Ռաջա յոգա

Ռաջա յոգա (/ˈrɑːdʒə ˈjoʊɡə/; राजयोग, «արքայական յոգա»), հայտնի է նաև դասական յոգա, հինդուիզմի փիլիսոփայության վեց օրթոդոքսալ համակարգերից մեկը։ Քանի որ ռաջա յոգայի պրակտիկան բաժանված է ութ փուլերի, այն նաև կոչվում է նաև աշտանգա յոգա (aṣṭāṅga yoga , «ութաստիճան յոգա»)։

Հինդուիզմ թեմատիկայի հոդված
Պատմություն · Պանթեոն
Ուղղություններ Վայշնայություն · Շիվայություն Շակտիզմ · Սմարտիզմ
Փիլիսոփայություն Դհարմա · Արտհա · Կամա Մոկշա · Կարմա · Սամսարա · Յոգա · Յանտրա · Բհակտի · Մայա · Պուջա · Կիրտան · Մանդիր · Աբհավա · Բհավա
Սրբազան գրքեր Վեդաներ · Ուպանիշադներ Ռամայանա · Մահաբհարաթա Բհագավադգիտա · Պուրաններ Պատանջալի Յոգա սուտրա · Հաթհապրադիպիկա այլ
Համանման նյութեր Հինդուիզմ ըստ երկրի · Հինդուիզմը Հայաստանում · Սրբապատկերագրություն · Ճարտարապետություն · Օրացույց · Տոներ · Կրեացիոնիզմ · Կինը հինդուիզմում · Մոնոթեիզմ · Աթեիզմ · Այուրվեդա · Աստղագիտություն
Պորտալ «Հինդուիզմ» դ ք խ

Ռաջա յոգայի հիմնական նպատակն է կառավարել միտքը մեդիտացիայի միջոցով (դհյանա), գիտակցել իրականության և պատրանքի տարբերությունը և հասնել ազատագրման (մոկշա)։

Սանսկրիտ տեքստերում ռաջա-յոգան և՛ յոգայի նպատակն էր, և՛ դրան հասնելու մեթոդը։ Տերմինը նաև դարձել է ժամանակակից անվանում յոգայի պրակտիկայի համար 19-րդ դարում^[1][2], երբ Սվամի Վիվեկանանդան իր «Ռաջա յոգա» գրքում տվեց Պատանջալիի յոգա սուտրաների իր մեկնաբանությունը^[3]։ Այդ ժամանակից ի վեր Ռաջա յոգան տարբեր անվանումներ է ստացել. աշտանգա-յոգա, թագավորական յոգա, թագավորական միություն, սահաջա մարգ և դասական յոգա^[4]։

Ստուգաբանություն և օգտագործում

Ռաջա (Sanskrit: राज) նշանակում է «գլխավոր, իր տեսակի մեջ լավագույնը» կամ «արքա»^[5]։ Ռաջա յոգան այսպիսով նշանակում է «գլխավոր, լավագույն յոգա»։

Ռաջա յոգա տերմինի պատմական օգտագործումը հայտնաբերված է այլ համատեքստերում, որոնք բավականին տարբերվում են դրա ժամանակակից գործածությունից։ Հին և միջնադարյան սանսկրիտ տեքստերում դա նշանակում էր յոգայի պրակտիկայի ամենաբարձր վիճակը (հասնել սամադհի)^[2]։ Օրինակ, հաթհա յոգա պրադիպիկան ասում է, որ Հաթհա յոգան Ռաջա յոգային հասնելու ուղիներից մեկն է։

Ռաջա յոգան քննարկվում է Յոգատատվա ուպանիշադում^[6]։ Այնուհետև այն հիշատակվում է 16-րդ դարի Պատանջալիի յոգա-սուտրաների կոնկրետ քայլի վերաբերյալ մեկնաբանությունում^[1]։ Միջնադարյան դարաշրջանի տանտրիկ աշխատությունը «Dattātreyayogaśāstra» 334 շլոկաներում (հին հնդկական սանսկրիտ էպիկական բանաստեղծական չափ) բացատրում է չորս յոգայի սկզբունքները՝ մանտրա-յոգա, հաթհա-յոգա, լայա-յոգա և ռաջա-յոգա^[7]։ Ալեն Դանիելուն ասում է, որ ռաջա-յոգան հինդուիզմի պատմական գրականության մեջ յոգայի հինգ հայտնի մեթոդներից մեկն է, մյուս չորսն են` հաթհա-յոգան, մանտրա-յոգան, լայա-յոգան և շիվա-յոգան^[8]։ Դանիելուն այն թարգմանում է որպես «ընդհանրական «ես»-ի հետ «ես»-ի վերաինտեգրման (Բրահման) թագավորական ճանապարհ»։

Տերմինը դարձել է ժամանակակից ռետրոնիմ 19-րդ դարում, երբ Սվամի Վիվեկանանդան ռաջա-յոգան նույնացրեց Պատանջալիի յոգա-սուտրաների հետ^[2][1][3]։ Այս իմաստը տարբերվում է հաթհա-յոգա-պրադիպիկայում՝ նաթհա-սամպրադայա-ի տեքստից^[9]։

Մեդիտացիայի մեթոդը, որն իրականացվել է Սահաջ Մարգի օրոք, որը նաև կոչվում է սրտասիրություն, հետևում է ռաջա-յոգայի պրակտիկայի համակարգին։ Այս համակարգը գործնականում պաշտոնապես գործում է 1945 թվականից՝ Շրի Ռամ Չանդրա առաքելություն (SRCM-Shri Ram Chandra Mission) անունով^[4]։

Բրահմա Կումարիս (բառացի` Բրահմայի դուստրեր), որը նոր կրոնական շարժում է, սովորեցնում է մեդիտացիայի մի ձև, որը կոչվում է «ռաջա-յոգա», որը ոչ մի կապ չունի ո՛չ հաթհա-յոգայի, ո՛չ Պատանջալիի յոգա-սուտրաների հետ^[1]։ Այս ռաջա-յոգայի առանցքային հոգևոր պրակտիկան մեդիումիզմն է։ Չնայած շարժումն առաջացել է «նյու էյջ»^[10] շարժումից առաջ, բայց այն նմանություններ ունի դրա հետ։

Ժամանակակից մեկնաբանությունները և գրականությունը, որոնք քննարկում են ռաջա-յոգան, հաճախ Պատանջալիի յոգա-սուտրաները համարում են իրենց տեքստային աղբյուր, բայց շատերը չեն ընդունում հինդուիզմի յոգայի դպրոցի ուսմունքները և փիլիսոփայական հիմքերը^[1]։ Հասկացությունների այս խառնումը հանգեցրել է յոգայի պատմական և ժամանակակից հնդկական գրականության ըմբռնման շփոթության^[2][9]։

Բնութագրում

Ռաջա յոգան այդպես է կոչվում, քանի որ այն ուղղված է մտքի հետ աշխատելուն։ Միտքը ավանդաբար համարվում է անհատի հոգեֆիզիկական կառուցվածքի «արքա», ով գիտակցաբար, թե ոչ, կատարում է նրա (մտքի) հրամանները։ Մարմնի և մտքի փոխհարաբերությունների բնույթից ելնելով, մարմինը նախ և առաջ պետք է հսկողության տակ դրվի ինքնակարգավորման միջոցով և մաքրվի տարբեր ձևերով (տես հաթհա յոգա)։ Յոգայի բարձրագույն ասպեկտների պրակտիկան սկսելուց առաջ պետք է ընդհանուր ֆիզիկական և մտավոր առողջության ավելի բարձր մակարդակի հասնել։ Բոլոր տեսակի վատ սովորությունները անհնարին են դարձնում հոգևոր հավասարակշռության հասնելը։ Զսպվածության (յամա) պրակտիկաների միջոցով, ինչպիսիք են չափավորությունը սեռական կյանքում, ալկոհոլից և թմրանյութերից խուսափելը և մարմնի, խոսքի և մտքի մակարդակով բոլոր գործողությունների նկատմամբ մշտական ուշադրությունը, մարդը կարողանում է զբաղվել մեդիտացիայով։ Նման ասկետական խստությունը կամ ինքնակարգապահությունը յոգա բառի մեկ այլ իմաստ է^[11]։

«Յուրաքանչյուր միտք, զգացում կամ հիշողություն միտքը շարժման մեջ է դնում, փոխում այն՝ տարբեր գույներով ներկելով մտքի հայելին։ Եթե դուք կարողանաք հետ պահել միտքը փոխվելուց, այն կդառնա հանգիստ և անշարժ, և դուք կկարողանաք կապ հաստատել ձեր իսկական Ես-ի հետ»։ Սվամի Սատչիտանադա

Յոգա սուտրաների հենց սկզբում Պատանջալին ասում է. «յոգաշ չիտա-վրիտի-նիրոդհահ» (1.2). «Յոգան մտքին բնորոշ խանգարումների կառավարումն է»։ Այնուհետև այն մանրամասնորեն նկարագրում է այն մեթոդները, որոնց միջոցով միտքը կարող է ի վերջո բերել ինքնաբուխ վիճակի, որը կոչվում է նիրբիջա (աֆեկտի սերմերի բացակայություն), որտեղ այն այլևս չունի կենտրոնացման մտավոր օբյեկտներ։

Այն պրակտիկաները, որոնք հնարավորություն են տալիս անհատին հասնել այս վիճակին, կարելի է վերագրել ռաջա յոգային։ Այսպիսով, ռաջա յոգան ներառում է յոգայի այլ տեսակներ, բայց միևնույն ժամանակ մի կողմ է կանգնում դրանցից՝ դրդելով մտքին խուսափել տարբեր պրակտիկաների վրա կենտրոնանալուց, որոնք կարող են հանգեցնել պատրանքային մտավոր օբյեկտների ստեղծմանը։ Այս համատեքստում ռաջա յոգան կոչվում է «արքայական յոգա». բոլոր յոգական գործընթացները համարվում են նիրբիջայի այս փուլին հասնելու պոտենցիալ գործիքներ, որոնք հանդես են գալիս կարմայից մաքրվելու և մոկշա («ազատագրում», Skt) հասնելու ճանապարհին։ .) կամ նիրվանա ձեռք բերելու ելակետ։ Պատմականորեն, յոգայի դպրոցները, որոնք իրենց անվանում են «ռաջա», իրենց ուսանողներին առաջարկում են յոգայի պրակտիկայի համադրություն այս տեսակի փիլիսոփայական աշխարհայացքի հետ^[11]։

Պատմություն

Սվամի Վիվեկանանդան ռաջա-յոգան նույնացրել է Պատանջալիի յոգա-սուտրաների հետ^[3]

Շայվիզմում

Շայվա-յոգայի տեքստը՝ Ամանաշկա, թվագրված մ.թ. 12-րդ դարով կամ ավելի վաղ, երկխոսություն է Վամադևա և Շիվա աստվածության միջև։ Երկրորդ գլխում տեքստում հիշատակվում է ռաջա-յոգայի մասին։ Այն ասում է, որ այն այդպես է անվանվել, քանի որ այն հնարավորություն է տալիս յոգին հասնել իր ներսում գտնվող հռչակավոր թագավորին՝ գերագույն «ես»-ին^[12]։ Ռաջա յոգան հայտարարված է որպես նպատակ, որտեղ մարդը զգում է ոչ այլ ինչ, քան անխռովության երանություն, հանգստության, անվրդովության, լիակատար խաղաղության, ներքին միաբանության և գոհունակության բնական վիճակ^[1]։

Ռաջա-յոգայի նպատակը և վիճակը հոմանիշ են տարբեր տերմինների, ինչպիսիք են՝ Amanaska, Unmani և Sahaj^[13]: Հաթհա յոգա պրադիպիկան (փոփոխված է)Վերականգնել բնօրինակը-ն (Hatha Yoga Pradipika - բառացիորեն՝ մի փոքր լույս հաթհա-յոգայի վրա) սա պնդում է հետևյալ կերպ^[14].

राजयोगः समाधिश्च उन्मनी च मनोन्मनी | अमरत्वं लयस्तत्त्वं शून्याशून्यं परं पदम || ३ || अमनस्कं तथाद्वैतं निरालम्बं निरञ्जनम | जीवन्मुक्तिश्च सहजा तुर्या चेत्येक-वाचकाः || ४ || सलिले सैन्धवं यद्वत्साम्यं भजति योगतः | तथात्म-मनसोरैक्यं समाधिरभिधीयते || ५ || यदा संक्ष्हीयते पराणो मानसं च परलीयते | तदा समरसत्वं च समाधिरभिधीयते || ६ || तत-समं च दवयोरैक्यं जीवात्म-परमात्मनोः | परनष्ह्ट-सर्व-सङ्कल्पः समाधिः सोऽभिधीयते || ७ || Ռաջա յոգա, սամադհի, ունմանի, մանոնմանի, ամարատվա, լայա, տատվա, սունյա, ասունյա, պարամա պադա, Ամանսկ, Ադվաիտա, Նիրալամբա, Նիրանջան, Ջևանմուկտի, Սահաջ և Տուրիա նշանակում են կեցության վիճակը։ Ինչպես ջրի մեջ լուծված աղը դառնում է դրա հետ մեկ, այնպես էլ Ատմանի և Մանասի (մտքի) միությունը կոչվում է սամադհի, Երբ շունչը սպառվում է, և միտքը դառնում է Պրալիյատե (դեռևս կրկնակի խորասուզված), նրանք միաձուլվում են միությամբ, որը կոչվում է սամադհի։ Այս հավասարությունը, այս երկուսի միասնությունը՝ կենդանի ես-ը և բացարձակ եսը, երբ բոլոր Սանկալպան (ցանկությունը, փափագները) ավարտվում են, կոչվում է սամադհի։ - Հաթհա յոգա պրադիպիկա, 4.3 - 4.7[14]

Որպես յոգայի տեսակ

Յոգայի վերաբերյալ միջնադարյան հնդկական որոշ տեքստեր ռաջա-յոգան նշում են որպես յոգայի բազմաթիվ տեսակներից մեկը^[15]։ Օրինակ՝ 17-րդ դարի «Սարվանգա» յոգայի պրադիպիկան՝ Սունդարդասի Բրաջ-բհաշյա մեկնաբանությունը, ուսուցանում է յոգայի երեք քառյակ։

• առաջին խումբ՝ բհակտի-յոգա, մանտրա-յոգա, լայա-յոգա և կարչա-յոգա
• երկրորդ խումբ՝ հաթհա-յոգա, ռաջա-յոգա, լակշա-յոգա և աշտանգա-յոգա
• երրորդ խումբ՝ սամխյա-յոգա, ջնան- յոգա, բրահմա-յոգա և ադվաիտա-յոգա։

Սունդարդասը նշում է, որ այդ տասներկուսից ռաջա-յոգան լավագույն յոգան է^[15]։

Որպես Պատանջալիի յոգայի համակարգ

Հիմնական հոդված՝ Յոգա սուտրա

Պատանջալի, յոգա սուտրաների հեղինակ, որը զբաղվում է դհյանայով (մեդիտացիա), յոգայի ութ փուլերից մեկը, որը նա սահմանում է

Պատանջալի, (ավանդական դիրք, որը ցույց է տալիս Կունդալինի կամ Շեշա մարմնավորում)

Ռաջա-յոգայի իմաստներից մեկն այն է, որ այն ժամանակակից ռետրոնիմ, որը ներկայացրել է Սվամի Վիվեկանանդան, երբ նա ռաջա յոգան նույնացրել է Պատանջալիի յոգա սուտրաների հետ^[2][1][3]։ 1-ին հազարամյակի առաջին դարում տպագրվելուց հետո շատ հնդիկ գիտնականներ վերանայեցին այն, այնուհետև հրապարակեցին դրա վերաբերյալ իրենց Bhāṣya-ն (նշումներ և մեկնաբանություններ)։ Նրանք միասին կազմում են կանոն, որը կոչվում է Pātañjalayogaśāstra («Պատանջալիի յոգայի տրակտատ»)^[16][17]։

Ըստ Ակսել Մայքլսի, յոգա-սուտրաները կառուցված են հին Հնդկաստանի տեքստերի և ավանդույթների հատվածների վրա^[18]։ Ըստ Ֆոյերսթայնի՝ յոգա-սուտրաները երկու տարբեր ավանդույթների խտացում են՝ «ութ փուլերի յոգա» (աշտանգա յոգա) և պրակտիկայի յոգա (կրիյա յոգա)^[19]։ Կրիյա յոգայի բաժինը պարունակվում է 1-ին գլխում, 2-րդ գլխի 1-27 տողեր, 3-րդ գլխի 54-րդ տող և 4-րդ գլխում^[19]։ «Ութ փուլերի յոգան» նկարագրված է 2-րդ գլխի 28-55 տողերում և 3-րդ գլխի 3-րդ և 54-րդ տողերում^[19]։

Ըստ Լարսոնի, բազմաթիվ նմանություններ կան հնագույն Սամխյա, Յոգա և Աբհիդհարմա մտքի դպրոցների միջև, մասնավորապես՝ մ.թ.ա. 2-րդ դարից մինչև մ.թ. 1-ին դարը^[20]։ Պատանջալիի յոգա-սուտրաները կարող են լինել այս երեք ավանդույթների սինթեզը։ Այսպես, Հինդուիզմի Սամխյա դպրոցից յոգա-սուտրաները ընդունում են պրակրտի և պուրուսա (դուալիզմի) «ռեֆլեկտիվ ըմբռնումը» (ադհյավասայա), նրա մետաֆիզիկական ռացիոնալիզմը և հավաստի գիտելիք ձեռք բերելու երեք իմացաբանական մեթոդները^[20]։ Աբհիդհարմա բուդդայականության նիրոդհասամադհի գաղափարից յոգա-սուտրաները որդեգրում են գիտակցության փոփոխված վիճակի ձգտումը։ Այնուամենայնիվ, ի տարբերություն բուդդիզմի, որը կարծում է, որ չկա ես, չկա հոգի, յոգան ֆիզիկապաշտ է և իրատեսական, ինչպես սամխյան, հավատում է, որ յուրաքանչյուր անհատ ունի ես և հոգի^[20]։ Երրորդ հայեցակարգը, որը սինթեզում է յոգա սուտրան իր փիլիսոփայության մեջ, մեկուսացման, մեդիտացիայի և ինքնահայեցման հնագույն ասկետիկ (սաննյասա) ավանդույթներն են, ինչպես նաև յոգայի գաղափարները մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի հնդկական տեքստերից, ինչպիսիք են Կատհա Ուպանիշադը, Շվետաշվատարա Ուպանիշադը և Մաիտրի Ուպանիշադը^[20]։

Իսլամական շրջան

11-րդ դարի սկզբին պարսիկ գիտնական Ալ-Բիրունին այցելեց Հնդկաստան, 16 տարի ապրեց հինդուների շրջանում և նրանց օգնությամբ թարգմանեց մի քանի կարևոր սանսկրիտ գործեր արաբերեն և պարսկերեն։ Այդ թվում Պատանջալիի Յոգասուտրաները^[21][22][23]։ Ընդհանուր ճշգրիտ թարգմանությունների հետ մեկտեղ Ալ Բիրունիի տեքստը զգալի տարբերություններ ունի 19-րդ դարում Հնդկաստանում հայտնաբերված Յոգասուտրա ձեռագրերից։ Ալ Բիրունիի գրառումն օգնել է ժամանակակից գիտնականներին պարզել, որ Պատանջալիի Յոգասուտրաների ձեռագիրը գոյություն է ունեցել Հնդկաստանում բազմաթիվ տարբերակներով, որոնցից յուրաքանչյուրը հինդու գիտնականների բազմաթիվ մեկնաբանություններով է։ Այս տարբերակներից և մեկնաբանություններից մի քանիսը կա՛մ կորած են, կա՛մ չբացահայտված^[23]։ Ալ Բիրունիի թարգմանությունը պահպանեց հինդուիզմի յոգայի փիլիսոփայության հիմնական թեմաներից շատերը։ Այնուամենայնիվ, որոշ սուտրաներ և վերլուծական մեկնաբանություններ վերահաստատվեցին՝ դրանք ավելի համապատասխանեցնելով իսլամական միաստվածական աստվածաբանությանը^[23][24]։ Ալ Բիրունու Յոգա Սուտրաների տարբերակը հասել է Պարսկաստան և Արաբական թերակղզի մոտ 1050 թվականին։

Հնդկական պատմական ժամանակագրության մեջ, տասներկուերորդ դարում իսլամի մուտքով Հնդկաստան, Հինդուիզմի յոգայի փիլիսոփայության հետագա զարգացումն ու գրականությունը անկում ապրեցին^[25]։ Տասնվեցերորդ դարում Պատանջալիի յոգայի փիլիսոփայությունը գրեթե վերացել էր^[26]։ Յոգան պահպանվել է Հնդկաստանի սադհուսների (ասկետիկների, սանիասիների) կողմից։ Հինդու յոգայի որոշ տարրեր ընդունվել են Հնդկաստանի մուսուլմանների սուֆիական աղանդի կողմից^[27][28]։ Սուֆի մուսուլմանները երբեմն որդեգրում և պաշտպանում էին հինդուների յոգայի ավանդույթը Հնդկաստանի իսլամական կառավարման ժամանակ, իսկ երբեմն էլ օգնում էին հալածանքներին և բռնություններին այդ հինդուների դեմ^[29]։ Մողոլ կայսր Աքբարը, որը հայտնի էր իր սինկրետիկ հանդուրժողականությամբ, հետաքրքրված էր և հովանավորում էր հինդուիզմի յոգայի փիլիսոփայությունը^[30]։

Համեմատություն բուդդիզմի հետ

Յոգայի գիտնական Սթիվեն Քոփը բացահայտում է հետևյալ նմանությունները Ռաջա յոգայի և բուդդիզմի միջև. Նա նշում է, որ երկու փիլիսոփայությունները նույնը չեն, բայց ապշեցուցիչ նման են՝ ունենալով փոխանակման երկար ժամանակաշրջան մինչև մ.թ. մոտ 500 թվականը^[31]։

Ասպեկտներ[31]	Ռաջա-յոգա[31]	Բուդդայականություն[31]
Առաջնային խնդիրներ	դուհկհա (տառապանք) իրականությանը բաց աչքերով նայել
Խնդրի լուծման մեթոդ 1. Մշակել հմուտ վարքագիծ	յամա (ինքնասահմանափակումներ) նիյամա (ծիսակարգի պահպանում)	սիլա (էթիկական պրակտիկա)
Խնդրի լուծման մեթոդ 2։ Մշակել կենտրոնանալու վիճակներ	դհարանա (կենտրոնացում) դհյանա (մեդիտացիա)	սամադհի
Խնդրի լուծման մեթոդ 3։ Օգտագործեք վիճակներ ինքնաբացահայտման համար	սամյամա (այսինքն դհարանա, դհյանա, սամադհի)	վիպպասանա, այլ խորաթափանցության պրակտիկա
Հայացք առօրյա իրականության վրա	4 սխալ համոզմունքներ — հարատևություն — մարմնի իրականություն — որ տառապանքը երջանկություն է — որ մարմինը/միտքը իսկական ես-ն է	կեցության 3 բնութագրեր` թաքնված սխալով. — անիկա (անցողիկություն) — անատման (ոչ-ես / ատման չկա) — դուկքա (տառապանք)
Վերջ տառապանքին	կաիվալյա (ազատագրում)	նիրվանա (կապանքների "ապակցում")
Ընդհանուր հասկացություններ	նիրոդհա (դադար) կլեշա (հիվանդություն) կարմա (գործողություն) սամվեգա (հրատապություն) պրայնա (ինտուիտիվ իմաստություն) սամսկարա (անգիտակցական) մաիտրա/մեիտրի (սիրառատ-բարություն)
Ընդհանուր մոտեցումներ	Իրականության ուղղակի ուսումնասիրություն (ոչ մետաֆիզիկա)` օգտագործելով ինքնուսուցում, ինքնավստահություն, ինքնազատագրում

Ծանոթագրություններ

1. Jason Birch (2013), Råjayoga: The Reincarnations of the King of All Yogas, International Journal of Hindu Studies, Volume 17, Issue 3, pages 401–444
2. Mallinson-1, 2011
3. Swami Vivekananda, Raja Yoga, 978-1500746940
4. «World's largest meditation centre coming up in Hyderabad». 2020 թ․ հունվարի 24.
5. rAja Monier-Williams' Sanskrit-English Dictionary, Cologne Digital Sanskrit Lexicon, Germany
6. Ayyangar, TR Srinivasa (1938). The Yoga Upanishads. The Adyar Library. էջ 301.
7. Antonio Rigopoulos (1998), Dattatreya: The Immortal Guru, Yogin, and Avatara, State University of New York Press, 978-0791436967, page 62
8. Alain Daniélou (1991), Yoga: Mastering the Secrets of Matter and the Universe, 978-0892813018, Chapters 1-12
9. Mallinson-2, 2011
10. Melton J. G. New Age movement Արխիվացված 2011-09-29 Wayback Machine // Encyclopædia Britannica.
11. «Раджа-йога». rajayoga.ru. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
12. Jason Birch (2013), The Amanaska: King of All Yogas, Ph.D. Dissertation, Oxford University
13. Gerald James Larson and Karl H. Potter (2011), The Encyclopedia of Indian Philosophies: Yoga: India's philosophy of meditation, Volume XII, Motilal Banarsidass, 978-8120833494, pages 364, 366
14. Sanskrit and English: Hath Yoga Pradipika, Pancham Singh (Translator), pages 154-155;
    Modern Translation (English): GW Briggs (2009), Gorakhnāth and the Kānphaṭa Yogīs, Motilal Banarsidass, 978-8120805644, page 343
15. Jason Birch (2013), Råjayoga: The Reincarnations of the King of All Yogas, International Journal of Hindu Studies, Volume 17, Issue 3, pages 415-416
16. Maas, 2006
17. Larson, p. 21–22.
18. Michaels, 2004, էջ 267
19. Feuerstein, 1978, էջ 108
20. Larson, pp. 43-45
21. White, 2014
22. Hellmut Ritter, al-Bīrūnī's übersetzung des Yoga-Sūtra des Patañjali, Oriens, Vol. 9, No. 2 (Dec. 31, 1956), pages 165-200 (in German)
23. S Pines and T Gelblum (Translators from Arabic to English, 1966), Al-Bīrūni (Translator from Sanskrit to Arabic, ~ 1035 AD), and Patañjali, Al-Bīrūnī's Arabic Version of Patañjali's Yogasūtra, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 29, No. 2 (1966), pages 302-325
24. Philipp Maas (2013), A Concise Historiography of Classical Yoga Philosophy, in Periodization and Historiography of Indian Philosophy (Editor: Eli Franco), Sammlung de Nobili, Institut für Südasien-, Tibet- und Buddhismuskunde der Universität Wien, 978-3900271435, էջեր 53-90
25. White, 2014, էջեր 6-9
26. White, 2014, էջեր 6-16
27. Jean Filliozat (1991), Religion, Philosophy, Yoga: A Selection of Articles, Motilal Banarsidass, 978-8120807181, pages 215-230, 293-303
28. Bonnie G. Smith et al (2012), Crossroads and Cultures, Volume I: To 1450: A History of the World's Peoples, Macmillan, 978-0312442132, page 428
29. Jamal Malik (2008), Islam in South Asia: A Short History, Brill Academic, 978-9004168596, pages 185-186
30. David White (2014), The Yoga Sutra of Patanjali - A Biography, Princeton University Press, 978-1-4008-5005-1, pages 146-152
31. Cope, Stephen (2006). The wisdom of yoga : a seeker's guide to extraordinary living. New York: Bantam Books. էջեր 276-278. ISBN 978-0-553-38054-5. OCLC 64098584.

Գրականություն

• A Series of Lessons in Raja Yoga by William Walker Atkinson
• The Yoga Sutras of Patanjali: The Book of the Spiritual Man by Patañjali

Յոգայի մասին տրակտատներ

• Alain Daniélou (1991), Yoga: Mastering the Secrets of Matter and the Universe, 978-0892813018, Appendix D: Main Sanskrit Treatises on Yoga / Հավելված Դ. Յոգայի վերաբերյալ հիմնական սանսկրիտ տրակտատները

Պատմություն

• White, David Gordon (2011), Yoga, Brief History of an Idea (Chapter 1 of "Yoga in practice") (PDF), Princeton University Press

Փիլիսոփայություն և պրակտիկա

• Feuerstein, Georg (1978), Handboek voor Yoga (Dutch translation; English title Textbook of Yoga, Ankh-Hermes
• Larson, Gerald James (1998), Classical Sāṃkhya: An Interpretation of Its History and Meaning, London: Motilal Banarasidass, ISBN 81-208-0503-8
• Larson, Gerald James (2008), The Encyclopedia of Indian Philosophies: Yoga: India's philosophy of meditation, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-3349-4
• Maehle, Gregor (2007), Ashtanga Yoga: Practice and Philosophy, New World Library
• Mallinson-1, James (2011), «Hatha Yoga», Brill Encyclopedia of Hinduism Vol.3, BRILL{{citation}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
• Mallinson-2, James (2011), «Nāth Sampradāya», Brill Encyclopedia of Hinduism Vol.3, BRILL{{citation}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
• Michaels, Axel (2004). Hinduism: Past and Present. Princeton University Press. ISBN 0-691-08952-3.
• Whicher, Ian (1998), The Integrity of the Yoga Darsana: A Reconsideration of Classical Yoga, SUNY Press

Արտաքին հղումներ

• Yoga exercises Thai Journal of Physiological Sciences (համեմատում է Ռաջա յոգան այլ յոգաների հետ)
• Raja Yoga Meditation Արխիվացված 2021-05-18 Wayback Machine Yoga Spirit Life (նկարագրում է ռաջա-յոգայի 8 փուլերը)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռաջա յոգա» հոդվածին։