Rexurdimento

Rexurdimento (do verbo rexurdir formado sobre xurdir que procede do termo latino surgere 'erguer')^[1] é o nome co que se coñece o século XIX (ou a segunda metade do mesmo) na historia de Galiza e expresa unha traxectoria de recuperación non só literaria, senón tamén cultural, política e histórica. A publicación en 1863 de Cantares gallegos, obra escrita integramente en galego por Rosalía de Castro, inaugura o Rexurdimento Pleno, e as obras anteriores a esta data acostuman clasificarse como pertencentes aos precursores. A Rosalía hai que engadir a Eduardo Pondal, Valentín Lamas Carvajal e mais Manuel Curros Enríquez como os principais escritores en galego desta época.

Na primeira metade do século XIX, Galiza foi escenario dunha serie de acontecementos que esbozaron unha nova situación político-cultural que preparou o camiño para o chamado Rexurdimento. Esta época é coñecida como a dos Precursores.

Algúns acontecementos históricos importantes contribuíron para espertar a consciencia nacionalista (non chamada así naquela altura). Un deles foi a invasión francesa, que deu lugar á circulación de textos de axitación popular escritos en galego. A consciencia dunha Galiza diferenciada do resto de España foi aumentando progresivamente. Esta procura da identidade manifestouse en publicacións en que se valorizaban aquilo que se vía como propio, en oposición ao exterior, considerado como unha ameaza.

En 1856 tivo lugar o banquete de Conxo, en que confraternizaron estudantes e traballadores. O galeguismo adquiriu características revolucionarias, como a reivindicación do dereito de Galiza a administrar os seus propios recursos. Participaron persoas que terían grande protagonismo no movemento rexionalista galego, como Aurelio Aguirre ou Eduardo Pondal.

Adios rios, adios fontes,

Adios regatos pequenos,

Adios vista dos meus ollos

Non sei cando nos veremos.

Miña terra, miña terra,

Terra donde m' eu criey,

Ortiña que quero tanto,

Figueiriñas que prantey,

Fragmento de Cantares gallegos ^[2]

Coa publicación en 1853 do primeiro libro escrito en lingua galega no século XIX, A gaita gallega, deuse un paso importante na normalización literaria galega. O seu autor, Xoán Manuel Pintos, xunto con Francisco Añón, Manuel Murguía e outros, pertence ao grupo dos Precursores. Dito grupo anticiparía o movemento que recibiría o nome de "Rexurdimento" na cultura galega.

O Rexurdimento pleno chegaría coa publicación de Cantares gallegos de Rosalía de Castro en 1863, obra que marcou a madureza deste "renacemento". Outros escritores destacados foron Curros Enríquez (Aires da miña terra, 1880) e Eduardo Pondal (Queixumes dos pinos, 1886), que proporcionaron ao galego a plenitude literaria que perdera séculos atrás.

A presenza da lingua galega nos xornais contribúe ao prestixio da lingua. No ano 1876 edítase, promovido por Valentín Lamas Carvajal, o considerado pioneiro dos xornais integramente en galego, O Tío Marcos da Portela. Este xornal, de marcado carácter anticaciquil, tivo un enorme éxito. Entre os anos 1886 e 1888 vaise consolidando o xornalismo en Galiza, coa aparición de novas iniciativas monolingües como O Galiciano en Pontevedra, A Monteira en Lugo e As Burgas en Ourense.