Սիմոն Բուդնի

Սիմոն Բուդնի, նաև՝ Շիմոն Բուդնի (բելառուս․՝ Сымон Будны, լեհ.՝ Szymon Budny, ռուս.՝ Симеон Будный, լատիներեն՝ Budnius և Budnaeus, հունվար 1530 կամ 1530^[1], Budne, Podlaskie Voivodeship, Gmina Goniądz, Mońki County, Պոդլյասկի վոյեվոդություն, Լեհաստան - հունվարի 13, 1593(1593-01-13)^[2][1], Վիշնևա, Oshmyansky povet, Vilnius Voivodeship, Լիտվական մեծ իշխանություն, Ռեչ Պոսպոլիտա)^[3],, լեհ-բելառուսական^[4][5] հումանիստ, մանկավարժ, եբրայագետ, Աստվածաշնչի թարգմանիչ, փիլիսոփա, հասարակագետ, պատմաբան, գրող, աստվածաբան, բողոքական բարեփոխիչ, Ռեֆորմացիայի գործիչ Ռեչ Պոսպոլիտայում^[6]։ Եղել է «Լեհ եղբայրներ» շարժման առաջնորդներից, Աստվածաշնչի գիտական քննադատության հիմնադիրներից, սուրբ երրորդության գաղափարը ժխտողներից մեկը։ Առաջ է քաշել քաղաքականության մեջ ժողովրդավարության ներմուծման գաղափարներ, հանդես եկել մահապատիժը վերացնելու օգտին։ Գրել է լեհերեն, բելառուսերեն^[7][8] (բելառուսերեն հրատարակված առաջին երկու գրքերի հեղինակն է կամ համահեղինակը)^[9][10], ինչպես նաև լատիներեն։

Սիմոն Բուդնի
Ծնվել է	հունվար 1530 կամ 1530[1]
Ծննդավայր	Budne, Podlaskie Voivodeship, Gmina Goniądz, Mońki County, Պոդլյասկի վոյեվոդություն, Լեհաստան
Վախճանվել է	հունվարի 13, 1593(1593-01-13)[2][1]
Վախճանի վայր	Վիշնևա, Oshmyansky povet, Vilnius Voivodeship, Լիտվական մեծ իշխանություն, Ռեչ Պոսպոլիտա
Մասնագիտություն	թարգմանիչ, տպագրիչ, գրող, փիլիսոփա, պատմաբան, աստվածաշնչի թարգմանիչ և քահանա
Լեզու	լեհերեն, լատիներեն և բելառուսերեն
Քաղաքացիություն	Լիտվական մեծ իշխանություն և Ռեչ Պոսպոլիտա
Կրթություն	Կրակովի համալսարան
Ուշագրավ աշխատանքներ	Catechism of Simon Budny? և Biblia nieświeska
Szymon Budny Վիքիպահեստում

Նեսվիժում 1562 թվականին Բուդնու հրատարակած «Կատեխեզիսը»

Աստվածաշնչի լեհերեն թարգմանության 1572 թ. հրատարակության տիտղոսաթերթը

Բուդնու արձանը Նեսվիժում

Պատմաբան Նորման Դևիսը Սիմոն Բուդնուն բնորոշել է որպես «16-րդ դարի մեծագույն եբրայագետի»^[11]։ Բուդնին առաջինն է եղել, ով իրականացրել է Աստվածաշնչի ամբողջական թարգմանությունը բնագրից լեհերեն, ընդ որում՝ առաջինն է այդ գործը գլուխ բերել միայնակ^[12]։ Եբրայերենի մասին նրա ուսումնասիրությունները զգալի ազդեցություն են գործել հրեա հետագա գիտնականների վրա^[13]։ 1603 թվականին Սիմոն Բուդնու անունը ներառվել է արգելված հեղինակների ու գրքերի լեհական առաջին ցուցակում^[14], որը կազմվել էր եպիսկոպոս Բեռնարդ Մացիևսկու նախաձեռնությամբ։

Ծննդավայրը

Սիմոն Բուդնու ծննդավայրը դեռևս ճշգրտված չէ։ Թեև գրեթե բոլոր ուսումնասիրողները համակարծիք են, որ նա ծնվել է Բուդնայում, սակայն, պարզվում է՝ այդ անվանումով 140-ից ավելի բնակավայր է եղել Բելառուսում^[15][16]։ Մի բան հստակ է, որ նա քաջածանոթ է եղել բելառուսական մշակույթին և շատ ջանքեր է գործադրել դրա զարգացմանը նպաստելու համար^[10]։ Հայտնի է նաև, որ նրանց ընտանիքը պատկանել է բելառուսական մանր ազնվականական խավին^[16]։ Ինքն իրեն նա համարել է Litvin^[17]. այդ բառը նրա ժամանակներում մեծ մասամբ օգտագործվել է բելառուսներին հայտանշելու համար^[18]։

Աստվածաշնչի թարգմանությունները

Աստվածաշնչի լեհերեն իր թարգմանությունները Բուդնին, Լիտվայի մեծ իշխանության պետական գործիչ Նիկոլայ Ռաձիվիլի հովանավորությամբ, 1570 և 1572 թվականին հրատարակել է Նեսվիժում։ Ընդ որում՝ Սուրբ գիրքը թարգմանելիս «իր հայեցողությամբ ընդարձակել կամ կրճատել է ավետարանչական տեքստը և, ընդհանրապես, մեծ ճարպկությամբ այնպես է փոփոխել, որ հարմարեցնի իրեն հոգեհարազատ կալվինիստական ուսմունքին»^[19]։ Բուդնին Նոր կտակարանը հրատարակել է նաև, այսպես կոչված՝ արևմտառուսական գրական լեզվով՝ բելառուսերեն, և դարձյալ՝ այնպիսի մեկնաբանություններով ու դիտողություններով, որ այդ հրատարակությունը դարձել է Ավետարանի արմատական ու ռացիոնալ քննադատության առաջին փորձերից մեկը Արևելյան Եվրոպայում։

Գրականություն

• «Будный Симон». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
• Jan Kamieniecki - Szymon Budny – zapomniana postać polskiej reformacji, 2002, isbn = 83-229-2224-8, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 830421712
• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t.2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 61-65
• Парэцкі Я. І. Сымон Будны. Мн., 1975.
• Саверчанка І. В. Сымон Будны — гуманіст і рэфарматар. — Мн., 1993.
• Старажытная беларуская літаратура (XII—XVII стст.) / Уклад, прадм., камент. І. Саверчанкі — Мінск: Кнігазбор, 2010. — («Беларускі кнігазбор»). ISBN 985-6824-43-5

Ծանոթագրություններ

1. Педагоги и психологи мира (ռուս.) — 2012.
2. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
3. Williams, George Huntson (1962). The Radical Reformation. The Westminster Press. p. 651.
4. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 26-ին.
5. Падокшын, С. А. Будны Сымон / С. А. Падокшын // Мысліцелі і асветнікі Беларусі : Энцыклапедычны даведнік. — Мінск : БелЭн, 1995. — С. 51—59.
6. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 26-ին.
7. J. Kamieniecki, Szymon Budny, s. 14
8. L. Szczucki, Z. Zawadzki, Wstęp [w:] Sz. Budny, O przedniejszej wiary chrystyjańskiej artykulech, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Łódź 1989, s. XV.
9. Piotr Guzowski, Pierwszy polski indeks ksiąg zakazanych, w: Studia Podlaskie 2002 t. 12, s. 187.
10. «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
11. Norman Davies Boże igrzysko Historia Polski, Wyd. Znak, Kraków 2010, s. 191
12. W rzeczywistości Biblia Brzeska, wbrew deklaracjom wydawców, była przekładem z łaciny i francuskiego. Zatem przekład Budnego to tak naprawdę pierwsze polskie tłumaczenie Biblii bezpośrednio z hebrajskiego i greckiego, zob. Rajmund Pietkiewicz, Pismo Święte w języku polskim w latach 1518–1638, s. 257.
13. Norman Davies Boże igrzysko Historia Polski, Wyd. Znak, Kraków 2010, s. 192
14. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/2532/1/Studia_Podlaskie_12_Guzowski.pdf
15. Соболевский, А. И. Материалы и исследования в области славянской филологии и археологии. — Санкт-Петербург: 1910 Т. 88, № 3. — С. 193—194. — (Сборник Отделения русского языка и словесности Императорской Академии Наук).
16. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 26-ին.
17. Из истории философской и общественно-политической мысли Белоруссии. Избранные произведения XVI — начала XIX в. Изд-во АН БССР. Минск, 1962, бб.63-67, 69-81.
18. Вячаслаў Насевіч. Літвіны // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш.Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. С. 206—208.
19. Экземплярский А. В. Симон Будный (Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона)

Արտաքին հղումներ

• http://tbm.org.by/asoby/cont.phtml?x=sb%7Cзагаловак=Біяграфія на старонцы «Гісторыя Беларусі. Асобы.»|выдавец=Таварыства Беларускай Мовы|копія=http://web.archive.org/web/20040323101537/http://tbm.org.by/asoby/cont.phtml?x=sb

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիմոն Բուդնի» հոդվածին։