հայերենի այբուբերնի տառ From Wikipedia, the free encyclopedia
Դ, դ, հայկական այբուբենի չորրորդ տառը, թվային արժեքն է չորս, չորրորդ, անվանումը՝ դա[1], սերում է հունական նախատիպարից, ըստ ոմանց կերտված է հայկական Գ-ից։
| Դ, դ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | Հայկական այբուբենի տառ |
| Մեծատառ | Դ |
| Փոքրատառ | դ |
| Մասն է | Հայոց գրեր |
| Այբուբեն(ներ) | Հայերեն այբուբեն |
| Տեղը այբուբենում | 4-րդ |
.jpg)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Դ (այլ կիրառումներ)Արևելահայ գրական լեզվի այբբենական համակարգում Դ-ի դերն է առաջնալեզվային ձայնեղ պայթական պարզ բաղաձայն հնչույթի արտահայտումը։ Հին գրական հայերենում, հայերենագետների մի մասի կարծիքով, դ բաղաձայնն ունեցել է նաև շնչեղացած տարբերակ, թեև նրա շնչեղությունը հնչույթատարբերիչ նշանակություն չի ունեցել։ Ետգրաբարյան հայերենում այս բաղաձայնն ունի համապատասխանությունների շարք՝ պայմանավորված բաղաձայնների տեղաշարժով, ինչպես՝ խլացում. դ-տ (կիլիկյան հայերենում և որոշ բարբառներում), շնչեղխլացում. դ-թ (արևմտահայ գրական լեզվում և որոշ բարբառներում)։ Բարբառների մի մասում Դ-ն ունի շնչեղացած տարբերակ, մասնավորապես բառասկզբի դիրքում, թեև շնչեղությունը և ոչ շնչեղությունը այստեղ ևս չեն ներկայանում հնչույթաբանական հակադրությամբ (հակադրությունը իմաստարբերիչ դեր չունի)։
Հայերենում դ բաղաձայնի արտասանական, ձայնաբանական բնութագիրը էական տարբերություններ չի տալիս։ Արտաբերման ժամանակ լեզվի առաջամասը մեջքային կողմով հպվում և փակվածք է ստեղծում վերին ատամնաշարի մակերեսի հետ՝ ետևի (ներսի) կողմից և մասամբ՝ լնդերքի (ալվեոլների) հետ. բերանի ետատամնային խոռոչի կուտակված օդի ճնշմամբ այդ փակվածքը վայրկյանապես բացվում է, և արտաբերությունը ավարտվում է պայթյունով. ձայնալարերը թրթռում են։ Շնչեղացած տարբերակի դեպքում պայթյունին ուղեկցում է նկատելի շունչ (հագագ)։ Արտաբերական դրվածքով հարում է տ, թ պայթականներին։ Նվազագույն հնչույթաբանական հակադրություն է կազմում (մերձավոր լծորդական հարաբերության մեջ է) մի կողմից՝ տ-ի հետ (ձայնեղություն-խլություն. դեր-տեր, դատ-տատ), մյուս կողմից՝ գ-ի հետ (առաջնալեզվայնություն-ետնալեզվայնություն. դող-գող, դեր-գեր), բ-ի հետ (առաջնալեզվայնություն-շրթնայնություն՝ դուռ-բուռ)։
Հին գրական հայերենում և արևելահայ գրական լեզվում գրությունը հիմնականում համապատասխանում է արտասանությանը (դու, գունդ, անդունդ, դեղ)։ Ժամանակակից արևելահայ գրական լեզվում ավանդական գրությամբ դ տառը առանձին դիրքերում (օրինակ ր-ից հետո մի շարք դեպքերում) արտահայտում է հարաբերակից շնչեղ խուլ պայթականը՝ թ (բերդ, մարդ, վարդ, անդամ)։ Կիլիկյան հայերենում և արևմտահայ գրական լեզվում թեև հիմնականում պահպանում է ավանդական՝ մեսրոպյան ուղղագրությունը, բայց առաջինում արտասանվում է տ, երկրորդում՝ թ[2]։
Ձևակազմական պլանում այս բաղաձայնով է արտահայտվում դ հոդը, որը ժամանակակից արևելահայ գրական լեզվում ապաձայնեղացած է[2]։
Մեծատառ Դ-ի ոճային պատկերը 1995 թվականից գործածվում է որպես հայկական դրամի խորհրդանիշ։
 |
 |
| Արլ. | Արմ. |
| Dots 145 |
Dots 1456 |
U+0534U+0564Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
