Ամառային օլիմպիական խաղեր

Ամառային օլիմպիական խաղեր կամ Ամառային օլիմպիադա (ֆր.՝ Jeux olympiques d'été, անգլ.՝ Summer Olympic Games^[1]), բազմասպորտային միջազգային իրադարձություն, որն անցկացվում է 1896 թվականից ամեն չորս տարին մեկ անգամ և կազմակերպվում է Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի կողմից։ Մեդալներ շնորհվում են ամեն մրցույթի համար, ոսկե մեդալ շնորհվում է առաջին տեղը գրաված մարզիկին, արծաթե մեդալ՝ երկրորդին և բրոնզե մեդալ` երրորդին։ Մեդալներ սկսել են շնորհել 1904 թվականից։ Ամառային օլիմպիական խաղերի հաջողությունից հետո ստեղծվեց նաև Ձմեռային օլիմպիական խաղերը։

Լսել հոդվածի ներածությունը · (տեղ.)

noicon

Ձայնային ֆայլն ստեղծվել է հետևյալ տարբերակի հիման վրա (սեպտեմբերի 27, 2017) և չի պարունակում այս ամսաթվից հետո կատարված փոփոխությունները։ Տես նաև ֆայլի մասին տեղեկությունները կամ բեռնիր ձայնագրությունը Վիքիպահեստից։ (Գտնել այլ աուդիո հոդվածներ)

Ամառային օլիմպիական խաղեր
Օլիմպիական կրակը Պեկինում Ամառային օլիմպիական խաղեր 2008
Games
1896 · 1900 · 1904 · 1908 · 1912 · 1916 · 1920 · 1924 · 1928 · 1932 · 1936 · 1940 · 1944 · 1948 · 1952 · 1956 · 1960 · 1964 · 1968 · 1972 · 1976 · 1980 · 1984 · 1988 · 1992 · 1996 · 2000 · 2004 · 2008 · 2012 · 2016 · 2020 · 2024 · 2028
Սպորտաձևեր (հանգամանալից) Աթլետիկա (ՕԽ) | Ակադեմիական թիավարություն (ՕԽ) | Առագաստային սպորտ (ՕԽ) | Բադմինթոն (ՕԽ) | Բայդարկաներով և կանոեներով թիավարություն (ՕԽ) | Բռնցքամարտ (ՕԽ) | Բասկետբոլ (ՕԽ) | Գեղալող (ՕԽ) | Գեղարվեստական մարմնամարզություն (ՕԽ) | Գոլֆ (ՕԽ) | Ըմբշամարտ (ՕԽ) (Ազատ ոճի ըմբշամարտ (ՕԽ) / Հունահռոմեական ըմբշամարտ (ՕԽ)) | Թաեքվոնդո (ՕԽ) | Թենիս (ՕԽ) | Ժամանակակից հնգամարտ (ՕԽ) | Լող (ՕԽ) | Ծանրամարտ (ՕԽ) | Հանդբոլ (ՕԽ) | Հեծանիվ (ՕԽ) | Հրաձգություն (ՕԽ) | Ձիասպորտ (ՕԽ) | Ձյուդո (ՕԽ) | Մականախաղ (ՕԽ) | Նետաձգություն (ՕԽ) | Ջրագնդակ (ՕԽ) • Ջրացատկ (ՕԽ) | Ռեգբի-7 (ՕԽ) | Սեղանի թենիս (ՕԽ) | Սպորտային մարմնամարզություն (ՕԽ) | Սուսերամարտ (ՕԽ) | Վոլեյբոլ (ՕԽ) | Տրիաթլոն (ՕԽ) | Ցանցացատկ (ՕԽ) | Ֆուտբոլ (ՕԽ)

Օլիմպիական խաղերն սկսվել են 42 մրցույթով, որին մասնակցել է մոտ 250 տղամարդ մարզիկ 14 երկրից։ Ներկայումս օլիմպիական խաղերում կա մոտ 300 մրցույթ, որոնց մասնակցում է մոտ 10.000 մարզիկ 205 երկրից։ 2016 թվականի օլիմպիական խաղերին, որը կայացավ Ռիո դե Ժանեյրոյում, մասնակցել է ավելի քան 10.500 մարզիկ 205 երկրից^[2]։

Ամառային օլիմպիական խաղերը ընդունել է 18 երկիր, վերջին անգամ ընդունել է Բրազիլիան 2016 թվականին։ Երկրների շարքում Ամառային օլիմպիական խաղերն ամենաշատն ընդունել է ԱՄՆ-ն, իսկ քաղաքների մեջ՝ Լոնդոնը։ Երեք քաղաք ընդունել են երկուական անգամ՝ Լոս Անջելես, Փարիզ և Աթենք։

Հարավային կիսագնդում ամառային օլիմպիական խաղեր կայացել են երկու անգամ, երկուսն էլ Ավստրալիայում (Մելբուռնում 1956 թվականին և Սիդնեյում 2000 թվականին)։ 2016 թվականին Ռիո դե Ժանեյրոյում կայացած ամառային խաղերը դարձան առաջինը Հարավային Ամերիկայում։

Հինգ երկիր (Հունաստան, Ավստրալիա, Ֆրանսիա, Մեծ Բրիտանիա և Շվեյցարիա) մասնակցել են բոլոր ամառային օլիմպիական խաղերին։ Միակ երկիրը, որը գոնե մեկ ոսկե մեդալ է նվաճել բոլոր ամառային օլիմպիական խաղերում, Մեծ Բրիտանիան է։

Որակավորում

Որակավորման կանոնները ամեն սպորտաձևի համար սահմանում է համապատասխան սպորտաձևի միջազգային ֆեդերացիան, որը վերահսկում է սպորտաձևի միջազգային մրցաշարերը^[3]։

Անհատական սպորտաձևերում մարզիկները հիմնականում որակավորվում են նախքան օլիմպիադան միջազգային այլ հարթակներում իրենց ունեցած հաջող ելույթների հաշվին։ Կա գլխավոր կանոն, համաձայն որի՝ ամեն մրցույթում մի երկրից կարող է մասնակցել առավելագույնը երեք անհատական մարզիկ։ Ազգային օլիմպիական կոմիտեները կարող են ներկայացնել սահմանափակ թվով որակավորված մարզիկ ամեն մրցույթի համար, և ՄՕԿ-ը որոշում է՝ ինչպես բաշխի ելույթ ունեցողներին, որպեսզի համապատասխան թվաքանակի կանոնը պահպանվի^[3][4]։

Թիմային մարզաձևերում ամեն երկիր կարող է ներկայացնել միայն մեկ հավաքական։ Հավաքականները որակավորում են անցնում իրենց մայրցամաքում կազմակերպված մրցաշարերի արդյունքում։ Ամեն մայրցամաք ունի որակավորման ենթակա հավաքականների համապատասխան թվաքանակ, որից ավելի տվյալ մայրցամաքից չեն կարող մասնակցել Օլիմպիական խաղերին։

Անցկացման վայրեր

Միացյալ Նահանգներն ընդունել է Ամառային օլիմպիական խաղերը չորս անգամ՝ ավելի շատ, քան ուրիշ երկրներ։ Միացյալ Թագավորությունը 2012 թվականին երրորդ անգամ ընդունեց Ամառային օլիմպիական խաղերը. բոլոր երեք անգամներն այն անցկացվել է Լոնդոնում՝ դարձնելով այն ամենաշատ Ամառային օլիմպիական խաղեր ընդունած քաղաք։ Ավստրալիան, Ֆրանսիան, Գերմանիան և Հունաստանը ընդունել են խաղերը երկուական անգամ։ Ամառային օլիմպիական խաղեր անցկացվել են նաև Բելգիայում, Չինաստանում, Կանադայում, Ֆինլանդիայում, Իտալիայում, Ճապոնիայում, Մեքսիկայում, Նիդերլանդներում, Հարավային Կորեայում, Իսպանիայում, ԽՍՀՄ-ում և Շվեդիայում։ 2016 թվականին Ռիո դե Ժանեյրոյում կայացած Ամառային օլիմպիական խաղերն առաջինն էին Հարավային Ամերիկայում։ Երեք քաղաք ընդունել են Ամառային օլիմպիական խաղերը երկուական անգամ՝ Լոս Անջելես, Փարիզ և Աթենք։

Պատմություն

Վաղ տարիներ

Առաջին օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունը Պանատինաիկո մարզադաշտում:

Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերը հիմնադրվել են 1894 թվականին Պիեռ դը Կուբերտենի կողմից։ Այն հիմնված է Վենլոքի սոցիալական օլիմպիական ամենամյա խաղերի վրա, որն անցկացվում էր 1850 թվականից^[5]։ Առաջին խաղերն անցկացվել են Աթենքում 1896 թվականին, որին մասնակցել է ընդամենը 245 մարզիկ, որից 200-ը հույն էր, և միայն 14 երկիր էին ընդգրկված խաղերում։ Այնուամենայնիվ, նման մեծ սպորտային միջոցառում մինչ այդ չէր եղել։ Իգական սեռի ներկայացուցիչներին չէր թույլատվում մասնակցել խաղերին, չնայած մեկ կին` Ստամատա Ռևիթին, վազեց մարաթոնի ժամանակ` ասելով, որ եթե իրեն թողնեն ավարտել վազքը, նա անչափ երջանիկ կլինի^[6]։

1896 թվականի Ամառային Օլիմպիական խաղերը պաշտոնապես հայտնի են որպես ժամանակակից շրջանի I Օլիմպիական խաղեր և անցկացվել են Աթենքում 1896 թվականի ապրիլի 6-ից 15-ը։ Մոտ 100.000 մարդ հետևեց խաղերի բացման արարողությանը։ Չնայած Հունաստանը ուներ ամենաշատ մարզիկը, այնուամենայնիվ ԱՄՆ-ն ունեցավ ամենաշատ չեմպիոնները. ԱՄՆ-ը ունեցավ 11 չեմպիոն, իսկ Հունաստանը` 10^[7]։ Հին Հունաստանը Օլիմպիական խաղերի ծննդավայրն էր, այդ պատճառով ժամանակակից Օլիմպիական խաղերը սկսեցին անցկացվել Աթենքից։ Քաղաքը ընտրվեց որպես խաղերի անցկացման վայր Պիեռ դը Կուբերտենի կազմակերպած կոնգրեսի ժամանակ, որը տեղի ունեցավ Փարիզում 1894 թվականի հունիսի 23-ին։ Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն (ՄՕԿ) նույնպես հիմնադրվեց նույն կոնգրեսի ժամանակ։

Չնայած շատ մտահոգությունների՝ 1896 թվականի Օլիմպիական խաղերը մեծ հաջողություն ունեցան։ Խաղերը խոշորագույն սպորտային իրադարձությունն էին այդ տարիներին։ Պանատինաիկո մարզադաշտը առաջին մեծ մարզադաշտն էր ժամանակակից աշխարհում^[8]։ Հունաստանի պատմությունը բնութագրող մարաթոնում հաղթանակ տարավ ազգությամբ հույն Սպիրիդոն Լուիսը։ Նա հաղթեց 2 ժամ 58 րոպե 50 վայրկյանում, իսկ հաղթանակը նշեց Օլիմպիական մարզադաշտում։ Ամենահաջող մարզիկը գերմանացի ըմբիշ և մարմնամազիկ Կառլ Շումանն էր, ով նվաճեց 4 ոսկե մեդալ։

Խաղերից հետո Կուբերտենը և ՄՕԿ-ը հանդիպեցին մի քանի հեղինակավոր անձանց` այդ թվում Հունաստանի արքա Գեորգի և որոշ ամերիկացի մարզիկների հետ, որպեսզի քննարկեն մնացած բոլոր խաղերը Աթենքում անցկացնելու հարցը։ Սակայն Ամառային Օլիմպիական խաղեր 1900-ը արդեն նախատեսված էր անցկացնել Փարիզում, իսկ Հունաստանում այլևս Օլիմպիական խաղեր տեղի չունեցան մինչև 2004 թվականը։

1900 թվականի Ամառային Օլիմպիական խաղերին մասնակցեցին չորս անգամ ավելի շատ մարզիկներ՝ ներառյալ 20 կին մարզիկ, ում պաշտոնապես առաջին անգամ թույլատրվեց մասնակցել խաղերին։ Այստեղ նաև մրցույթներ անցկացվեցին չորս նոր սպորտաձևից` կրիկետ, գոլֆ, առագաստանավային սպորտ և թենիս։ Խաղերը ընդգրկվեցին Փարիզի համաշխարհային արդար խաղերի շրջանակներում և տևեցին մոտ 5 ամիս։

Դորենդո Պիետրին ավարտում է ժամանակակից մարաթոնի մրցավազքը

1904 թվականի խաղերն անցկացվեցին Սենթ Լուիսում (ԱՄՆ)։ Եվրոպացի մարզիկներին նավեր տրամադրվեցին Ատլանտյան օվկիանոսը հատելու համար։

Ոչ հերթական խաղեր անցկացվեցին Աթենքում 1906 թվականին։ ՄՕԿ-ը չճանաչեց այս խաղերը՝ որպես Օլիմպիական կաղեր, սակայն շատ պատմաբաններ համարեցին այն Օլիմպիական։ 1906 թվականի խաղերն առաջին այլընտրանքային խաղերն էին, որտեղ անցկացվեցին մեծ թվով սպորտային իրադարձություններ։ Խաղերը ավելի հաջողված էին քան 1900 և 1904 թվականների խաղերը, որոնց մասնակցեցին ավելի քան 900 մարզիկներ։

1908 թվականին Օլիմպիական խաղերը անցկացվեցին Լոնդոնում, որտեղ առաջին անգամ մարաթոնի վազքուղին 40 կմ-ից երկարացվեց մինչև 42,195 կմ։ Մարաթոնի երկարությունը փոխվեց, քանի որ մարզիկները պետք է ավարտեին վազքը բրիտանական թագավորական ընտանիքի նստավայրի մոտ։ 1900-1920 թվականներին 6 տարբեր Օլիմպիական խաղերի ժամանակ կիրառվեց մարաթոնյան վազքուղու 6 տարբեր երկարություն։

Խաղերը շարունակեցին մեծանալ և 1912 թվականի Ստոկհոլմի խաղերում արդեն մասնակցեց 2,504 մարզիկ` ներառյալ Ջիմ Թորփին, ով հաղթեց երկամարտում և հնգամարտում։ Պատմության մեջ առաջին անգամ մարզիկները ներկայացնում էին բոլոր 5 բնակեցված մայրցամաքները։

Ամառային Օլիմպիական խաղեր 1916-ը չեղարկվեց, քանի որ սկսվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը։

Միջպատերազմական ժամանակաշրջան

1920 թվականի Անդվերպենի խաղերում, չնայած Բելգիան սնանկացել էր պատերազմից, այնուամենայնիվ գրանցվեց մասնակից մարզիկների նոր ռեկորդ։ Ռեկորդը պահպանվեց մինչև 1924 թվականը, երբ Փարիզի խաղերին մասնակցեցին 3.000 մարզիկներ, այդ թվում մեծագույն ֆին վազորդ Պաավո Նուրմի։ «Թռչող ֆիննը» նվաճեց երեք ոսկե մեդալ թիմային մրցավաքում և անհատականում 1.500 մետր և 5.000 մետր մրցավազքերում. վերջին երկու մեդալներին նա արժանացավ նույն օրվա ընթացքում։

1928 թվականի Ամստերդամի խաղերում առաջին անգամ թույլատրեցին կին մարզիկներին մասնակցել աթլետիկայի մրցույթներին, բացի այդ առաջին անգամ խաղերի հովանավոր դարձավ Կոկա-Կոլա ընկերությունը։ 1928 թվականին օլիմպիական մեդալների դիզայնի հեղինակը դարձավ Ջուզեպպե Կասիոլին։ Այս դիզայնը օգտագործվեց մինչև 1972 թվականը։

1932 թվականի Լոս Անջելեսի խաղերը համընկան Մեծ ճգնաժամի հետ, ինչի պատճառով խաղերին մասնակցեցին ամենաքիչ թվով մարզիկներ՝ սկսած Սենթ Լուիսի խաղերից։ 1936 թվականի Բեռլինի խաղերը Գերմանիայի կառավարության համար հրաշալի առիթ դարձան առաջ տանելու նացիստական գաղափարախուսությունը։ Ղեկավարող Նացիստական կուսակցությունը ռեժիսոր Լենի Ռիֆենշտահլին պատվիրեց նկարահանել ֆիլմ խաղերի մասին։ Արդյունքում Օլիմպիա ֆիլմում ներկայացվեց Հիտլերի տեսությունը, որ առաջ էր քաշում արիական մարդու առավելությունը ոչ արիական մարզիկների նկատմամբ։ Այնուամենայնիվ աֆրոամերիկացի վազորդ և հեռացատկող Ջեսս Օվենսը նվաճեց չորս ոսկե մեդալ։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի պատճառով 1940 թվականի խաղերը չեղարկվեցին, 1944 թվականի խաղերը, որոնք պետք է տեղի ունենային Լոնդոնում, նույնպես չեղարկվեցին, սակայն Լոնդոնն ընդունեց հաջորդ` 1948 թվականի խաղերը։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո

Պատերազմից հետո առաջին խաղերը տեղի ունեցան 1948 թվականին Լոնդոնում։ Գերմանիային և Ճապոնիային չթույլատրվեց մասնակցել խաղերին։ Հոլանդացի վազորդ Ֆաննի Բլանկերս-Կոենը նվաճեց չորս ոսկե մեդալ` հավասարվելով Օվենի ցուցանիշին Բեռլինում։

1952 թվականի խաղերը տեղի ունեցան Հելսինկիում, որտեղ իր նորամուտը նշեց ԽՍՀՄ հավաքականը և դարձավ առաջատար հավաքականներից մեկը։ Ֆինլանդիայում լեգենդար դարձավ Չեխոսլովակիայի բանակի լեյտենանտ Էմիլ Զատոպեկ, ով մինչ այդ ուներ ոսկե և արծաթե մեդալներ 1948 թվականի խաղերից։ Հաղթելով 10.000 և 5.000 մետր մրցավազքերում` նա մասնակցեց մարաթոնին, որին մինչ այդ երբեք չէր մասնակցել։ Հաղթելով մարաթոնում՝ նա դարձավ եռակի Օլիմպիական չեմպիոն։

1956 թվականի Մելբուռնի խաղերը նույնպես հաջողված էին, չնայած Հունգարիայի և ԽՍՀՄ հավաքականների ջրագնդակի խաղն ավարտվեց ծածկռտուքով։ Բրիտանիայում առաջացած հիվանդությունների պատճառով Ավստրալիայում ընդունվեց խիստ կարանտինի մասին օրենք և ձիասպորտի մրցույթներն անցկացվեցին Ստոկհոլմում։

1960 թվականի Հռոմի խաղերում բռնցքամարտիկ Կասիուս Քլեյը, ով հետագայում հայտնի դարձավ Մուհամմեդ Ալի մականվամբ, նվաճեց ոսկե մեդալ։ Ալին հետագայում նետեց իր մեդալը, երբ իր հայրենի քաղաքում նրան հրաժարվեցին սպասարկել միայն սպիտակների համար նախատեսված ռեսորանում^[9]։ Խորհրդային Միության կանանց գեղարվեստական մարմնամարզության հավաքականը նվաճեց հնարավոր 16 մեդալներից 15-ը։

1964 թվականի խաղերը տեղի ունեցան Տոկիոյում և նշանավորվեցին նրանով, որ առաջին անգամ հեռարձակվեցին հեռուստատեսությամբ։ 1964 թվականի խաղերը մեծ ժողովրդականություն ունեցան ամբողջ աշխարհում։ Այս խաղերում առաջին անգամ տեղի ունեցան ձյուդոյի մրցումներ։

1968 թվականին խաղերը կայացան Մեխիկոյում, որի ընթացքում գրանցվեցին բազմաթիվ ռեկորդներ^[10], մասնավորապես հեռացատկում ամերիկացի ատլետ Բոբ Բիմոնը ցատկեց 8,90 մետր։ Բիմոնի սահմանած աշխարհի ռեկորդը չգերազանցվեց 23 տարի։ Այս խաղերում նաև ներդրվեց բարձրացատկի նոր ձևը, որում հաղթեց ամերիկացի Դիք Ֆոսբուրին։ 200 մետր մրցավազքի մրցանակաբաշխության ժամանակ Տոմի Սմիթը և Ջոն Կառլոսը Միացյալ Նահանգներում սեգմենտացիայի դեմ քաղաքական ժեստ կատարեցին, ինչը քննադատվեց Օլիմպիական շարժման կողմից, սակայն ողջունվեց Սև ուժային շարժում կազմակերպության կողմից։

Քաղաքական միջադեպեր եղան նաև Մյունխենի խաղերում 1972 թվականին, որն ունեցավ ճակատագրական հետևանքներ։ Պաղեստինյան Սև Սեպտեմբեր կոչվող ահաբեկչական խմբավորումը մտավ Օլիմպիական ավան և հարձակվեց Իսրայելի պատվիրակության վրա ու պատանդ վերցրեց նրանց։ Նրանք սպանեցին երկու իսրայելցու և պատանդ վերցրեցին 9-ին։ Ահաբեկիչները պահանջեցին Իսրայելից ազատ արձակել բազմաթիվ բանտարկյալների, սակայն Իսրայելի կառավարությունը մերժեց նրանց պահանջը։ Դրանից հետո ահաբեկիչների պահանջով նրանց տեղափոխեցին օդանավակայան, որտեղ նրանց փորձեցին ձերբակալել Գերմանիայի զինված ուժերը։ Փոխհրաձգության արդյունքում սպանվեցին ինը իսրայելցի մարզիկներ և հինգ ահաբեկիչներ։ Երկար քննարկումներից հետո որոշվեց խաղերը շարունակել, սակայն բոլորը ազդվել էին այս դեպքերից^[11]։ Այս խաղերում նշանավոր մարզիկներից էին Մարկ Շպիցը, ով նվաճեց այդ ժամանակվա համար աննախադեպ յոթ ոսկե մեդալ, ֆին մարզիկ Լասսե Վիրենը, ով նվաճեց ոսկե մեդալներ 5.000 և 10.000 մետր մրցավազքում, Խորհրդային Միության մարմնամարզիկ Օլգա Կորբուտը, ով նվաճեց երեք ոսկե մեդալ։

Մյունխենի պես ողբերգություն տեղի չունեցավ Մոնրեալում 1976 թվականին, սակայն վատ պլանավորումը և խարդախությունը թանկ նստեց Կանադայի բյուջեի վրա։ Մոնրեալի խաղերը ամենաթանկն են եղել Օլիմպիական պատմության մեջ մինչև 2008 թվականը՝ արժենալով մոտ $5 միլիարդ (հավազարազոր է 2006 թվականի $20 միլիարդին)։

20-րդ դարի վերջ

Խորհրդային Միության՝ Աֆղանստան ներխուժումից հետո 66 երկիր` այդ թվում Միացյալ Նահանգները, Կանադան, Արևմտյան Գերմանիան և Ճապոնիան, բոյկոտեցին 1980 թվականի խաղերը, որոնք կայացան Մոսկվայում։ Բոյկոտի արդյունքում 1980 թվականի խաղերը ավելի քիչ լուսաբանվեցին և խաղերում առաջատարը ԽՍՀՄ հավաքականն էր։

1984 թվականին Խորհրդային Միությունը և 13 դաշնակից երկրներ բոյկոտեցին 1984 թվականի խաղերը Լոս Անջելեսում։ Ռումինիան միակ խորհրդայնամետ երկիրն էր, որը մասնակցեց խաղերին։ Այս խաղերը նոր ժամանակների միակ խաղերն էին, որոնք շահույթ բերեցին։ Այստեղ առաջատարը եղավ ԱՄՆ հավաքականը, իսկ Չինաստանը առաջին անգամ մասնակցեց խաղերին։

1988 թվականի խաղերը Սեուլում լավ կազմակերպված էին, սակայն շատ մարզիկներ որակազրկվեցին դոպինգ թեստի արդյունքում։ Նրանց թվում էր Բեն Ջոնսոնը, ով դարձել էր 100 մ մրցավազքի հաղթող։

1992 թվականի Բարսելոնայի խաղերը աչքի ընկան Օլիմպիական մարզիկների արհեստավարժության բարձրացման տեսանկյունից, օրինակ` ԱՄՆ բասկետբոլի «Երազանքների թիմը»։ Այս խաղերում մասնակցեցին նաև նախկին ԽՍՀՄ երկրները միացյալ թիմով։ Այս խաղերում մարմնամարզիկ Վիտալի Սչերբոն նվաճեց ռեկորդային՝ հինգ ոսկե մեդալ։

Մյուս Օլիմպիական խաղերի վայրի որոշման ժամանակ շատ քննադատներ ՄՕԿ-ին մեղադրեցին կոռուպցիայի մեջ։ 1996 թվականի Ատլանտայի խաղերում 200 մետր մրցավազքում ռեկորդ սահմանեց Մայքլ Ջոնսոնը։ Այս խաղերում Օլիմպիական կրակը վառեց հայտնի բռնցքամարտիկ Մուհամմեդ Ալին, ում վերադարձրին ոսկե մեդալը, որը նա նետել էր 1960 թվականին։

2000 թվականի Ամառային Օլիմպիական խաղերը կայացան Սիդնեյում և հայտնի դարձան որպես «Նոր հազարամյակի խաղեր»

Նոր հազարամյակ

2000 թվականի խաղերը տեղի ունեցան Ավստրալիայի Սիդնեյ քաղաքում, որտեղ փայլուն հանդես եկավ լողորդ Յան Տորֆը, իսկ Սթիվ Ռեդգրեյվը, հինգերորդ անգամ մասնակցելով Օլիմպիական խաղերին, նվաճեց հինգերորդ ոսկե մեդալը թիավարության մեջ։ Կետի Ֆրիմանը, ով բնիկ ավստրալիացի էր, հաջողություն ունեցավ 400 մետր մրցավազքում։ Հասարակածային Գվինեան ներկայացնող լողորդ Էրիկ Մուսամբանին ցույց տվեց Օլիմպիական պատմության մեջ ամենադանդաղ արդյունքը 100 մետր ազատ ոճում։

2004 թվականին խաղերը վերադարձան իրենց ծննդավայր` Աթենք։ Հունաստանը խաղերի վրա ծախսեց 7,2 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, որից 1,5 միլիարդը միայն անվտանգության վրա։ Մայքլ Ֆելփսը նվաճեց իր առաջին մեդալները այս խաղերում (6 ոսկի և 2 բրոնզ)։ Պիրոս Դիմասը, նվաճելով բրոնզե մեդալ, դարձավ ամենատիտղոսավոր ծանրամարտիկը 3 ոսկե և 1 բրոնզե մեդալով։ Այնուամենայնիվ, հաճախակի ահաբեկչական ահազանգերը վատ անդրադարձան խաղերի վրա, ինչի արդյունքում տոմսերի մեկ երրորդ մասը չվաճառվեց^[12], բայց տոմսերի վաճառքով առաջ էին Սեուլի և Բարսելոնայի Օլիմպիադաներից։ ՄՕԿ նախագահ Ժակ Ռոջը Աթենքի խաղերը համարեց անթերի և լավագույնս կազմակերպված^[13]։ Աթենքի խաղերին մասնակցեցին 202 երկիր 11.000 մարզիկով։

Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2008-ը կայացավ Չինաստանի Պեկին քաղաքում։ Այստեղ տեղի ունեցան մի քանի նոր մարզաձևի մրցույթներ՝ ներառյալ Մոտոկրոսային հեծանվասպորտի կանանց և տղամարդկանց մրցույթները։ Սուսերամարտի բոլոր վեց մրցույթները կազմակերպվեցին նաև կանանց համար։ Մինչ այդ կանայք չէին մասնակցում թրասուսերի մրցույթներին։ Ավելացվեց նաև 10 կմ մարաթոնյան լողի մրցույթը։ Բացի այդ զուգախաղը թենիսում փոխարինվեց թիմայինով^[14]։ Ամերիկացի լողորդ Մայքլ Ֆելպսը գրանցեց ոսկե մեդալների նոր ռեկորդ` նվաճելով ութ ոսկե մեդալ անհատական մրցույթներում և դարձավ ամենաշատ ոսկի նվաճած մարզիկը պատմության մեջ` իրենից հետ թողելով Հեյդենին և Սչերբոյին։ Խաղերում ծագեց նաև նոր աստղ` ճամայկացի վազորդ Ուսեյն Բոլտը, ով դարձավ առաջին տղամարդ մարզիկը, ով աշխարհի ռեկորդ սահմանեց 100 և 200 մետր մրցավազքեում նույն խաղերի ընթացքում։ Ձիարշավի խաղերը կայացան Հոնգկոնգում։ Խաղերի ընթացքում փայլեցին չինացի մարզիկները, ովքեր մեդալակիրների ցուցակում գրավեցին առաջին տեղը։

2012 թվականի խաղերը կայացան Լոնդոնում, որը դարձավ առաջին քաղաքը, որը խաղերը ընդունեց 3-րդ անգամ։ Ընդունող երկիր Մեծ Բրիտանիան այս խաղերում նվաճեց 29 ոսկե մեդալ, ինչը Բրիտանիայի լավագույն արդյունքն էր 1908 թվականի խաղերից հետո։ ԱՄՆ-ն վերադարձրեց իր առաջին տեղը մեդալակիրների ցուցակում։ Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն հանեց օլիմպիական խաղերից բեյսբոլը և սոֆթբոլը։ Տնտեսական առումով խաղերը հաջողված էին, քանի որ վաճառվեցին մեծ քանակությամբ տոմսեր, հատկապես բացման արարողության և 100 մետր մրցավազքի տղամարդկանց եզրափակչի ժամանակ։

Ռիո դե Ժանեյրոն ընդունեց 2016 թվականի խաղերը՝ դառնալով Հարավային կիսագնդի երրորդ քաղաքը, որը ընդունում է օլիմպիական խաղեր (Մելբուրն և Սիդնեյ) քաղաքներից հետո^[15]։ Այս խաղերում նույնպես փայլեցին Մայքլ Ֆելփսը և Ուսեյն Բոլտը` նվաճելով իրենց համապատասխանաբար 13-րդ և 6-րդ անհատական ոսկե մեդալները։ Առաջին անգամ այս խաղերում անցան ռեգբի յոթի և գոլֆի մրցույթներ։ 2020 թվականի խաղերը կկայանան Ճապոնիայի մայրաքաղաք Տոկիոյում երկրորդ անգամ։

Բոլոր ժամանակների մեդալային աղյուսակ

Լավագույն տաս ազգերի մեդալային աղյուսակը համաձայն Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի պաշտոնական տվյալների։

      Նախկին երկրներ

Համ.	Երկիր	Խաղեր	Ոսկի	Արծաթ	Բրոնզ	Ընդամնեը
1	ԱՄՆ	27	1022	794	704	2520
2	ԽՍՀՄ	9	395	319	296	1010
3	Միացյալ Թագավորություն	28	263	295	289	847
4	Չինաստան	9	227	164	152	543
5	Ֆրանսիա	28	212	241	260	713
6	Իտալիա	27	206	175	191	572
7	Գերմանիա	16	191	192	232	615
8	Հունգարիա	26	175	147	169	491
9	Արևելյան Գերմանիա	5	153	129	127	409
10	Ռուսաստան	6	149	121	142	396
11	Ավստրալիա	26	138	153	180	471
12	Շվեդիա	27	133	164	176	483

Օլիմպիական մարզաձևերի ցանկ

Հիմնական հոդված՝ Օլիմպիական մարզաձևեր

42 տարբեր սպորտաձևերի 55 տարբեր մրցույթներ ընդգրկված են եղել Օլիմպիական խաղերում տարբեր ժամանակներում։ 2000, 2004 և 2008 թվականների Օլիմպիական խաղերում ընդգրկված են եղել 28 սպորտաձև։ Բեյսբոլի և սոֆթբոլի հեռացումից հետո 2012 խաղերին մնացել է 26 սպորտաձև^[16]։

Սպորտ Տարիներ Նետաձգություն 1900–1908, 1920, սկսած 1972 Աթլետիկա Բոլոր Բադմենթոն Սկսած 1992 Բեյսբոլ 1992–2008, սկսած 2020 Բասկետբոլ Սկսած 1936 Պելոտա 1900 Բռնցքամարտ 1904, 1908, սկսած 1920 Կանոյե և կայակ Սկսած 1936 Կրիկետ 1900 Ալպինիզմ 2020 Կրոկետ 1900 Հեծանվասպորտ Բոլոր Ջրացատկ Սկսած 1904 Ձիարշավ 1900, սկսած 1912 Սուսերամարտ Բոլոր Ֆուտբոլ 1900–1928, սկսած 1936 Գոլֆ 1900, 1904, սկսած 2016 Մարմնամարզություն Բոլոր Հանդբոլ 1936, սկսած 1972 Մականախաղ 1908, 1920, սկսած 1928 Ժյո դը պոմ 1908 Ձյուդո 1964, սկսած 1972 Կարատե 2020 Լաքրոս 1904, 1908 Ժամանակակից հնգամարտ Սկսած 1912

Սպորտ Տարիներ Պոլո 1900, 1908, 1920, 1924, 1936 Ռեկետս 1908 Գեղարվեստական մարմնամարզություն Սկսած 1984 Ռոքե 1904 Թիավարություն Since 1900 Ռեգբի յունիոն 1900, 1908, 1920, 1924 Ռեգբի յոթ Սկսած 2016 Առագաստանավային սպորտ 1900, սկսած 1908 Հրացքություն 1896, 1900, 1908–1924, սկսած 1932 Սքեյթբորդ 2020 Սոֆթբոլ 1996–2008, սկսած 2020 Սերֆինգ 2020 Լող Բոլոր Սինխրոն լող Սկսած 1984 Սեղանի թենիս Սկսած 1988 Թեքվանդո Սկսած 2000 Թենիս 1896–1924, սկսած 1988 Բատուտ Սկսած 2000 Թրիաթլոն Սկսած 2000 Կանատի ձգում 1900–1920 Վոլեյբոլ Սկսած 1964 Ջրային մոտոցիկլետ 1908 Ջրի գնդակ Սկսած 1900 Ծանրամարտ 1896, 1904, սկսած 1920 Ըմբշամարտ 1896, սկսած 1904

Օլիմպիական խաղերի ժողովրդականություն

Ըստ ժողովրդականության՝ Օլիմպիական խաղերը բաժանվում են հինգ դասի (A-E), որի մեջ հաշվի են առնվում հեռուստացույցով դիտումների քանակը (40%), համացանցային հետաքրքրությունները (20%), հարցումների արդյունքները (15%), տոմսերի վաճառքը (10%), մամուլի մեկնաբանությունը (10%) և միջազգային ֆեդերացիաների քանակը (5%)։ Դասերը որոշվում եմ սպորտաձևերի միջազգային ֆեդերացիաների կողմից^[17][18]։ Գոլֆը և ռեգբին, որոնք 2016 թվականին նոր էին դարձել օլիմպիական սպորտաձև, տեղադրվել են E դասում։

Ներկայիս դասերն են`

Դաս	Համար	Սպորտաձև
A	3	ատլետիկա, լող, մարմնամարզություն
B	5	բասկետբոլ, հեծանվասպորտ, ֆուտբոլ, թենիս և վոլեյբոլ
C	8	նետաձգություն, բադմենտոն, բռնցքամարտ, ձյուդո, թիավարություն, հրաձգություն, սեղանի թենիս և ծանրամարտ
D	9	կանոյե/կայակ, ձիասպորտ, սուսերամարտ, հանդբոլ, մականախաղ, թիավարություն, թեքվանդո, թրիաթլոն և ըմբշամարտ
E	3	ժամանակակից հնգամարտ, գոլֆ և ռեգբի

Ամառային օլիմպիական խաղերի ցանկ

[[File:|1100px|Ամառային օլիմպիական խաղերը գտնվում է Երկիրում]]

1896,2004

1900,1924

1904

1908,1948,2012

1912

1920

1928

1932,1984

1936

1952

1956

1960

1964,2020

1968

1972

1976

1980

1988

1992

1996

2000

2008

2016

Խաղեր	Տարի	Վայր	Բացվել է	Ամսաթիվ	Ազգեր	Մարզիկներ			Սպորտաձևեր	Դասեր	Մրցույթներ	Առաջատար երկիր	Ծանոթագրություններ
						Ընդամենը	Տղամարդ	Կին
I	1896	Աթենք, Հունաստան	Արքա Գեորգ I	6–15 ապրիլ	14	241	241	0	9	10	43	ԱՄՆ
II	1900	Փարիզ, Ֆրանսիա	անհայտ	14 մայիս – 28 հոկտեմբեր	24	997	975	22	19	20	85Ա[›]	Ֆրանսիա
III	1904	Սենթ Լուիս, ԱՄՆ	Դեյվիդ Ռ. Ֆրանցիս	1 հուլիս – 23 նոյեմբեր	12	651	645	6	16	17	94Բ[›]	ԱՄՆ
IV	1908	Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն	Էդվարդ VII արքա	27 ապրիլ – 31 հոկտեմբեր	22	2008	1971	37	22	25	110	Միացյալ Թագավորություն
V	1912	Stockholm, Sweden	Գուստավ V արքա	6–22 հուլիս	28	2407	2359	48	14	18	102	ԱՄՆ
VI	1916	Պետք է կայանար Բեռլինում, սակայն չեղարկվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմի պատճառով
VII	1920	Անտվերպեն, Բելգիա	Ալբերտ I արքա	20 ապրիլ – 12 սեպտեմբեր	29	2626	2561	65	22	29	156Գ[›]	ԱՄՆ
VIII	1924	Փարիզ, Ֆրանսիա	Նախագահ Գաստոն Դումերգ	4 մայիս – 27 հուլիս	44	3089	2954	135	17	23	126	ԱՄՆ
IX	1928	Ամստերդամ, Նիդերլանդներ	Արքայազն Հենրի	28 հուլիս – 12 օգոստոս	46	2883	2606	277	14	20	109	ԱՄՆ
X	1932	Լոս Անջելես, ԱՄՆ	Փոխնախագահ Չառլս Կուրտիս	30 հուլիս – 14 օգոստոս	37	1332	1206	126	14	20	117	ԱՄՆ
XI	1936	Բեռլին, Գերմանիա	Կանցլեր Ադոլֆ Հիտլեր	1–16 August	49	3963	3632	331	19	25	129	Գերմանիա
XII	1940	Պետք է կայանար Տոկիոյում, սակայն չեղարկվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի պատճառով
XIII	1944	Պետք է կայանար Լոնդոնում, սակայն չեղարկվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի պատճառով
XIV	1948	Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն	Գեորգ VI արքա	29 հուլիս – 14 օգոստոս	59	4104	3714	390	17	23	136	ԱՄՆ
XV	1952	Հելսինկի, Ֆինլանդիա	Յուհո Կուստի Պաասիկիվի	19 July – 3 August	69	4955	4436	519	17	23	149	ԱՄՆ
XVI	1956	Մելբուռն, Ավստրալիա	Արքայազն Ֆիլիպ, Էդինբուրգի դուքս	22 նոյեմբեր – 8 դեկտեմբեր	72Դ[›]	3314	2938	376	17	23	151Ե[›]	ԽՍՀՄ
XVII	1960	Հռոմ, Իտալիա	Նախագահ Ջիովաննի Գրոնչի	25 օգոստոս – 11 սեպտեմբեր	83	5338	4727	611	17	23	150	ԽՍՀՄ
XVIII	1964	Տոկիո, Ճապոնիա	Կայսր Հիրոհիտո	10–24 Հոկտեմբեր	93	5151	4473	678	19	25	163	ԱՄՆ
XIX	1968	Մեխիկո, Մեքսիկա	Նախագահ Գուստավո Դիաս Օրդաս	12–27 հոկտեմբեր	112	5516	4735	781	18	24	172	ԱՄՆ
XX	1972	Մյունխեն, Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն	Նախագահ Գուստավ Հեյնեման	26 օգոստոս – 10 սեպտեմբեր	121	7134	6075	1059	21	28	195	ԽՍՀՄ
XXI	1976	Մոնրեալ, Կանադա	Եղիսաբեթ II թագուհի	17 հուլիս – 1 օգոստոս	92	6084	4824	1260	21	27	198	ԽՍՀՄ
XXII	1980	Մոսկվա, ԽՍՀՄ	Քարտուղար Լեոնիդ Բրեժնև	19 հուլիս – 3 օգոստոս	80	5179	4064	1115	21	27	203	ԽՍՀՄ
XXIII	1984	Լոս Անջելես, ԱՄՆ	Նախագահ Ռոնալդ Ռեյգան	28 հուլիս – 12 օգոստոս	140	6829	5263	1566	21	29	221	ԱՄՆ
XXIV	1988	Սեուլ, Հարավային Կորեա	Նախագահ Ռոհ Տայ-վու	17 սեպտեմբեր – 2 հոկտեմբեր	159	8391	6197	2194	23	31	237	ԽՍՀՄ
XXV	1992	Բարսելոնա, Իսպանիա	Խուան Կառլոս I արքա	25 հուլիս – 9 օգոստոս	169	9356	6652	2704	25	34	257	Միացյալ թիմ
XXVI	1996	Ատլանտա, ԱՄՆ	Նախագահ Բիլ Քլինտոն	19 հուլիս – 4 օգոստոս	197	10318	6806	3512	26	37	271	ԱՄՆ
XXVII	2000	Սիդնեյ, Ավստրալիա	Նահանգապետ-գեներալ սըր Վիլիամ Դին	15 սեպտեմբեր – 1 հոկտեմբեր	199	10651	6582	4069	28	40	300	ԱՄՆ
XXVIII	2004	Աթենք, Հունաստան	Նախագահ Կոնստանտինոս Ստեֆանոպոլոս	13–29 օգոստոս	201	10625	6296	4329	28	40	301	ԱՄՆ
XXIX	2008	Պեկին, Չինաստան	Նախագահ Հյու Յինտաո	8–24 օգոստոս	204	10942	6305	4637	28	41	302	Չինաստան
XXX	2012	Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն	Եղիսաբեթ II թագուհի	27 July – 12 August	204	10768	5992	4776	26	39	302	ԱՄՆ
XXXI	2016	Ռիո դե Ժանեյրո, Բրազիլիա	Նախագահի ժ/պ Մայքլ Տեմեր	5–21 օգոստոս	205	11303			28	41	306	ԱՄՆ
XXXII	2020	Տոկիո, Ճապոնիա	Նարուհիտո	24 հուլիս – 9 օգոստոս	-				33	47	324
XXXIII	2024	Ֆրանսիա, Փարիզ		26 հուլիսի - 11 օգոստոս	Ապագա իրադարձություն
XXXIV	2028	ԱՄՆ, Լոս Անջելես		14 հուլսիս - 30 հուլիս	Ապագա իրադարձություն
XXXV	2032	Ավստրալիա, Բրիսբեն

^ Ա: ՄՕԿ-ի կայքը 1900 թվականի խաղերի համար^[19] տալիս է 95 իրադարձություն, մինչդեռ ՄՕԿ-ի տվյալների բազայում^[20] 85 իրադարձություն է։
^ Բ: ՄՕԿ-ի կայքը 1904 թվականի խաղերի համար^[21] տալիս է 91 իրադարձություն, մինչդեռ ՄՕԿ տվյալների բազայում նշված է^[22] 94 իրադարձություն
^ Գ: ՄՕԿ-ի կայքը 1920 թվականի խաղերի համար^[23] տալիս է 154 իրադարձություն, մինչդեռ ՄՕԿ տվյալների բազայում նշված է^[24] 156 իրադարձություն։
^ Դ: Ավստրալիայի օրենքների պատճառով, ձիասպորտը տեղի ունեցավ Ստոկհոլմում խաղերից մի քանի ամիս առաջ։
^ Ե: ՄՕԿ-ի կայքը 1956 թվականի խաղերի համար^[25] տալիս է ընդհանուր 151 իրադարձություն (145 մրցույթ Մելբուրնում և 6 մրցույթ Ստոկհոլմում)։

'Նշում. Չնայած 1916, 1940 և 1944 թվականների խաղերը չեղարկվել են, սակայն նրանք ունեն իրենց հերթական համարները, քանի որ դրանք պաշտոնապես համարակալվել են որպես օլիմպիական իրադարձություն:

Ծանոթագրություններ

1. "Ֆրանսերենը և անգլերենը օլիմպիական խաղերի պաշտոնական լեզուներն են:", .(..)
2. «About Rio 2016 Summer Olympics» (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
3. «Olympians». Olympic.org. ՄՕԿ. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 21-ին.
4. «National Olympic Committees (NOCs)». Olympic.org. IOC. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 21-ին.
5. Jeffrey, Ben. «Father of the modern Olympics». British Broadcasting Corporation. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 6-ին.
6. Tarasouleas, Athanasios (Summer 1993). «The Female Spiridon Loues» (PDF). Citius, Altius, Fortius. 1 (3): 11–12. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 30-ին.
7. Macy, Sue (2004). Swifter, Higher, Stronger. Washington D.C, United States: National Geographic. էջեր 16. ISBN 0-7922-6667-6.
8. Young (1996), 153
9. Wallechinsky, David; Jamie Loucky (2008). The Complete Book of the Olympics, 2008 Edition. Aurum Press. էջեր 453–454. ISBN 978-1-84513-330-6.
10. «Games of the XIX Olympiad». Olympic Games. International Olympic Committee. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 6-ին. {{cite web}}: External link in |work= (օգնություն)
11. «Games of the XX Olympiad». Olympic Games. International Olympic Committee. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 6-ին. {{cite web}}: External link in |work= (օգնություն)
12. «Tickets to Olympic events in Beijing sold out». USA Today. 2008 թ․ հուլիսի 28. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 24-ին.
13. «Rogge hails Athens success». BBC. 2004 թ․ օգոստոսի 29. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 19-ին.
14. «Beijing 2008: Games program Finalized». International Olympic Committee. 2006 թ․ ապրիլի 27. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 10-ին.
15. «BBC SPORT, Olympics, Rio to stage 2016 Olympic Games». BBC News. 2009 թ․ հոկտեմբերի 2. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 28-ին.
16. «Fewer sports for London Olympics». BBC Sport. British Broadcasting Corporation. 2005 թ․ հուլիսի 8. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 5-ին.
17. «Athletics to share limelight as one of top Olympic sports». The Queensland Times. 2013 թ․ մայիսի 31. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 18-ին.
18. «Winners Include Gymnastics, Swimming - and Wrestling - as IOC Announces New Funding Distribution Groupings». The Association of Summer Olympic International Federations. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 18-ին.
19. «IOC site for the 1900 Olympic Games». Olympic.org. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 10-ին.
20. «IOC database for the 1900 Olympic Games». Olympic.org. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 10-ին.
21. «IOC site for the 1904 Olympic Games». Olympic.org. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 10-ին.
22. «IOC database for the 1904 Olympic Games». Olympic.org. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 10-ին.
23. «IOC site for the 1920 Olympic Games». Olympic.org. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 10-ին.
24. «IOC database for the 1920 Olympic Games». Olympic.org. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 10-ին.
25. «IOC site for the 1956 Olympic Games». Olympic.org. 1956 թ․ նոյեմբերի 22. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 10-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամառային օլիմպիական խաղեր» հոդվածին։