Advocacións das parroquias galegas

Cada unha das 3.792 parroquias de Galicia constatadas no nomenclátor de topónimos ten un santo patrón. Non se debe confundir co concepto de haxiotopónimo, que é un topónimo (nome de lugar) que etimoloxicamente procede do nome dun santo (Santiso < San Tirso, Sanchidrián < Santo Hadrián, Santa Comba, Santiago etc.).

Este patrón asignado ou advocación é normalmente único, pois moi poucas veces consta unha parella e moi ocasionalmente máis de dúas. Estes oito casos, dos cales seis son capitais do seu concello, son os seguintes:

Entenza (Santos Xusto e Pastor) en Salceda de Caselas;
Figueiró (San Martiño e San Campio) en Tomiño;
A Gudiña (San Martiño e San Pedro);
Avión (Santos Xusto e Pastor);
Cangas (Santiago e San Salvador);
Viveiro (Santa María e Santiago);
Caldas de Reis (San Tomé e Santa María);
Sarria (San Salvador, Santa Mariña, Nosa Señora do Rosario);

En Galicia existen entre 102 e 163 advocacións distintas. Esta variación numérica depende de se se consideran iguais ou distintas certas parellas ou grupos de advocacións con similitudes, por exemplo:

Santa Locaia, Santa Locacia e Santa Leocadia, como Santa Locaia, parroquia de Castro de Rei (Lugo);
San Clemente, San Clemenzo e San Cremenzo;
Santa María (e outras moitas advocacións marianas: Nosa Señora ou Virxe, como Fátima ou Carme);
María Magdalena e Magdalena
Advocacións da Paixón de Cristo e da liturxia: o Sagrario, Divino Salvador, Divino Pastor, Santa Cruz (tamén unha santa), o Bo Xesús etc.

Hai tamén sete parroquias nas que non consta o seu santo patrón, probablemente por seren parroquias urbanas con moitas igrexas parroquiais:

As once advocacións con máis parroquias son as seguintes (entre parénteses, o número de parroquias con esa advocación e a porcentaxe sobre o total):

Santa María (750 - 19,8 %);
San Pedro (307 - 8,1 %);
Santiago (288 - 7,6 %);
San Martiño (Martiño de Dumio ou Martiño de Tours) (238 - 6,3 %);
San Xoán (sexa San Xoán Evanxelista ou San Xoán Bautista) (234 - 6,2 %);
advocacións xerais de Cristo (Cristo [1], Divino Salvador [1] e O Salvador [4] pero, sobre todo, San Salvador) (172 - 4,5 %);
San Miguel (152 - 4,0 %);
Santa Eulalia, Olaia, Baia, Santaia e Santalla (140 - 3,7 %);
San Xiao, San Xián, San Xullán ou San Xulián (127 - 3,3 %);
Santa Mariña (109 - 2,9 %);
Santo Estevo (106 - 2,8 %);

Queda patente a enorme presenza de Santa María, probablemente vestixio dun culto feminino e dunha sociedade matriarcal prelatina pervivente dalgunha maneira ata os nosos días.^{[Cómpre referencia]}

Orixe

A orixe principal dos santos venerados nas parroquias galegas é bastante antiga: non hai practicamente advocacións de santos canonizados recentemente ou dos últimos séculos. Porén, hai mesmo santos de orixe descoñecida: en boa medida, pódese admitir que moitas das persoas ou obxectos de culto precristiáns foron recristianizados,^{[Cómpre referencia]} perdendo no camiño a consciencia do seu tema, o paganismo orixinario ou mesmo da súa orixe galega. Esta transformación foi tan radical que se chegaron a dous extremos de histrionismo:

Santos alleos que agora se pensan que son de orixe galega;
Personaxes de sona e mesmo culto persoal que probablemente se cristianizasen oficialmente nun santo, ou persoas cuxo culto comezou antes de dárselle carta de santidade (a cal ás veces non se lle chegou a dar nunca);

As orixes principais das advocacións das parroquias de Galicia son seis:

santos ibéricos;
santos italianos;
outros santos europeos (Grecia, Hungría ou Francia);
santos de Turquía (antiga Antioquía);
santos de Israel;
santos do resto de Oriente Medio (principalmente Siria e Exipto);

Como era de esperar, os máis abundantes con diferenza son os israelitas, seguidos polos italianos e os turcos. As imaxes de abaixo reflicten a frecuencia e distribución en número de parroquias das advocacións a santos coas características indicadas para cada un dos 313 concellos de Galicia segundo o cruzamento dos datos de orixes fornecidas no libro de Ferro Ruibal e o nomenclátor dispoñible no CIRP. O cadro inferior esquerdo de cada imaxe representa o último concello creado en Galicia, A Illa de Arousa, e a delimitación verde suplementaria divide Galiza en seis partes: as dioceses de Mondoñedo-Ferrol, Santiago, Lugo, Ourense, Tui-Vigo e Astorga.

Representación cartográfica das frecuencias absolutas de parroquias para cada concello segundo a orixe xeográfica dos santos das advocacións.

Ibéricos
Italianos
Santos do resto de Europa
Turcos
Israelitas
Santos do resto de Medio Oriente

Culto

Non tódolos santos se veneraron igual en tódalas épocas. Ademais de que obviamente non se pode prestar ó culto un santo que aínda non foi santificado, as modas e frecuencias (e posiblemente tamén a utilización aproveitada dos santos para fins políticos)^{[Cómpre referencia]} nas advocacións flutúan cos séculos. Se houbese que deducir en que época se cristianizou Galicia a partir das advocacións máis presentes nas parroquias se chegaría a unha conclusión bastante evidente: os santos cuxo culto comezou no século VI son os máis abondosos nas advocacións das parroquias galegas, contabilizando un total do 58 % dos analizados. As porcentaxes de tódolos datos son as seguintes:

século IV: 5 %;
século V: 11 %;
século VI: 58 %;
século VII: 25 %;
século VIII: 1 %;
século IX: 1 %;
século X: <1 %;

A distribución superficial destes datos ó longo da xeografía galega represéntase nos sete mapas inferiores. Unha santa significativa nestes sentido é Santa Baia, santa galega datable entre os primeiros séculos da cristiandade (século IV) que aínda así mantén ata agora un enorme número de parroquias no seu honor, sendo a oitava con máis frecuencia no santoral das parroquias galegas. O seu santo é o 12 de febreiro, unha data atípica (probablemente indicio do seu carácter conservador) pois a maioría dos patróns das parroquias galegas teñen a festividade actual no verán.

Representación cartográfica das frecuencias absolutas de parroquias para cada concello segundo a época de orixe do culto de cada advocación.