From Wikipedia, the free encyclopedia
Republiko Irlando, maxim konocata nur kom Irlando (oficala nomo: Éire / Ireland) esas stato jacanta an nord-westal Europa, che insulo samnoma. La regiono Nord-Irlando, jacanta nord-este del sama insulo, apartenas ad Unionita Rejio.
| Irlando | ||
| Éire /Ireland | ||
 |
 | |
| Standardo di Irlando | Blazono di Republiko Irlando | |
| Nacionala himno: | ||
| Amhrán na bhFiann | ||
 | ||
Urbi: | ||
| Chefurbo: | Dublin/Baile Átha Cliath | |
| · Habitanti: | 505 739 (2006) | |
| Precipua urbo: | Dublin/ Baile Átha Cliath | |
Lingui: | ||
| Oficala lingui: | Irlandana, Angla | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Michael D. Higgins | |
| · Taoiseach: | Micheál Martin | |
Surfaco: (129ma maxim granda) | ||
| · Totala: | 70.273 km² | |
| · Aquo: | 2,00 % | |
Habitanti: (126ma maxim granda) | ||
| · Totala: | 4 857 000[1] (2018) | |
| · Denseso di habitantaro: | 69.1 hab./km² | |
Plusa informi: | ||
| Valuto: | Euro | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | IE | |
IRL | ||
372 | ||
| Reto-domeno: | .ie | |
Bazala fakti pri Republiko Irlando.
| Precipua artiklo: Historio di Irlando |
Dum Mezolitiko, l'insulo Irlando habitesis da populi qui transvivis de chasado e kolektado, ed uzis utensili facita de stoni. Cirkume 3000 aK, komencis Bronz-epoko por ca populi, qui anke komencis kultivar grani, edukar bestii, e fabrikar utensili ed armi de bronzo. Cirkume 2000 aK, li komencis erektar megaliti qui uzesis por signalar la lokizo di tombeyi. Ca megaliti duras esar videbla en Irlandana peizajo.
Dum l'unesma yarcento aK, l'insulo esis tote kontrolita dal Pikt, tribuo kun Kelta origino. L'unesma Kelta populi komencis arivar ad Irlando cirkume 1600 aK. Romani nomizis l'insulo Hibernia e deskriptis lua geografio, ma nulatempe enkorpigis ol kom provinco dil imperio. Fakte, ne restas klara la relati inter Romani e la habitantaro di Hibernia.
De 1845 til 1849 Irlandana habitantaro falis de 8 milioni til 5.6 milioni personi, pro granda mortado per famino, konsequo de la la diminutado en la produktado di terpomo. Cirkume 1.5 milion personi enmigris, e 1 milion mortis.
En la 19ma yarcento l'Irlandani luktis kontre l'Angla dominaco. La lukto anke konocesas kom l'Irlanda questiono,ed esis duktata da la Feniani, e qua pose divenis violentoza. En 1914 Irlando obtenis la stando di autonomeso (Home Rule - hemala regno) qua por multi ne suficis.
De la 1ma di januaro 1801 til la 6ma di decembro 1922, Irlando esis parto de Unionita Rejio. Ye la 6ma di decembro 1921, ol nedependanteskis. En 1948 Irlando divenis republiko (Republiko Irlando).
La konstanta teroro di interaltre l'IRA en la parto qua restis Angla, esas konsequantajo di l'Irlandana questiono.
Irlando esas parlamentala republiko. La prezidanto elektesas dal populo por 7-yara periodo. La chefministro (en Irlandana: Taoiseach) selektesas dal prezidanto, ordinare inter membri de la precipua politikala partiso dil parlamento.
La parlamento havas 2 chambri: Senato (Seanad Éireann) e la chambro di deputati (Dáil Éireann). Seanad havas 60 membri di qui 11 elektesas da la Taoiseach, 6 elektesas da du universitati, e la cetera 43 dal populo. La Dáil Éireann havas 166 membri qui elektesas dal populo por 5 yari. La nuna konstituco adoptesis ye la 29ma di decembro 1937.
L'insulo Irlando jacas an la nordal Oceano Atlantiko. La Republiko di Irlando okupas 83% ek lua tota surfaco. Lua maxim alta monto esas Carrauntoohil (Irlandane Corrán Tuathail), kun 1038 metri di altitudo.
La centro dil insulo esas plana regiono. Nordo e sude jacas montari. La maxim importanta fluvio dil insulo esas Shannon (en Irlandana Abha na Sionainne), longa de 386 km.
La klimato di Irlando esas mez-varma kun influo dil oceano. La minima temperaturo esas -3 °C dum vintro e la maxima esas 22° dum somero[2]. L'Oceano Atlantiko influas en la klimato di la lando pro la Fluo di Gulfo.
| Precipua artiklo: Ekonomio di Republiko Irlando |
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Republiko Irlando havis 5 068 050 habitanti. Segun etnio, 82,2% esis Irlandani. Altra Irlandani esas 0,7%, altra blanki esas 9,5%, Aziani esas 2,1%, negri esas 1,4%, altri esas 1,5%, e sen informo esas 2,6%.[3]
La linguo oficala esas Angla ed Irlandana (Gaeilge), ta lasta parolata da cirkume 39,2% de la habitantaro en 2016, nome en westala regioni.[3]
La procento di habitantaro segun religio esas: katoliki (78,3%). Cirkume 2,7% esas adepti dil Eklezio di Irlando, 1,3% esas Ortodoxi, 1,6% esas altra kristani, 1,3% esas Mohamedani, 2,4% praktikas altra religii, e 2,6% ne informis pri religio.[3]
La maxim populoza urbo esas la chefurbo, Dublin. Altra importanta urbi esas Cork (190 384 habitanti), Limerick (110 458) e Galway (72 729 habitanti).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
