البعث	Al-Baath University
4	Тишрин университеті	جامعة تشرين	Tishreen University
5	Евфрат университеті	جامعة الفرات
6	Сирия қашықтан оқыту университеті	الجامعة الافتراضية السورية	Syrian Virtual University

Мерекелері

Уақыты	Аталуы	Арабша аталуы	Ескерту
Уақыт ауысып отырады	Құрбан айт	عيد الاضحى المبارك	Құрбан айт
Уақыт ауысып отырады	Ораза айт	عيد الفطر	Ораза айт
Уақыт ауысып отырады	Мәуліт	المولد النبوي	Мұхаммед пайғамбардың туған күні
1 қаңтар	Жаңа жыл	عيد رأس السنة الميلادية
8 наурыз	8 наурыз Революциясы	ثورة الثامن من اذار	Баастың мемлекет басына келуі
21 наурыз	Аналар күні	عيد الأم
17 сәуір	Тәуелсіздік күні	عيد الجلاء	Соңғы француз әскерлерінің эвакуацияланған күні
Айырмашылығы бар	Григориан Пасхасы	عيد الفصح (غربي)
Айырмашылығы бар	Викториан Пасхасы	عيد الفصح (شرقي)
1 мамыр	Еңбекшілер күні	عيد العمال
6 мамыр	Шаһидтер күні	عيد الشهداء	Сирия ұлтшылдарының қаза болған күні
6 қазан	Қазан азаттық күні	ذكرى حرب تشرين التحريرية
25 желтоқсан	Рождество	عيد الميلاد المجيد

Экономикасы

Сирия аграрлы-индустриалды ел. Экономиканың басты саласы — ауыл шаруашылығы. Дәнді дақылдардан бидай, арпа, сұлы, жүгері, т.б. егіледі. Мақта, қант қызылшасы, темекі, жеміс-жидек, жүзім өсіру, балық ш., жеңіл өнеркәсібі дамыған. Болат прокаттау, мұнай айыру, трактор құрастыру, т.б. өнеркәсіп салалары жұмыс істейді. Сыртқа мұнай және мұнай өнімдерін, мақта, тоқыма бұйымдарын, ауыл шаруашылық өнімдерін шығарады. Импортының негізін мәшина және жабдықтар, азық-түлік, қара металдар, ағаш құрайды. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлш. шамамен 1024 АҚШ долларына тең. Негізгі сауда серіктестері: Испания, Франция, Ұлыбритания, Германия.

Сирия газеттері

Аталуы	Арабша жазылуы	Латынша жазылуы
Әл-Сәурә әл-Сурия	الثورة السورية
Жарида Қасиуна әл-Сурия	جريدة قاسيون السورية
Жаридату әл-Нур әл-Сурия	جريدة النور السورية
Жаридату әл-Наһда әл-Сурия	جريدة النهضة السورية
Жаридату Сурия әл-Хурра	جريدة سورية الحرة
Жаридату Тишрин	جريدة تشرين
Жарида Банйас әл-Сурия	جريدة بانياس السورية

Транспорты

Дамаскідегі Хижаз теміржол вокзалы

Автомобиль жолдары

Сирия тасжолдарының жалпы ұзындығы 36 377 км. Олардың ішінде:

• Қатты қаптамамен — 26 299 км
• Қатты қаптамасыз — 10 078 км

Темір жолдары

Темір жолдарының жалпы ұзындығы — 2 750 км. Сирияда темір жолдың екі түрі бар. 2423 км темір жол стандартты кәлия 1435 мм, 327 км — 1050 мм. 1050 мм жол Осман империясы тұсында XX ғасырда салынып Дамаскпен Мединнің арасын жалғастырған. Қазіргі күні бұл темір жол қолданылмайды.

Әуе жолдары

Аэропорттарының саны — 104 (1999), оның ішінде бетонды қаптамамен — 24. 3-і халықаралық статусқа ие. Мемлекеттік авиакомпаниясы — Syrianair. Сирия араб әуежолдары (араб.: مؤسسة الطيران العربية السورية‎; ағылш. — Syrian Arab Airlines / Syrianair) — сириялық авиакомпания, Дамаскіде орналасқан.

Әуе флоты

Ұшақ	Саны	Орын саны	Ескерту
Аэробус A320-200	6	150
Боинг 727-200	6	189
Боинг 747SP	5	416
Антонов Ан-24/26	8	52
Ильюшин Ил-76	4	—
Туполев Ту-134	1	96
Яковлев Як-40	6	32
Ильюшин Ил-96		300—435	+3 тпасырыста
Туполев Ту-204	4	210	тапсырыс берілген

Құбыр транспорты

Жалпы құбыр магистралінің ұзындығы 1304 км, оның ішінде 515 — мұнай құбырлары.

Теңіз транспорты

Негізгі порттары Жерорта теңізінде: Тартус, Латакия, Банияс. Тартуста Ресей базасы орналасқан ВМФ Ресей.^[12]

Қазақстан мен Сирия қарым қатынасы

Қазақстан Республикасы мен Сирия Араб Республикасы арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар 1992 жылғы 28 наурызда орнатылды. Қазақстан мен Сирия арасындағы өзара қатынастарға қазіргі уақытта еліміздің Египеттегі Елшілігі жетекшілік етеді. 2007 жылғы сәуір айынан бастап Дамаск қаласында Қазақстанның Консулдығы жұмыс істейді.

2007 жылы қарашада ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Дамаскіге жасаған бірінші ресми сапары екі ел арасындағы барлық салалардағы ынтымақтастықты жандандыруға елеулі серпін берді. Сапар қортындысы бойынша ҚР Сыртқы істер министрлігі мен САР Сыртқы істер министрлігі арасындағы Саяси консультациялар жөніндегі декларацияға, ҚР Үкіметі мен САР Үкіметі арасындағы Білім және ғылым саласындағы ынтымақтастық жөніндегі келісімге, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі мен САР Ауыл шаруашылығы министрлігі арасындағы Өзара түсіністік, сондай-ақ Астана мен Дамаск арасындағы әріптестік қарым-қатынастар орнату меморандумдарына қол қойылды. Сапар шеңберінде Қазақстан-Сирия Іскерлік кеңесінің бірінші отырысы өткізілді.

Қазақстанға САР бұрынғы Сыртқы істер министрі Фаруқ Шарааның (1992 жылы, наурыз), САР Экономика және сауда министрі А.Лютфидің (2005 жылы, тамыз), Сирияның қазіргі Сыртқы істер министрі Уалид әл-Муаллимның (2007 жылы, қыркүйек) сапарлары болды. Өткен жылдар ішінде Сирияда ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Ж.Тұяқбай (2004 жылы, маусым), ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрі М.Құл-Мұхаммед (2003 жылы, мамыр), ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Е.Ертісбаев (2006 жылы, маусым), ҚР Индустрия және сауда министрі Ғ.Оразбақов (2007 жылы, шілде) болып қайтты. Екі елдің мәдени саладағы өзара іс-қимылында Дамаскіде жерленген қазақ халқының көрнекті ұлдары – ғалым, ойшыл Әбу Наср Әл-Фараби мен Египет пен Сирияның ХІІІ ғасырдағы билеушісі Сұлтан Аз-Захир Бейбарыстың тарихи мұраларына қатысты тақырып ерекше орын алады.

2007 жылы қазанда ҚР Үкіметі мен САР Үкіметі арасындағы Дамаск қаласында Әл-Фарабидің тарихи-мәдени орталығының және кесенесінің құрылысын салу, Сұлтан Аз-Захир Бейбарыс кесенесін қалпына келтірудегі ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Келісімге сәйкес, ҚР Үкіметі Әл-Фарабидің тарихи-мәдени орталығының және кесенесінің құрылысын салуға 29,6 млн. теңге және Сұлтан Аз-Захир Бейбарыс кесенесін қалпына келтіру құрылысына 54,2 млн. теңге қаражат бөлді. Екі ел арасындағы тауар айналымы 2008 жылы 33 млн. 308,2 мың АҚШ долларды құрады (негізінен экспорт). 2009 жылы қаңтар мен мамыр айлары аралығындағы екіжақты сауда мөлшері 5,435 млн. АҚШ долларына жетті.^[13]

2009 жылы 13 сәуірде Дамаск қаласында ҚР-ның Египеттегі Елшісі Бахтияр Тасымов Сирия Сыртқы істер министрі Уалид Әл-Муаллимге Қазақстанның Сирия Араб Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқару жөнінде Сенім грамоталарын тапсырды.^[14]

Қазақстан мен Сирия арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық

Қазақстандық компаниялар Сирия нарығына үлкен қызығушылық білдіруде. Сол себепті екі үкімет жаңа сауда-экономикалық келісімге қол қоюы тиіс. Ал 1992 жылы қол қойылған келісім бұрынғы маңызынан айрылды.

Өз кезегінде Сирия Араб республикасының экономика және сауда министрі Амер Лютфи Қазақстан жағына тоқыма және азық-түлік өнеркәсібі саласында бірлескен кәсіпорындар құруды ұсынды.

"Қазақстан үшін Сирия арабия нарығына алтын көпір бола алады. Біз басқа да 17 араб мемлекетімен бірге арнаулы экономикалық аймаққа жатамыз. Бұл елдер үшін салық жеңілдіктерінің жүйесі жұмыс істейді. Біздің ел арқылы Қазақстан өз өнімдерін осы елдерге шығара алады", - деді А.Лютфи.^[15]

Тағы қараңыз

• Француз мандатындағы Ливан мен Сирия

Әдебиет

• Политическая история государств Азии и Африки, М., 1996; Андреев А.Р.,
• Сирия: история, народ, культура, К.—М., 2003; Шумов С.А., Страны мира, М., 2004;
• Только факты, Гонконг, 2004; Васильев Л. С., История Востока, М., 2005.^[16]

Дереккөздер

1. Syrian ministry of foreign affairs.
2. Syria. International Monetary Fund. Тексерілді, 22 сәуір 2012.
3. 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2017). Тексерілді, 15 желтоқсан 2015.
4. Сирия тарихы
5. Сирия-Араб уикипедиясы
6. Report of the Commission Entrusted by the Council with the Study of the Frontier between Syria and Iraq (1932). Тексерілді, 9 шілде 2013.
7. Кто такой Башар Асад \\ Газета. Ру
8. Захар Радов. «Асма аль-Асад прячется в Лондоне: Первая леди Сирии с тремя детьми решила переждать смутное время на родине» \\ «Комсомольская правда. Беларусь» 10 мамыр 2011(қолжетпейтін сілтеме)
9. CO2 Emissions from Fuel Combustion Мұрағатталған 21 қазанның 2011 жылы. Population 1971–2008 IEA (pdf Мұрағатталған 6 қаңтардың 2012 жылы. pages 83–85
10. Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
11. Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5
12. Ресей выходит в Средиземноморье
13. Қазақ Сирия қарым қатынасы(қолжетпейтін сілтеме)
14. Бахтияр Тасымов Уалид Әл-Муаллимге Сенім грамоталарын тапсырды(қолжетпейтін сілтеме)
15. Қазақстан мен Сирия сауда-экономикалық ынтымақтастық Мұрағатталған 10 маусымның 2013 жылы.
16. Қазақ энциклопедиясы, 7 том.

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Syria

• eDamascus – Official website for Damascus
• Explore Ancient City of Damascus with Google Earth Мұрағатталған 7 қаңтардың 2012 жылы. on Global Heritage Network
• Philip K. Hitt, The Imperial Capital, 1973, Saudi Aramco World Мұрағатталған 18 тамыздың 2012 жылы.
• Ernst Herzfeld Papers, Series 5: Drawings and Maps, Records of Damascus Мұрағатталған 8 желтоқсанның 2011 жылы. Collections Search Center, S.I.R.I.S., Smithsonian Institution, Washington, D.C.