Krydd
bragðbætir í matargerð / From Wikipedia, the free encyclopedia
Krydd er bragðmikið eða ilmríkt náttúrulegt efni sem einkum er notað til að bragðbæta eða lita mat, kökur og jafnvel sælgæti. Oftast er um að ræða jurtir (ber, rætur, börk eða lauf) sem eru steyttar eða rifnar yfir rétti til að bæta bragð eða útlit.[1] Einstaka dæmi eru til um annars konar lífverur sem notaðar eru í krydd, eins og rækjur sem fást bæði sem rækjuduft og rækjumauk, og jarðsveppur þurrkaður eða í olíu. Krydd eru líka notuð í lyf, trúarathafnir, snyrtivörur og ilmvatnsgerð. Vanilla er til dæmis mikið notuð í gerð ilmefna.[2] Bæði þurrkuð krydd og kryddjurtir eru notuð í jurtalækningum, en til eru mjög margar lækningajurtir sem eru aldrei notaðar sem krydd. Áhrif kryddneyslu á heilsu manna eru óviss.[3]
Krydd kemur fyrir á ýmsu formi, sem malað duft, heilt, ferskt eða þurrkað. Oftast eru krydd geymd þurrkuð og stundum eru þau möluð til hagræðingar, en heil krydd endast lengur en möluð krydd. Heil þurrkuð krydd endast lengst og eru þannig ódýrust, enda hægt að geyma þau lengur og í meira magni. Fersk krydd, eins og engifer, eru oftast bragðmeiri en þurrkuð, en endast mun skemur. Sum krydd, eins og túrmerik, fást bæði fersk og þurrkuð og mulin. Fræ, eins og fennel og sinnep, fást oftast þurrkuð bæði heil og mulin. Möluð krydd eru stundum sett saman í kryddblöndur eins og ras el hanout, garam masala og za'atar. Fersk krydd eru stundum maukuð til að búa til kryddmauk eins og adobo, sambal oelek og gremolata. Kryddjurtir eru jurtir sem eru aðallega notaðar ferskar bæði vegna næringar og bragðs, eins og margir laukar, garðablóðberg, steinselja og minta.
Bragðsterkt krydd er til dæmis pipar og eldpipar. Indland ber ábyrgð á 75% af kryddframleiðslu heimsins. Kryddnotkun er eitt af einkennum indverskrar matargerðar og alþjóðleg kryddverslun þróaðist fyrst þar og síðan í Mið-Austurlöndum og Austur-Asíu. Eitt af því sem hratt landafundatímabilinu af stað á árnýöld var óþrjótandi eftirspurn Evrópumanna eftir kryddi.