César (título)

César (en latín: Caesar [ˈkae̯.sar] ; latín pl. Caesares; en grego: Καῖσαρ, Kaîsar) é un título de carácter imperial. Deriva do apelido de Xulio César, un ditador romano. Inicialmente era só un nome familiar, pero a partir do ano dos catro emperadores (69) pasou a ser cualificativo imperial. Durante o resto da era imperial, o título utilizouse principalmente para designar ao sucesor designado polo emperador, pero tamén formou parte do título do emperador reinante. Comparte orixe co título alemán Káiser, equivalente a "emperador", e do eslavo Tsar.

Orixes

Representación escultórica de Xulio César.

O primeiro individuo coñecido que levou o apelido de "César" foi Sexto Xulio César, quen tamén se cre que é o antepasado común de tódolos Xulio César posteriores.^[1] O bisneto de Sexto era o ditador Caio Xulio César. Despois de tomar o control da República Romana despois da súa guerra contra o senado, adoptou o título de "dictador perpetuo", título que só mantivo durante un mes antes de ser asasinado no 43 a.C. A morte de Xulio César non levou á restauración da república, senón que provocou o ascenso do Segundo Triunvirato, composto por tres ditadores, incluído o fillo adoptivo de Xulio, Octavio Augusto.

Seguindo as convencións de nomenclatura romana, Octavio adoptou o nome do seu pai adoptivo, converténdose así tamén en "Gaius Julius Caesar", aínda que a miúdo se lle chamaba "Octavianus" para evitar confusións. Normalmente denomínase simplemente "Gaius Caesar" para resaltar a súa relación con Xulio César.^[2] Finalmente, a desconfianza e os celos entre os tres ditadores levaron a unha longa guerra civil que finalmente rematou con Octavio tomando o control de todo o mundo romano no ano 30 a.C. No ano 27 a.C., Octavio recibiu o honorífico "Augustus" polo senado, adoptando o nome de "Imperator Caesar Augustus". Previamente abandonara todos os seus nomes agás o de "Caesar", que trataba como un nomen (apelido), e adoptara o título de imperator (comandante) como un novo praenomen (prenome).

Por suposto, o propio fillo adoptivo e sucesor de Augusto, Tiberio, seguiu o exemplo do seu padrasto e levou o nome de "Caesar" despois da súa adopción o 26 de xuño do 4, redefiníndose como "Tiberius Julius Caesar". Tras a súa propia ascensión ao trono, denomínase "Tiberius Caesar Augustus". Estableceuse así o precedente: o emperador, chamado "Augustus", designou o seu sucesor adoptándoo e dándolle o nome de "Caesar".

O cuarto emperador, Claudio ("Tiberius Claudius Caesar Augustus"), foi o primeiro en asumir o nome de "Caesar" sen ter sido adoptado polo emperador anterior; con todo, era polo menos membro da dinastía Xulio-Claudiana, sendo o sobriño-neto materno de Augusto por parte da súa nai, o sobriño de Tiberio e o tío de Calígula (tamén chamado "Gaius Julius Caesar"). Claudio, pola súa banda, adoptou ao seu fillastro e sobriño neto Lucius Domitius Ahenobarbus, dándolle o nome de "Caesar" ademais do seu propio nomen, "Claudius". O seu fillastro Nerón converteuse así en “Nero Claudius Caesar Augustus”.

Título dinástico

O primeiro emperador que asumiu o cargo e o nome ao mesmo tempo sen ningunha reclamación real foi Servio Sulpicio Galba, quen tomou o trono imperial co nome de "Servius Galba Caesar Augustus" tras a morte de Nerón no ano 68 Galba axudou a solidificar "Caesar" como o título do herdeiro designado dándollo ao seu propio herdeiro adoptivo, Lucio Liciniano. Non obstante, o seu reinado non durou moito e pronto foi deposto por Otón, quen se converteu en "Imperator Marcus Otho Caesar Augustus". Otón foi entón derrotado por Vitelio, quen se converteu en "Aulus Vitellius Germanicus Imperator Augustus", adoptando o título de vitoria "Germanicus" en lugar de "Caesar". Non obstante, "Caesar" converteuse nunha parte tan integrante da dignidade imperial que o seu lugar foi inmediatamente restaurado por Vespasiano ("Titus Flavius Vespasianus"), que puxo fin á guerra civil e estableceu a dinastía Flavia no 69, gobernando baixo o nome de "Imperator Caesar Vespasianus Augustus".

A colocación do nome "Caesar" variou entre os primeiros emperadores. Normalmente colocábase xusto antes do cognomen (Vespasiano, Tito, Domiciano, Traxano, Hadriano); algúns deles situárono xusto despois (Galba, Otón, Nerva). A fórmula imperial foi finalmente estandarizada durante o reinado de Antonino Pío. Antonino, nacido como "Titus Aurelius Fulvus Boionius Antoninus", converteuse en "Titus Aelius Caesar Antoninus" despois da súa adopción, pero gobernou como "Imperator Caesar Titus Aelius Hadrianus Antoninus Augustus (Pius)". A fórmula imperial converteuse así en "Imperator Caesar [nome] Augustus" para os emperadores. Os herdeiros engadiron "Caesar" aos seus nomes, colocándoo xusto despois do seu apelido. En ocasións recibían o honorífico Princeps iuventutis ("O primeiro entre os mozos"), e tamén se dirixiron como Nobilissimus Caesar ("O césar máis nobre").

Desenvolvementos posteriores

Crise do século III

A popularidade do uso do título de césar para designar herdeiros aparentes aumentou ao longo do século III. Moitos dos emperadores soldados durante a crise do século III intentaron reforzar a súa lexitimidade nomeando herdeiros, entre eles Maximino Tracio, Filipo o Árabe, Decio, Treboniano Galo e Galieno. Algúns destes foron ascendidos ao rango de augusto durante a vida do seu pai, por exemplo Filipo II. O mesmo título tamén se empregaría no Imperio Galo, que funcionou de forma autónoma respecto do resto do Imperio Romano dende o ano 260 ata o 274, sendo o último emperador galo Tétrico nomeando ao seu herdeiro Tétrico II como césar.

A pesar dos mellores esforzos destes emperadores, con todo, a concesión deste título non parece ter feito a sucesión neste caótico período máis estable. Case todos os césares serían asasinados antes ou xunto aos seus pais, ou no mellor dos casos sobrevivirían a eles durante uns meses, como no caso de Hostiliano. O único césar que obtivo con éxito o rango de augusto e gobernou durante algún tempo por dereito propio foi Gordiano III, e mesmo estaba moi controlado pola súa corte.

Tetrarquía e Diarquía

O 1 de marzo de 293, Diocleciano estableceu a Tetrarquía, un sistema de goberno de dous Imperator Senior e dous Imperator Iunior. Os dous emperadores superiores iguais eran tratados da mesma maneira aos emperadores anteriores, como Imperator Caesar. Pius Felix Invictus Augustus , Heliogábalo introducira o uso de Pius Félix (Pío e bendito), mentres que Maximino Tracio introduciu Invictus (Invicto) e foron chamados augusti, mentres que os dous emperadores menores tiñan o estilo idéntico aos anteriores emperadores designados como nobilissimus caesar. Así mesmo, os emperadores menores conservaron o título de césar ao converterse en emperadores plenos.

A tetrarquía colapsou tan pronto como Diocleciano abandonou o poder en 305, mentres os emperadores Constantino I e Maxencio loitaban para establecer a súa propia dinastía imperial. Este sistema foi abandonado (aínda que os catro cuartos do imperio sobreviviron como prefecturas pretorianas) en favor de dous emperadores territoriais iguais, un no occidente de fala latina e outro no oriente de fala grega.

O título mantívose en uso durante todo o período de Constantino, tanto Constantino I como o seu coemperador e rival Licinio utilizárono para marcar os seus herdeiros. Constantino tivo catro césares no momento da súa morte: os seus fillos Constancio II, Constantino II, Constante e o seu sobriño Dalmacio, e o seu fillo máis vello Crispo foi executado en circunstancias misteriosas antes do seu reinado. Só o sucederían os seus tres fillos, e Dalmacio morreu no verán de 337 en estrañas circunstancias.

O propio Constancio II nomearía como césares aos seus primos Constancio Galo e Xuliano sucesivamente na década de 350, aínda que primeiro executou a Galo e despois atopouse en guerra con Xuliano antes da súa propia morte. Despois da revolta de Xuliano en 361, o título caeu da moda imperial durante algún tempo, e os emperadores preferiron simplemente elevar aos seus fillos directamente a augusto, como ocorreu con Graciano. Sería revivido case tres cuartos de século despois, cando Teodosio II entregoullo ao seu sobriño Valentiniano III antes de instalalo con éxito no trono occidental. A partir de entón, recibiría un uso limitado no Imperio de Oriente, por exemplo, na designación do futuro León II nos últimos meses da vida do seu avó.

Imperio Bizantino

O emperador romano Constantino I o Grande, mosaico en Santa Sofía, Constantinopla.

César ou Kaisar (Καῖσαρ) seguía sendo un título de corte superior no Imperio Bizantino. Orixinalmente, como no Imperio Romano clásico, utilizábase para o herdeiro. A partir do reinado de Teodosio I a maioría dos emperadores optaron por solidificar a sucesión dos seus pretendidos herdeiros elevándoos a coemperadores. De aí que o título fose concedido con máis frecuencia aos segundos e terceiros fillos, ou aos parentes próximos e influentes do emperador: así, por exemplo, Aleixo Mosele era o xenro de Teófilo, Bardas era o tío e ministro xefe de Miguel III, mentres que Nicéforo II concedeu o título ao seu pai, Bardas Focas.^[3][4] Un caso excepcional foi a entrega da dignidade e da súa insignia ao khan búlgaro Tervel por Xustiniano II quen lle axudara a recuperar o seu trono en 705.^[4] O título foi concedido ao irmán da emperatriz María de Alania, Xurxo II de Xeorxia en 1081.

Cando Aleixo I Comneno creou o título de sebastokratōr (sebastocrátor), Kaisar pasou a ser terceiro en importancia, e cuarto despois de que Manuel I Comneno creou o título de despótes (déspota), que permaneceu ata o final do Imperio. A forma feminina era Kaisarissa. Seguía sendo un cargo de grande importancia, xeralmente outorgado ás relacións imperiais, así como a uns poucos altos e distinguidos oficiais, e só raramente se outorgaba a estranxeiros.

Segundo o klētorologion (cletorolóxio) de 899, as insignias do césar bizantino eran unha coroa sen cruz, e a cerimonia da creación dun césar (neste caso dende Constantino V), está incluída en De Ceremoniis.^[3] O título mantívose como o máis alto da xerarquía imperial ata a introdución do sebastokratōr (un composto derivado de sebastos e autokrator, os equivalentes gregos de augustus e imperator) por Aleixo I Comneno e máis tarde o de despotēs por Manuel I Comneno. O título mantívose durante os últimos séculos do Imperio. No período paleólogano, estaba en mans de nobres destacados como Aleixo Estrategópulo, pero a partir do século XIV, foi concedido principalmente a gobernantes dos Balcáns, como os príncipes de Valaquia, Serbia e Tesalia.^[4]

Na xerarquía bizantina tardía, tal e como se recolle no Libro de Oficios dos pseudo-Kodinos de mediados do século XIV, o rango continuou vindo despois do sebastokratōr. Xurxo Codino rexistra ademais que o césar era igual en precedencia ao panhypersebastos, outra creación de Aleixo I, pero que o emperador Miguel VIII Paleólogo elevara ao seu sobriño Miguel Tarcaniota ao rango de protovestiarios (protovestiario) e decretou que ven detrás do césar; mentres que baixo Andrónico II Paleólogo o megas domestikos (gran doméstico) foi elevado á mesma eminencia, cando foi concedido ao futuro emperador Xoán VI Cantacuzeno.^[5] Segundo Codino, as insignias do césar baixo os Paleólogo eran un sombreiro skiadion en vermello e dourado, decorado con bordados de fío de ouro, cun veo que levaba o nome do portador e colgantes idénticos aos do despotēs e do sebastokratōr. Levaba unha túnica vermella (rouchon) semellante á do emperador, e os seus zapatos e medias eran azuis, así como os pertrechos do seu cabalo; todas elas eran idénticas ás do sebastokratōr, pero sen as aguias bordadas deste último.^[5]

Imperio Otomán

Mehmed II e o Patriarca Ecuménico de Constantinopla Xenadio II.

"Caesar" é o título empregado oficialmente polos persas sasánidas para referirse aos emperadores romanos e bizantinos.^[6] No Oriente Próximo, os persas e os árabes seguían referíndose aos emperadores romanos e bizantinos como "Caesar" (en persa: قیصر روم Qaysar-i Rum, "César dos romanos", do persa medio kēsar). Así, tras a caída de Constantinopla en 1453, o sultán otomán vitorioso Mehmed II converteuse no primeiro dos gobernantes do Imperio Otomán en asumir o título (en turco otomán: قیصر روم Kayser-i Rûm).

Despois da caída de Constantinopla, despois de conquistar o Imperio Bizantino, Mehmed tomou o título de Kayser-i Rûm, reclamando a sucesión do Imperio Romano.^[7] A súa reclamación era que, por posesión da cidade, era emperador, cun novo dereito por conquista, como o fixeran anteriormente Heraclio e León III.^[8] O erudito contemporáneo Xurxo de Trebisonda escribiu "a sede do Imperio Romano é Constantinopla... e quen é e segue sendo emperador dos romanos é tamén o emperador do mundo enteiro".^[9]

Xenadio II, un acérrimo antagonista de Occidente debido ao cerco de Constantinopla cometido polos católicos occidentais e as controversias teolóxicas entre as dúas Igrexas, fora entronizado Patriarca Ecuménico de Constantinopla-Nova Roma con todos os elementos cerimoniais e Etnarca (ou milletbashi) polo propio sultán en 1454. Pola súa banda, Xenadio II recoñeceu formalmente a Mehmed como sucesor ao trono. Mehmed tamén tiña unha liñaxe de sangue da familia imperial bizantina; o seu predecesor, o sultán Orhan I casara cunha princesa bizantina, e Mehmed puido afirmar que descendía de Xoán Tzelepes Comneno.^[10] Os sultáns otománs non foron os únicos gobernantes que reclamaron tal título, xa que existía o Sacro Imperio Romano Xermánico en Europa Occidental, cuxo emperador, Frederico III, trazou a súa liñaxe titular de Carlomagno que obtivo o título de emperador romano cando foi coroado polo papa León III no 800, aínda que nunca foi recoñecido como tal polo Imperio Bizantino.

Nos escritos diplomáticos entre os otománs e os austríacos, a burocracia otomá estaba enfadada polo uso do título de César cando os otománs se vían a si mesmos como os verdadeiros sucesores de Roma. Cando estalou a guerra e se realizaron as negociacións de paz, os austríacos (Sacro Imperio Romano Xermánico) acordaron renunciar ao uso do título de César segundo o Tratado de Constantinopla en 1533 (aínda que seguirían usándoo e o título imperial romano ata o colapso do Sacro Imperio Romano Xermánico en 1806). Os rusos, que definiron Moscova como a Terceira Roma, foron igualmente sancionados polos otománs, quen ordenaron ao Khanato de Crimea atacar o Imperio Ruso en numerosas ocasións.^[11] Os otománs perderían a súa superioridade política sobre o Sacro Imperio Romano Xermánico co Tratado de Zsitvatorok en 1606, e sobre o Imperio Ruso co Tratado de Küçük Kaynarca en 1774, ao recoñecer diplomáticamente aos monarcas destes dous países como iguais ao sultán otomán por primeira vez.

Notas

1. Smith, William; Schmitz, Leonhard (1849). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology (en inglés) 1.
2. Syme, Ronald (1959). Livy and Augustus (en inglés). Harvard Studies in Classical Philology. JSTOR 310937. doi:10.2307/310937.
3. Bagnell Bury, John (1911). The Imperial Administrative System of the Ninth Century (en inglés). Oxford University Press. OCLC 1046639111.
4. Kazhdan, Alexander (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (en inglés). Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
5. Verpeaux, Jean (1966). Pseudo-Kodinos, Traité des Offices (en francés). Centre National de la Recherche Scientifique.
6. Hurbanič, Martin (2019). The Avar Siege of Constantinople in 626: History and Legend. Springer. ISBN 978-3-030-16684-7.
7. Michalis, Michael; Kappler, Matthias; Eftihios, Gavriel (2009). Archivum Ottomanicum. Mouton. ISBN 9783447057530.
8. Isom-Verhaaren, Christine; Kent F., Schull (2016). Living in the Ottoman Realm: Empire and Identity, 13th to 20th Centuries. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-01948-6.
9. Crowley, Roger (2009). Constantinople: The Last Great Siege, 1453. Faber & Faber. ISBN 978-0-571-25079-0.
10. Norwich, John Julius (1995). Byzantium: The Decline and Fall. Alfred A. Knopf. ISBN 0-679-41650-1.
11. Halil, Inançik (2017). Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar. Seçme Eserleri. ISBN 978-6052952511.

Véxase tamén

Outros artigos

• Tsar
• Káiser
• Augusto (título)
• Cosroes (palabra)
• Reivindicación otomá da sucesión romana