Բ

Բ, բ (անունը՝ բէն), հայերենի այբուբենի երկրորդ տառն է։ Ստեղծել է Մեսրոպ Մաշտոցը 405 թվականին։ Անունն է «բեն»։ Իբրև թվանշան նշանակել է 2, իսկ բյուրի նշանով բ = 20000։ Թվային կարգի արժեքով նշանակում է երկրորդ։

Բ, բ
Տեսակ	Հայկական այբուբենի տառ
Մեծատառ	Բ
Փոքրատառ	բ
Մասն է	Հայոց գրեր
Այբուբեն(ներ)	Հայերեն այբուբեն
Տեղը այբուբենում	2-րդ

Տառատեսակները

Հայերենի այբուբեն
Ա ա	Ծ ծ	Ջ ջ
Բ բ	Կ կ	Ռ ռ
Գ գ	Հ հ	Ս ս
Դ դ	Ձ ձ	Վ վ
Ե ե	Ղ ղ	Տ տ
Զ զ	Ճ ճ	Ր ր
Է է	Մ մ	Ց ց
Ը ը	Յ յ	Ւ ւ
Թ թ	Ն ն	Փ փ
Ժ ժ	Շ շ	Ք ք
Ի ի	Ո ո	և
Լ լ	Չ չ	Օ օ
Խ խ	Պ պ	Ֆ ֆ

Բ տառի բեն անունը ա տառի այբ անվան հետ կազմավորել է հետևյալ գոյականները՝

այբբենարան,

այբուբեն։

Կրկնակ բաղաձայններ

Կրկնակ բ-ով գրվող գոյականներից են՝

աբբա(հայր)

լոբբի

հոբբի

Յունիկոդում ներկայացված է՝

• Մեծատառը՝ U+0532
• Փոքրատառը՝ U+0562

Բրայլով ներկայացումը

Արևելա- հայերեն Dots-12 (անգլ.)	Արևմտա- հայերեն Dots-1234 (անգլ.)

Ստեղծումը և ձևերը

Ստեղծել է Մեսրոպ Մաշտոցը 405 թվականին իր հորինած այբուբենի բոլոր տառերի հետ միասին։ Կազմվել է երեք ուղղաձիգ՝ երկար և դրա աջ կողմում հավասար հեռավորության վրա գտնվող կարճ և լայն տարրերից։ Հորիզոնական նուրբով երկարին են միացել կարճը՝ վերին ծայրից, լայնը՝ մեջտեղից։

Ունի բոլոր հինգ տառատեսակները, որոնցում պահպանել է իր գծագրական յուրահատկությունը։

• Գրչագիր Բ - (V -XIII դարեր) սկզբից ևեթ ստեղծվել է որպես գրչության գիր։ Գրվում է երկու տողագծերի միջև, ուղղագիծգծերը միանում են ուղիղ նուրբով։ Դյուրագիծ է գրվում է և ուղղահայաց, և աջ թեքված։ Գործածվում է խոշոր, միջին և մանր չափերով։ Հետագայում վերածվել է բոլորգիր գլխագրի, որն օգտագործվում է նաև այսօր, հիմնականում վերնագրերում։
• Երկաթագիր Բ - ստեղծվել է գրչագրի հենքից, միայն երկար և կարճ գծերը իրար են միանում ոչ թե ուղիղ, այլ կոր նուրբով։ Գրվում է երկու տողագծերի միջև մյուս գրերին հավասար, խոշոր և միջակ չափերով։ Որպես գլխագիր գրվելիս՝ հաճախ երկարը իջնում է տողագծից ներքև և ծայրը բարակում է, երբեմն լայնը հեռանում է իր տեղից՝ ձգվող նուրբի ուղղությամբ։ Գործածվել է որպես գրչության (V - VII դարեր) և վիմագրության (V դարից մինչև այսօր) գիր։
• Բոլորգիր կամ բոլորակ Բ - ստեղծվել է որպես առօրյա գրության գիր։ Կազմված է նույնպես երեք ուղղածիգներից և երկու հորիզոնական նուրբերից։ Կարճը և երկարի վերին մասը, որով կազմվում է բոլորակը, նստում է տողագծի վրա, իսկ երկարի մնացած մասը իջնում տողագծից ցած։ Տողից ցած է նաև լայնը, որը հետագայում արագագրության հետևանքով չի գրվել և մնացել է միայն նուրբը։ Դյուրագիծ է, գրվում է ուղղաձիգ և աջ թեքված, խոշոր, միջակ, մանր և մանրագույն չափերով։ XII - XIII դարերում դարձել է գրչության հիմնական, իսկ XVI դարում միաժամանակ նաև՝ տպագրության գիր։
• Շղագիր Բ - նույն բոլորգիրն է, միայն առանց հաստ ու բարակ գծերի։ Սկսել է գործածվել V - XII դարերում, մասսայականացել՝ XVI դարում։
• Նոտրգիր Բ - առաջացել է շղագրից, գործածվում է նաև այսօր։

Արտասանությունը

«Բ» նշանագրում է հայերենի բ բաղաձայնը, որը շրթնային ձայնեղ հնչյուն է և արտաբերվում է շրթունքների հպումով ստեղծված փակվածքի պայթյունով։ Արևելահայ գրական լեզվում բառամիջում ու բառավերջում երբեմն խլանում է՝ դառնալով «փ» (համբույր > համփույր, նուրբ > նուրփ), «պ» (աղբյուր > ախպյուր, աղբ > աղպ), արևմտահայ գրականում անխտիր շնչեղանում է ու արտասանվում է իբրև թավ «փ» (բերել > փերել, բերան > փերան), իսկ բարբառներում կրում բազմատեսակ փոփոխություններ (բան, փան, պէն և այլն)։

Թվային արժեք

«Բ» նշանակել է երկու և երկրորդ, բյուրի նշանով` ᐱ, «բ» = 2000։ Արաբական թվանշանների գործածությունից հետո էլ օգտագործվել է թվային և թվային կարգի արժեքներով։ Այժմ օգտագործվում է միայն դասական թվականի նշանակությամբ (Բ դասարան - երկրորդ դասարան, մասն Բ - մասն երկրորդ և այլն)։

Տես նաև

• Հայկական գիր
• Մեսրոպ Մաշտոց
• Հայերեն

Գրականություն

• Նոր բառգիրք Հայկազեան լեզուի - Վենետիկ 1836
• Ի. Հարությունյան, Հայոց գիրը - Թիֆլիս 1892
• Հ. Տաշյան, Ակնարկ մը հայ հնագրության վրա - Վենետիկ 1898
• Կ. Ղաքադարյան, Հայկական գրի սկզբնական տեսակները - Երևան 1939
• Ա. Աբրահամյան, Հայկական պալեոգրաֆիա Երևան - 1948
• Հ. Աճառյան Հայոց գրերը - Երևան 1968
• Գ. Ջահուկյան, Հայ բարբառագիտության ներածություն - Երևան 1972

Արտաքին հղումներ

• Հայերեն այբուբեն