պաղեստինցի արվեստագետ From Wikipedia, the free encyclopedia
Մոնա Հաթում (արաբ․՝ منى حاطوم, փետրվարի 11, 1952[1], Բեյրութ, Լիբանան[2][3][1]), բրիտանա-պաղեստինցի մուլտիմեդիա և ինստալացիոն նկարիչ, ով ապրում է Լոնդոնում, Միացյալ Թագավորություն[8]։
Մոնա Հաթում | |
---|---|
Ծնվել է | փետրվարի 11, 1952[1] (72 տարեկան) |
Ծննդավայր | Բեյրութ, Լիբանան[2][3][1] |
Քաղաքացիություն | Միացյալ Թագավորություն և Պաղեստին |
Կրթություն | Ֆելիքս Սլեյդի գեղեցիկ արվեստների դպրոց և Բայամ Շոուի արվեստի դպրոց |
Մասնագիտություն | քանդակագործ, վիզուալ արտիստ, հեռուստատեսային պրոդյուսեր, ինստալյացիոն արտիստ, performance artist, վիդեոնկարիչ, ակնագործ և կինոռեժիսոր |
Ոճ | ժամանակակից արվեստ[3][4] |
Ժանր | Վիդեոարտ[3][4] և աբստրակցիոնիզմ[3][4] |
Թեմաներ | արվեստ[5], Կերպարվեստ[5], ակնագործություն, Վիդեոարտ[5], ինստալյացիայի արվեստ[5] և performance artwork?[5] |
Պարգևներ | |
Անդամակցություն | Բեռլինի գեղարվեստի ակադեմիա |
Mona Hatoum Վիքիպահեստում |
Մոնա Հաթումը ծնվել է 1952 թվականին պաղեստինացի ծնողների ընտանիքում, Լիբանանի մայարքաղաքում՝ Բեյրութում[9][10]։ Թեև նա ծնվել և բնակվել է Լիբանանում, Հաթումն իրավունք չուներ լիբանանյան ինքնության վկայական ստանալու և չի համարում իրեն լիբանանցի[11]։ Երբ նա հասունացացավ, նրա ընտանիքը չաջակցեց արվեստով զբաղվելու նրա ցանկությանը[12]։ Նա շարունակեց նկարել իր մանկության ընթացքում, սակայն նկարում էր պոեզիայի և գիտության դասերին[12]։
Հաթումը երկու տարի գրաֆիկական դիզայն է սովորել Լիբանանի Բեյրութի համալսարանական քոլեջում, ապա սկսել է աշխատել գովազդային գործակալությունում։ Հաթումը դժգոհ էր իր կողմից արտադրված գովազդային աշխատանքով[12]։ 1975 թվականին Լոնդոն կատարած այցի ժամանակ Լիբանանում բխեց քաղաքացիական պատերազմ, և Հաթումը ստիպված եղավ աքսորվել Անգլիա[10]։
Նա մնաց Լոնդոնում՝ պարապելով և՛ Բայամ Շոուի արվեստի դպրոցում, և՛ Սլեյդի գեղարվեստի դպրոցում (Համալսարանական քոլեջ, Լոնդոն) 1975 թվականի և 1981 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում։ Դրանից հետո «նա շատ է ճանապարհորդել և զարգացրել է դինամիկ արվեստի պրակտիկ հմտությունները, որն ուսումնասիրում է մարդկային խնդիրները՝ կապված քաղաքական կոնֆլիկտների, գլոբալ անհավասարության և օտար լինելու հետ»[11]։
Հաթումը տարբեր տեսական շրջանակների միջոցով ուսումնասիրում է տարբեր առարկաներ[13]։ Նրա աշխատանքը կարելի է մեկնաբանել որպես մարմնի նկարագրություն, որպես քաղաքականության մեկնաբանություն, և սեռի ու տարբերության վերաբերյալ, երբ նա ուսումնասիրում է ներքին աշխարհի վտանգներն ու սահմանները[14]։ Նրա աշխատանքը կարող է մեկնաբանվել նաև տարածության հայեցակարգի միջոցով, քանի որ նրա քանդակագործությունը և ինստալյացիոն աշխատանքները կախված են նրանից, որ դիտողը բնակվում է իրեն շրջապատող տարածքում՝ էֆեկտը ամբողջովին ցուցադրելու նպատակով։ Նրա ստեղծագործության մեջ միշտ մի քանի մտքեր են արտահայտված[12][14]։ Ֆիզիկական արձագանքները, որոնց շնորհիվ Հաթումը ցանկանում էր առաջացնել հոգեբանական և հուզական արձագանքներ, ապահովում են տարբեր դիտողների յուրահատուկ և անհատական մտածելակերպը ամեն մի աշխատանքի վերաբերյալ[14]։
Հաթումի վաղ աշխատանքը հիմնականում բաղկացած էր կատարողական ստեղծագործություններից, որոնք օգտագործում էին ուղիղ ֆիզիկական առճակատում հանդիսատեսի հետ՝ քաղաքական տեսակետ արտահայտելու նպատակ ունենալով։ Նա օգտագործեց այս տեխնիկան որպես ուղղակի հայտարարություն անելու միջոց՝ օգտագործելով իր սեփական մարմինը. ներկայացումները հաճախ անդրադարձել են նրա անցյալին և Պաղեստինի քաղաքական, սոցիալական և պատերազմական իրավիճակին[15]։ Իր աշխատանքում նա անդրադարձել է անհատի խոցելիությանը` կապված ինստիտուցիոնալ ուժային կառույցներին բնորոշ բռնության և ագրեսիայի հետ։ Նրա հիմնական հենակետը մարդկային մարմինն էր՝ երբեմն օգտագործելով սեփական մարմինը[16]։
Ստեղծվել է 1988 թվականին, Measures of Distance-ը ցույց է տալիս Հաթումի վաղ մտածելակերպը ընտանիքի, տեղահանության և կանանց սեռականության թեմաները[17]։ Տեսանյութն ինքնին տասնհինգ րոպե տևողություն ունի և բաղկացած է Հաթումի մոր ցնցուղի ինտիմ, գունավոր լուսանկարներից[18]։ Հաթումը լուսանկարները ծածկում է նամակներով, որոնք քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Բեյրութում ապրող նրա մայրը գրել է Լոնդոնում ապրող Հաթումին։ Արաբերեն ձեռագիր տառերը կազմում են տեսանյութի շարադրանքն ու թեմաները և խոսում են հակամարտությունների ժամանակ նամակներ ուղարկելու դժվարության մասին[19]։ Հաթումը բարձրաձայն կարդում է տառերը արաբերեն և անգլերեն։ Տեսանյութի հիմքում ընկած է 1981 թվականին Բեյրութում Հաթումի և նրա ծնողների միջև տեղի ունեցած կարճատև ընտանեկան վերամիավորումը։ Հիմնականում մայր-աղջիկ հարաբերություններն են շաշափվում, սակայն մոր նամակներում Հաթումի հայրը հիշատակվում է, և այսպիսով հայր-դուստր հարաբերությունները, ինչպես նաև ամուսին-կին հարաբերությունները նույնպես դիտարկվում են այս տեսանյութում[20]։
Տեսանյութի տարրերը՝ նամակները, Հաթումի մոր ցանկությունը տեսնել նրան, և պատերազմի մասին հիշատակումները Հաթումի մոր կողմից, ուսումնասիրում են, թե ինչպես Պաղեստինում տեղի ունեցող պատերազմը և Լիբանանի պատերազմը փոխեցին Հաթումի և նրա ընտանիքի ինքնությունն ու հարաբերությունները[21]։ Տեսանյութը ոչ վավերագրական է, ոչ էլ լրագրողական։ Տեսանյութը քննադատում է կարծրատիպերը և մնում է լավատես, քանի որ նամակներից ստացված շարադրանքը հիմնականում դրական է, բացառությամբ մոր և դստեր միջև եղած հեռավորության[21]։ Հաթումը փորձում է վերստեղծել այն պահերը, հիշողությունները, երբ նա վերամիավորվել է իր մոր հետ Բեյրութում և երբ նա խնդրել է լուսանկարել նրան ցնցուղի տակ։ Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունը կամ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմն ուղղակիորեն պատկերելու փոխարեն Հաթումը ցույց է տալիս, թե ինչպես են հակամարտությունները ազդել իր ընտանիքի հարաբերությունների և նրա ինքնության վրա։ Հաթումը և՛ հեռավորություն է պահում, և՛ գրավում է արևմտյան հանդիսատեսին անգլերեն և արաբերեն իր պատմվածքների միջոցով[22]։
Պաղեստինուհու այս դիմանկարում Հաթումը ձայն է տալիս մորը` միաժամանակ տապալելով արաբ կանանց մասին կարծրատիպերը։ Թեյթ Մոդեռնը նկարագրում է դիմանկարը հետևյալ բառերով. «Դստեր արվեստի ստեղծման ծրագրի միջոցով է, որ մայրը կարողանում է իրեն ազատորեն ներկայացնել այնպիսի ձևով, որը ամրացնում է ինքնության կապը՝ անկախ գաղութատիրական և նահապետական մտահոգություններից»[19]։ Measures of Distance-ը Հաթումի կատարած եզակի աշխատանքներից է, որն ուղղակիորեն խոսում է նրա ծագման մասին։ Մյուս աշխատանքներում Հաթումը նախընտրում է ավելի աբստրակտ լինել և գործը բաց թողնել տարբեր կարծիքների համար[23]։ Թեև ոչ այնքան վերացական, որքան նրա մյուս գործերը, դիտողը դեռ ստիպված է աշխատել տեսահոլովակի ֆորմալ տարրերը հասկանալ։ Հաթում դրանք հեշտությամբ չի ցուցադրում[21]։ «Տեսանյութը փոխանցում է աշխարհագրական հեռավորության և հուզական մերձության պարադոքսալ վիճակը»[22]։
Հեռավորության միջոցառումները ցուցադրվել են Լոնդոնի կինոփառատոնում, Ամերիկայի կինոարվեստի ինստիտուտի տեսանյութերի փառատոնում և Մոնրեալի կանանց ֆիլմերի և տեսաերիզների փառատոնում[20]։
Պատրաստված 2002 թվականին, Grater Divide-ը (Քերիչի բաժանումը) վերափոխում է առօրյա առարկան, այս դեպքում սովորական խոհանոցային քերիչը, ձևափոխում է 203 սմ-ը 193 սմ-ի և 84 սմ-ի բաժանարարի՝ ակնարկելով քաղաքական օտարման մասին, որը, հնարավոր է, առաջացել է պաղեստինյան տարածքում Իսրայելի կողմից կառուցված պատերի պատճառով[24][25]։
Hot Spot III-ը (Թեժ կետ III), որը ստեղծվել է 2009 թվականին, գնդաձև թեքվածությու, մոտավորապես մարդու երկարություն ունեցող երկրագնդունդ։ Վերնագիրը կապված է քաղաքական անկարգությունների թեմային՝ պատկերացնելով հակամարտությունը մեկ աշխարհագրական տարածքում, որը ցնցում է ողջ աշխարհը[10]։ Երկրագունդը պատրաստված է վանդակի նման պողպատից, որը փայլում է լուսաշող կարմիրով, ասես աշխարհը այրվում է, արագ թարթում է, որը կոչված է ստեղծելու էներգետիկ միջավայր, որը հիացնում է հանդիսատեսին։ Տեղադրումը նաև վտանգի զգացում է առաջացնում մայրցամաքները ուրվագծող տաք կարմիր լուսավորությամբ[26]։ Հաթումը, կարծես, մարտահրավեր է նետում նրան, թե արդյոք մինիմալիստական կամ սյուրռեալիստական պատկերները կարող են համարժեքորեն լուծել աշխարհի խնդիրները[10]։
1980-ականների վերջին Հաթումը հրաժարվեց ներկայացումներից, որպես քաղաքականապես չափազանց անմիջական և փոխարենը իր ուշադրությունը սևեռեց ինստալյացիաների և առարկաների վրա՝ ընդունելով Լոնդոնի Սլեյդ արվեստի դպրոցում իր ուսանողական օրերի որոշ նախկին գաղափարներ[27][28]։ Այդ ժամանակվանից նա ապավինում էր այն ինտերակտիվությանը, որը թույլ է տալիս հանդիսատեսին ներգրավվել գեղագիտական փորձառության մեջ՝ առանց արվեստագետին որպես ուշադրության կենտրոն վերածելու[29]։
1990-ականներից ի վեր, նրա աշխատանքը, ընդհանուր առմամբ, փոխվել է հայտարարություններ անելուց դեպի հարցեր տալու։ Դիտողից շատ ավելին է պահանջվում, քանի որ ներկայացումները փոխարինվեցին քանդակներով և ինստալյացիաներով, որոնք պահանջում էին մտավոր և ֆիզիկական ինտերակտիվության բարձր մակարդակ[30]։ Նրա պրակտիկան տեղափոխվել ք է դեպի տարածքային առանձնահատկությունները, օրինակ, Բոստոնի ժամանակակից արվեստի թանգարան և Համբուրգի պատկերասրահում[31]։
Հատկանշական գործը, որը ցույց է տալիս նրա շրջադարձը կատարողականից դեպի ֆիզիկական առարկաներ, Քեֆիեն է (անգլ.՝ Keffieh, 1993–1999), մարդկային մազերից հյուսված շարֆ, որը համադրում է կանացիության և կրոնի գաղափարները[32]։
1980-ականների վերջին նա սկսեց կենտրոնանալ ընդհանուր կենցաղային առարկաների վրա՝ ներառյալ խոհանոցային պարագաներն ու տան կահավորանքին։ T42 (1993–98) զույգ թեյի բաժակներ են, որոնք միացված են եզրագծին[33][34]։
Հաթումի վաղ ստեղծագործություններից շատերը կանանց մարմինները ներկայացնում են որպես մտահոգությունների ցանցի կենտրոն՝ քաղաքական, ֆեմինիստական և լեզվական, դրանով իսկ առաջացնելով խիստ ներքին հոգեբանական արձագանք[35]։ Նրա աշխատանքներից մեկը՝ 1994 թվականին հրապարակված տեսահոլովակը, որը կոչվում էր Corps etranger[36], ցույց տվեց նրա մարմնի էնդոսկոպիկ զոնդի գունավոր տեսագրությունները[37]։ Corps etranger-ը ի սկզբանե ստեղծվել է Ժորժ Պոմպիդուի կենտրոնի համար և առանձնանում է մասամբ փակ, գլանաձև կառուցվածքով, որտեղ դիտողները կոչված են ներս մտնել։ Հեռուստադիտողը կանգնած է ապակյա շրջանաձև ափսեի վրա և նկարչի մարմնի ներքին և արտաքին մասերի պատկերները մոտիկից տեսագրվում են։ Նկարչուհին առաջարկում է դիտողին «շրջել» իր մարմնի ներսում էնդոսկոպով և կոլոնոսկոպով արված տեսողական հաջորդականությամբ՝ սկանավորելով և հետազոտելով իր մարսողական համակարգը։ Ջայնն իրենից ներկայացնում է ձայանգրված սրտի բաբախյունը և մարմնի շարժումները։
Հաթումի գեղարվեստական աշխատանքը ուսումնասիրում է մշակույթի տեսաբան Յուլիա Քրիստևայի կողմից ներկայացված «նսեմության» հայեցակարգը և նրա ստեղծագործություններում մարմնի մազածածկույթը[38]։
Անսովոր վիզուալ մոտիվի քաղաքական հնարավորությունները վերաբերում են Հաթումի աշխատանքի քննարկումներին, քանի որ հոգեբանական ձեռք բերված խափանումը կարող է ունենալ մեծ հետևանքներ՝ ներառելով իշխանությունը, քաղաքականությունը կամ անհատական մտահոգությունները[30]։ Նրա աշխատանքով ձեռք բերված ակնարկությունը միշտ չէ, որ հղում է կատարում մեծ քաղաքական իրադարձություններին կամ դիմում է ընդհանրացված մշակութային գիտակցությանը, այլ փոխարենը անհասանելի թվացող սպառնալիքի, որին հնարավոր է անդրադառնալ միայն անհատական մասշտաբով[30]։
Հաթումն իր աշխատանքները կապել է այլ քաղաքական շարժումների, հատկապես սևամորթների պայքարի հետ։ 1997 թվականին Մայքլ Արչերի հետ հարցազրույցում Հաթումն ասել է. «Սկզբում կարևոր էր մտածել սևերի պայքարի մասին՝ որպես տոտալ քաղաքական պայքարի։ Կան ընդհանուր քաղաքական ուժեր և վերաբերմունք, որոնք խտրականություն են դնում մարդկանց նկատմամբ։ Ճիշտ այնպես, ինչպես ֆեմինիզմը սկսվեց «քույրության» այս տոտալացնող հայեցակարգով, և հետո մենք հայտնվեցինք բազմաթիվ ֆեմինիզմների հետ, եթե կուզեք։ Սևերի պայքարն ավելի դիվերսիֆիկացավ, երբ հիմնվեցին հիմնական խնդիրները։ Եվ սևությունն այստեղ ոչ թե մաշկի գույնի հետ է կապված, այլ քաղաքական դիրքորոշման»[39]։
1983 թվականից ի վեր Մոնա Հաթումը ցուցադրում է ինչպես իր ինստալյացիաները, այնպես էլ վիդեո-պերֆորմանսային արվեստի գործերը աշխարհի տարբեր երկրների ցուցահանդեսներում։ Նա ցուցադրվել է անհատական ցուցահանդեսներում դեռևս 2018 թվականին Հոնկոնգի White Cube-ում։
Նրա այլ անհատական ցուցահանդեսներից են՝ Պոմպիդու կենտրոն, Ֆրանսիա, Փարիզ (1994), Ժամանակակից արվեստի թանգարան, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Չիկագո (1997), Ժամանակակից արվեստի նոր թանգարան, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Նյու Յորք (1998), Կաստելլո դի Ռիվոլի, Իտալիա, Թուրին (1999), Թեյթ Բրիտանիա, Մեծ Բրիտանիա, Լոնդոն (2000), Համբուրգեր Կունսթհալ, Բոննի Kunstmuseum, Magasin 3, Շվեդիա, Ստոկհոլմ (2004) և Ժամանակակից արվեստի թանգարան, Սիդնեյ, Ավստրալիա, Սիդնեյ (2005), Պարանոցի բաժին, Մեծ Բրիտանիա, Լոնդոն (2008), Դարատ Ալ Ֆունուն, Հորդանան (2008), Ֆոնդացիոն Querini Stampalia, Իտալիա, Վենետիկ (2009), Բեյրութի արվեստի կենտրոն, Լիբանան, Բեյրութ (2010) և Menil Collection (2017):
Նա նաև մասնակցել է մի շարք ճանաչված խմբակային ցուցահանդեսների, այդ թվում՝ Թերների մրցանակի (1995), Վենետիկի բիենալեի (1995 և 2005), Սիդնեյի բիենալե (2006) և Մոնրեալի բիենալեի; Drone ավտոմատացված պատկերը (2013)։ 2014 թվականին Դոհայի Մաթհաֆ Արաբական ժամանակակից արվեստի թանգարանը կազմակերպել է «Turbulence» խորագրով անհատական ցուցահանդեսը։
Հաթումի աշխատանքը ցուցադրվել է 2015 թվականին Բոստոնի Ժամանակակից արվեստի ինստիտուտի անհատական ցուցահանդեսում[40]։
2016 թվականի մայիսին Թեյթ Մոդեռնը «համապարփակ ուսումնասիրություն է անցկացրել Մեծ Բրիտանիայում Հաթումի 35 տարվա աշխատանքի վերաբերյալ՝ սկսած նրա վաղ կատարողականից և տեսաֆիլմերից մինչև քանդակագործություն և լայնածավալ ինստալացիա»[41]։
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների, Տեխաս նահանգի Հյուսթոն քաղաքում գտնվող Menil Collection-ը կազմակերպել է անհատական ցուցահանդես՝ «Mona Hatoum. Terra Infirma» խորագրով, որը ցուցադրվել է 2017 թվականի հոկտեմբերի 12-ից մինչև 2018 թվականի փետրվարի 25-ը[42]։ Այնուհետև այս ցուցահանդեսը մեկնեց Պուլիցերյան արվեստի հիմնադրամ և ցուցադրվեց 2018 թվականի ապրիլի 6-ից օգոստոսի 11-ը։
2018 թվականի մարտին Հաթումը ընդգրկվել է Քանդակագործության համար Հեփվորթի մրցանակի կարճ ցուցակում՝ Մայքլ Դինի, Ֆիլիպ Լայի, Մագալի Ռոյսի և Սերիթ Ուայն Էվանսի կողքին[43]։ Կարճ ցուցակում ընդգրկված նկարիչների աշխատանքները ցուցադրվում էին Hepworth Wakefield պատկերասրահում այդ տարվա հոկտեմբեր ամսվա վերջից։
2020 թվականի հունվարին Հաթումի աշխատանքները կազմում էին Artpace-ի ցուցահանդեսի մի մասը՝ Visibilities: Artpace-ի անվախ կանայք[44]։ Նաև 2020 թվականին նա ստացավ Խուլիո Գոնսալեսի մրցանակը՝ 2021 թվականին հանդես գալով Վալենսիայի ժամանակակից արվեստի ինստիտուտում անցկացվող անհատական ցուցահանդեսում[45]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.