yaro From Wikipedia, the free encyclopedia
La yaro 2024 (MMXXIV per Romala algarismi) esas bisextila yaro komencinta ye lundio segun Gregoriala kalendario. Ol esas la 24ma yaro de la triesma yarmilo, la 24ma yaro de la 21ma yarcento, e la 5ma yaro de la yari 2020a.
Historio > yarcento |
Yarcenti: |
20ma21ma22ma
|
Yardeki: 2000a • 2010a • 2020a • 2030a • 2040a |
Yari: 2001 • 2002 • 2003 • 2004 • 2005 |
Dum la komenco di ca yaro, l'invado di Ukraina da Rusia, la Milito en Sudan, l'interna milito di Myanmar e la Milito Israel-Hamas duris. Dum la yaro, cirkume 76 landi, qui habitesas da preske 4 miliard individui, havos nacional o regional elekti.
L'efekti di klimatala modifikuri, nome globala varmesko, intensigesis en multa loki en 2024. En januaro, duris l'efekti di la sikeso che Amazoniana regiono di Brazilia. Plu kam 630 mil personi afektesis en 2023[1]. On previdis ke natural inundadi yarala di Amazoniana riveri esus min intensa kam la mezavalora serio historiala, od admaxime egaleskus ol dum la pluvoza sezono. Altralatere, l'efekti di la sika sezono en la regiono esus plu grava en 2024 kam en 2023[2]. Ank en januaro komencis serioza sikeso en Zambia, qua efektigis skarseso di nutrivi ed aquo e judikesis kom la maxim serioza en du yardeki. Prezidanto Hakainde Hichilema deklaris nacionala dizastro ye la 29ma di februaro[3]. La sikeso afektis 84 ek la 116 distrikti di la lando. Plu kam 1 milion pueri afektesis.
Ye la 6ma di marto komencis serio di inundadi en Pakistan ed Afganistan, qui produktis 839 morti, 2154 plusa homi vundita e 40 altri desaparinta til la 16ma di julio. Violentoza pluvegi printempala kontrastis kun exajere sika vintro; sika suli ne absorbis l'aquo efikive, do l'efekti di pluvegi divenis plu grava. En aprilo, eventis neexpektita pluvego sur Oman ed Unionita Araba Emirii - UAE. Dum 24 hori, pluvis 254,8 milimetri - to esis la mezavalora pluvo-quanto expektata por UAE dum la tota yaro[4]. Segun la meteorologiala centro di la lando, ol esis la maxim intensa pluvego enrejistrita dum 75 yari. En Oman, adminime 19 personi mortis pro la pluvegi[4]. En estal Afrika, ciklono Hidaya formacesis ye la 30ma di aprilo proxim Seycheli. Ol frapis Tanzania per venti di plu kam 120 km/h ye la 3ma di mayo[5]. Malgre ne efektigar grandega destruktado, ol esis la 3ma e la maxim intensa ciklono qua frapis la regiono dum la historio.
En aprilo, mayo e junio, ank eventis forta pluvegi en Braziliana stato Rio Grande do Sul, nome en la centro e la nordo dil stato. Urbo Santa Maria recevis pluvo-quanto di 436,2 milimetri dum quar dii - triople la quanto expektata por la monato, to esas, 140 mm[6]. Segun statistiki publikigita ye la 5ma di mayo, 334 ek la 497 urbi di Rio Grande do Sul afektesis da pluvegi, qui produktabis til lore 75 morti ed afektabis 781 mil personi[7]. Weste del stato, che urbo Porto Xavier, an la frontiero kun Arjentinia, fluvio Uruguay atingis 10 metri super lua mezavalora nivelo[8]. Samatempe, sikeso ed alta temperaturi frapas diversa regioni che norda misfero. En India, 60 personi mortabis de marto til mayo pro l'alta temperaturi[9], ed en Bangladesh omna skoli decidis suspensar docado pro l'alta temperaturi, qui atingis 40°C e mem 42°C omnadie. La pluvo-quanto dum musonala sezono esis infre la mezavaloro di antea yari, e to afektis la produktado di grani di la lando[9]. En Chinia, severa sikeso afektis nordala provinci, samatempe kam pluvegi ed inundadi frapas la sudo di la lando,[10] nome provinci Zhejiang, Fujian, Jiangxi, Hunan, Guangxi, e Guizhou. Norde de la lando, enrejistresis 40,2°C che urbo Fenyang, lokala rekordo por monato junio.[10] En aprilo, Chiniana Ministerio pri Agrokultivo enrejistris augmento di pluvo-quanto per 50% til 80% en kelka regioni sude de la lando[10].
En junio, meteorologiisti anuncis ke somerala varmeso komencis frue en Europa. En centrala e sudala Grekia, enrejistresis 43°C dum la duesma semano di junio. En Turkia, temperaturi superirabas per 8°C e mem per 12°C la mezavalora temperaturo expektata por la monato.[11] Ank en marto komencis serio di kaloro-ondi en Nordal e Central Amerika, duranta til somero, e produktanta serio di rekordi di temperaturi: ye la 25ma di mayo, enrejistresis 34,7°C che urbo México; ye la 26ma di mayo enrejistresis 48°C che urbo San Juan Bautista Valle Nacional, Mexikia, e 44,4°C che urbo Del Rio, Texas. Ye la 20ma di junio enrejistresis 52°C che urbeto Tepache, stato Sonora, Mexikia. Til la fino di junio plu kam 248 personi mortis pro l'alta temperaturi, de qui plu kam 93 en Usa e plu kam 155 en Mexikia.
En marto, ambientalisti* previdis ke Braziliana regiono Pantanal subisus lua maxim serioza sikeso de sua historio[12]. Segun mezuradi facita dum l'unesma 4 monati del yaro, la nivelo di fluvio Paraguay esis 68% min alta kam la mezavalora expekto por ca epoko.[13] Pro l'intensa sikeso, til la 9ma di julio forestala incendii destruktabis 760 mil hektari de la vejetantaro di ca biomo*.
Che norda misfero, uragano Deryl formacesis ye la 28ma di junio e disipis ye la 11ma di julio. Klasifikita kom "kategorio 5" (la maxim forta) kande ol eniris Karibia, kun venti qui atingis 270 km/h, Deryl frapis Barbados, Grenada, Trinidad e Tobago, la nordo di Venezuela, Insuli Kaiman, Belize, peninsulo Yukatan, Usa (nome Texas, Louisiana e la valo di rivero Ohio) til Kanada, e produktis 64 morti e 6,2 miliard dolari en domaji. Ol esis la maxim forta uragano historiale enrejistrita dum la komenco di julio. Che Pacifiko, tifono Gaemi, anke konocata kom "super tifono Carina", frapis Taiwan, estal Chinia e Filipini. Olua venti atingis 230 km/h. Til la 26ma di julio, ol produktabis plu kam 43 morti, plu kam 880 plusa homi vundita e plu kam 80 altri desaparinta.
Ye la fino di julio komencis pluvegi en Sudan, qui efektigis granda inundadi e produktis plu kam 68 morti ed afektis adminime 17 mil plusa homi[14]. Plu kam 12 mil domi destruktesis o domajesis. To plumaleskis la humanala situaciono en la lando, ja severe afektita da interna milito. Violentoza pluvegi ank afektis tota central e westal Afrika: segun raporto dal Unionita Nacioni, plu kam 716 mil personi afektesis e plu kam 62 mil domi destruktesis o domajesis en Centrafrika, Chad, Ivora Rivo, Demokratial Republiko Kongo, Liberia, Mali, Nigeria, Nijer e Togo[15]. En la nordo di Chad, pluvegi produktabis adminime 54 morti, e granda destruktado.[16]
En Brazilia, granda incendii en Amazoniana regiono dum la monato agosto afektis cirkume 540 mil habitanti dil urbo Porto Velho. Braziliana guvernerio sendis 1500 fairogardisti por kombatar diversa incendii, qui expansas pro la sikeso.[17]