گروهی از ترکیبات شیمیایی ضروری در متابولیسم بدن From Wikipedia, the free encyclopedia
ویتامین دی (به انگلیسی: Vitamin D) گروهی از ویتامینهای محلول در چربی هستند، که باعث افزایش میزان جذب کلسیم، فسفات و منیزیم در روده میشوند و از این طریق، بر رشد و استحکام استخوانها کمک میکنند. این ویتامینها علاوه بر این دارای چندین عملکرد حیاتی دیگر نیز در بدن انسان هستند.[1][2] مهمترین انواع ویتامین دی در بدن انسان، ویتامین دی۳ یا کولهکلسیفرول و ویتامین دی۲ یا ارگوکَلسیفرول هستند.[3][4][5]
لحن یا سبک این مقاله بازتابدهندهٔ لحن دانشنامهای مورد استفاده در ویکیپدیا نیست. |
این مقاله نیازمند تمیزکاری است. لطفاً تا جای امکان آنرا از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید، سپس این برچسب را بردارید. محتویات این مقاله ممکن است غیر قابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد. |
ویتامین دی | |
---|---|
کلاس دارویی | |
شناسههای دستهبندی | |
موارد مصرف | راشیتیسم، پوکی استخوان، پرکاری_پاراتیروئید، بیماریهای اعصاب و روان و کمبود ویتامین دی |
کد ایتیسی | A11CC |
هدف زیستی | گیرنده ویتامین دی |
دادههای بالینی | |
در وبگاه دراگز | MedFacts Natural Products |
پیوند به بیرونی | |
سمپ | D014807 |
در ویکیداده |
منبع اصلیِ طبیعی این ویتامین، تولید کولهکلسیفرول در لایههای ژرفتر روپوست توسط یک واکنش شیمیایی وابسته به تابش خورشید به ویژه پرتو فرابنفشِ بی (UVB) است.[6][7][8] ارگوکلسیفرول و کولهکلسیفرول، موجود در غذاها و مکملها نیز قابل جذب هستند.[9][10] تنها گوشت برخی از ماهیهای پرچرب مانند سالمون، ساردین، شاه ماهی و برخی دیگر از ماهیهای چرب، حاوی مقدار قابل توجهی از این ویتامین هستند[11] که خود فرایند سرخ کردن هم میتواند نیمی از ویتامین دی آنها را از بین ببرد.[12]
۲۰ دقیقه ماندن در برابر نور خورشید با این شرط که ۴۰ درصد پوست بدن در معرض آفتاب باشد نیاز روزانه بدن را تأمین میکند.[13] البته عواملی مثل موقعیت جغرافیایی، فصل، سن، رنگ پوست و مصرف کرمهای ضدآفتاب، میزان تولید ویتامین دی بهوسیله پوست را تحت تأثیر قرار میدهد. هرچه رنگ پوست بدن تیرهتر باشد، جذب ویتامین دی از طریق نور خورشید کاهش مییابد.
برای اینکه بدن انسان بتواند از طریق نور خورشید ویتامین دی جذب کند باید خورشید در موقعیتی در آسمان باشد که طول سایه بدن کوتاهتر از قد فرد باشد. هرچه طول سایه کوتاهتر و ارتفاع خورشید بالاتر باشد، میزان جذب ویتامین دی بیشتر خواهد بود. همچنین آلودگی هوا، جذب ویتامین دی از طریق نور خورشید را کاهش میدهد. ضمن اینکه بدن انسان از نور خورشید پشت پنجره و شیشه، اصلا ویتامین دی جذب نمیکند.
ویتامین دی جذبشده از غذاها یا تولیدشده در لایههای پوستی، در ابتدا ترکیبی غیرفعال است که پس از طی مراحل هیدروکسیلدار کردن در کبد و سپس کلیهها، فعال میشود. ترکیبی موسوم به کلسیتریول، فُرم فعال و دارای عملکرد ویتامین دی است.[14] ویتامین دی قادر به تولید در بدن بسیاری از پستانداران در صورت تابش کافی نور آفتاب است؛ بنابراین این ماده در واقع نوعی ویتامین نبوده و نوعی هورمون بهشمار میآید که فعالانه به رشد مغز یاری میدهد و برآورد میشود که با ۲۰۰ تا ۲۶۰۰ ژن[15] تعامل داشته باشد.
برآیند این تعاملات از بهبود میزان منیزیم،[16] فسفر و کلسیمِ استخوانها، تا کارکردِ بهتر سیستم ایمنی، تعادل هورمونهای پاراتیروئیدی، دستگاه جنسی، نیروی ماهیچهای، چرخهٔ خواب و بیداری و انواع سوختوسازهای بدن است؛[17]که همچنین از راه ترجمه ژنهای هسته سلول به رشد سلولها نیز کمک میکند.
با اینکه تأثیرات ویتامین دی، بسیار گستردهاست، اما معمولاً کمبود این ویتامین را بیشتر مرتبط به پوکی استخوانها، عدم تعادلِ میزان هورمونهای پاراتیروئیدی و ضعف سیستم ایمنی بدن در نظر گرفته میشود.
این ویتامین نقشی بسیار اساسی در جلوگیری از ابتلا به بیماریها و کمک به بهبود آنها حتی بیماریهای تنفسی و ساده؛ از سرماخوردگی تا کرونا، (Covid-19)[18] کارکردِ درستِ بسیاری از ژنها، رشد و نمو صحیح و بهترِ اطفال حتی در سنین آتی آنها دارد، به طوری که کسانی که در سنین پایین دچار کمبود ویتامین دی نبودهاند، در مراحل بعدیِ رشد خود نیز، بسیار سالمتر بودهاند.
این ویتامین با بسیاری از ژنها و دستگاههای بدن در ارتباط است؛ مثلاً به دلیل افزایش نیروی عضلات، زایمان زنان بهبود پیدا میکند چرا که عضلات ناحیه واژن هم قویتر میشود و نوزاد سالمتر و در مقابل بیماری مصونتر خواهد بود چرا که این ویتامین بهشدت با سیستم ایمنی و عضلات، مغز، استخوان، غدد و … در تعامل است.
اگر مادر کمبود ویتامین دی نداشته باشد، نوزاد نیز ویتامین دی مناسب را دریافت میکند و همینطور شیری که مادر میدهد، مقدار لازمِ ویتامین دی را خواهد داشت هر چند که بهشدت نیز توصیه میشود که از بدو تولد، دادنِ مکملِ ویتامین دی به نوزاد آغاز شود[19]
این ویتامین بر همهٔ بیماریهایی که به نام بیماریهای خود-ایمنی شناخته شدهاند بهشدت تأثیر گذار است؛ به عنوان مثال ممکن است که بیماری را بهبود بخشد یا پیشرفت بیماری را متوقف کند یا سرعتش را کاهش دهد.
همچنین خواص ضد سرطانی این ویتامین در ابعاد وسیعی آزمایش و اثبات شدهاست. بیماریهای پوستی مزمنِ خود-ایمنی مانند پیسی و پسوریازیس، توسط گروهی از دکترها و محققان در برزیل، از طریق تجویز "۳۵۰۰۰ واحد ویتامین دی، هر روز برای شش ماه و برای جلوگیری از عوارض احتمالیِ ازدیادِ ویتامین دی، کم کردن کلسیم مصرفی در تغذیه و بسیار آب خوردن (روزانه ۲٫۵لیتر)" نتایجِ بهبود شدید بیماری پیسی و برای بیماری پسوریازیس، بعضاً حتی درمانِ کامل، حاصل شدهاست.[20]
دریافت ویتامین دی و کلسیم از منابع طبیعی مانند شیر، کنجد، سنجد باعث افزایش قدرت و هماهنگی عضلات[31] و پیشگیری از بروز بیماریهایی مانند راشیتیسم در کودکان، نرماستخوانی در بزرگسالان و پوکی استخوان در همه سنین میشود. مصرف ویتامین دی در سلامت مغز و جلوگیری از آلزایمر مؤثر است.[32]
با اینکه ویتامین دی با همه این بیماریها مرتبط و بسیار در رابطه است، این ویتامین بیشتر برای تاثیرش بر سلامت استخوانها و متعادل کردن هورمونهای پاراتیروئیدی و تقویت سیستم ایمنی معروف است.
چندین فُرم مختلف یا ویتامر از ویتامین دی وجود دارد که مهمترین آنها ویتامینهای دی۳ و دی۲ هستند.[33]
ویتامین دی۱، ترکیب مولکولی ارگوکلسیفرول با لومیسترول به نسبت برابر است. ویتامین دی۲، ارگوکلسیفرول (ساخته شده از ارگوسترول) است. ارگوکلسیفرول توسط بیمهرگان، قارچها و گیاهان در پاسخ به تابش اشعه فرابنفش نور خورشید تولید میشود. انسان و دیگر مهرهداران ویتامین دی۲ تولید نمیکنند. ویتامین دی۳، از کولهکلسیفرول با منشأ ۷-دهیدروکلسترول در پوست، ساخته شدهاست. ۷-دهیدروکلسترول به نور فرابنفش واکنش نشان میدهد و در طول موج ۲۷۰–۳۰۰ نانومتر، ویتامین دی۳ در اپیدرم پوست ساخته میشود. اوج تولید ویتامین دی۳ در طول موج بین ۲۹۵–۲۹۷ نانومتر رخ میدهد. کمبود ویتامین دی در عرضهای جغرافیایی شمالی بسیار شایع است و کمبود ویتامین دی، یک بیماری همهگیر در ایالات متحده در نظر گرفته شدهاست.
ویتامین دی۴ از ۲۲-دیهیدروارگوکلسیفرول و ویتامین دی۵، از سیتوکلسیفرول با منشأ ۷-دهیدروسیتوسترول، ساخته میشوند.
در بدن انسان، ویتامینهای دی۲ و دی۳ مهمتر هستند و هر دوی آنها در مکملهای تغذیهای موجود هستند. اشکال دارویی ویتامین دی شامل کلسیتریول، دوکسرکلسیفرول و کلسیپوتریول است.
افرادی که به صورت طبیعی در محیط سرشار از آفتاب زندگی میکنند، میزان ویتامین دی طبیعی خونشان بین ۴۰ تا ۷۰ (ng/ml) است، مقداری که بهندرت در بیشتر افراد دیده میشود.[34] شیوع فقر ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۷۰ تا ۸۵ درصد است. نسبت افراد دارای فقر ویتامین دی در تهران ۸۱٫۳٪ و در اصفهان ۷۰٪ تخمین زده شدهاست.[35] در آمریکا حدود ۳۶ تا ۵۷ درصد جمعیت دارای فقر ویتامین دی هستند.[36]در استانها و شهرهایی مانند زاهدان که آفتاب زیادی به سطح زمین میرسد، باز هم کمبود ویتامین دی فوقالعاده زیاد است.[37] تخمین زده شده که حدود یک میلیارد نفر در دنیا، به فقر ویتامین دی دچارند.[38]
تشخیص میزان ویتامین دی از طریق یک آزمایش خونِ ساده صورت میگیرد که نیاز به نسخه پزشک ندارد.
بسیاری از سازمانها مقادیر مختلفی را برای فقر، کمبود (ناکافی بودن)، کافی بودن و زیادی بودن ویتامین دی در نظر گرفتهاند که این اعداد، ممکن است که در سالهای آینده با تحقیقات و دستیابی به نتایج جدیدتر تغییر کند.
این اختلاف میتواند دلایل متفاوتی داشته باشد مثلاً سازمان Food and Nutrition Board آمریکا میتواند با مبنا گرفتن متفاوتی در این مقادیر، ادبیات خود را تغییر دهد، مثلاً بگوید که ۵۴٪ مردم آمریکا فقر ویتامین دی ندارند بلکه ۳۴٪ درصد فقر دارند پس نیازی به اعلام وضعیت قرمز نیست.
از عوارض کمبود این ویتامین در دوران کودکی بیماری راشیتیسم است که به علت عدم جذب کلسیم و فسفر در زمان رشد، استخوانهای فرد دارای املاح کمی خواهد بود و نخواهد توانست بهدرستی وزن فرد را تحمل کند و در نتیجه انحنا خواهد یافت. عوارض دیگرِ آن بزرگی جمجمه، زائدههای دکمه مانند بر روی ستون فقرات و برجستگی سینه میباشد. همچنین مچ دست و پا پهن میشود که توسط رادیوگرافی قابل تشخیص است.
در دوران بزرگسالی کمبود این ویتامین در بدن باعث بهوجود آمدن بیماری استئومالاسی (نرمی استخوان) میشود. این بیماری با کاهش تراکمِ استخوان، دردهای شدیدی در پا و کمر ایجاد میکند و استخوانهای بلند به راحتی شکسته میشود. اگر فرد در این دوران شروع به دریافت ویتامین دی کند، این عارضه رفع میشود.
در دوران کهنسالی کمبود این ویتامین باعث بروز بیماری پوکی استخوان به ویژه در زنان میشود.
همچنین باعث عوارضی چون دیر دندان درآوردن و دیر نشستن و دیر راه افتادن در کودکان و همچنین بد فرم شدنِ لگن که در دخترها باعث تنگی لگن شده و به ناچار باید از طریق سزارین زایمان کنند، میشود.[39] و احتمال ابتلاء به سرطان سینه، پروستات یا هر گونه سرطان دیگری را بالا میبرد.
عدم دریافت مقدار مناسب از نور خورشید و عدم مصرف غذاهای دارای این ویتامین، از اصلیترین دلایل کمبود این ویتامین در سراسر جهان شناخته شدهاست. گرفتن این نور از پشتِ شیشه، کِرِمهای ضدآفتاب یا لباس، تأثیری در تولید ویتامین دی توسط پوست ندارد.[40]
پایین بودن منیزیم، ممکن است یکی دیگر از علل مهم کمبود ویتامین دی باشد، زیرا ویتامین دی بدون منیزیم افزایش پیدا نمیکند. منابع منیزیم مانند سبزیجات، تخمه کدو، تخمه آفتابگردان، بادام و انواع آجیلها میباشد.
برخی از افراد به صورت ژنتیکی جذب ویتامین دی پایینی دارند، که این افراد باید دوز مصرفی را افزایش دهند.
از دیگر علل کمبود ویتامین دی، وزن بالا است. هر چه وزن بدن بالاتر باشد نیاز بدن به ویتامین دی بیشتر میشود.
بی تحرکی جذب ویتامین دی را کاهش میدهد و ورزش کردن جذب آن را افزایش میدهد.
معمولا پزشکان برای برطرف کردن کمبود ویتامین دی در صورتیکه ویتامین دی خون زیر ۲۰ نانوگرم باشد از آمپولهای ۳۰۰ هزار واحدی به صورت هفتگی برای یک مدت کوتاه استفاده میکنند و بعد از رسیدن به ۳۰ نانوگرم از قرصهای معمولی با دوز پایین استفاده میکنند.
هرگز به صورت خودسرانه افراد نباید برای برطرف کردن کمبود ویتامین دی از آمپولهای سیصد هزار واحدی استفاده کنند، زیرا دارای عوارض بسیار خطرناک و جبران ناپذیر میباشد.
این ویتامین در عملکرد و میل جنسی زنان و مردان و همچنین قدرت باروری در هر دو آن ها تاثیر دارد و کمبود آن ممکن است باعث ناتوانی جنسی در هردوی آن ها شود. بر اساس مطالعات صورت گرفته کمبود این ویتامین می تواند باعث اختلالات مربوط به عادت ماهیانه به خصوص سندرم تخمدان پلیکیستیک گردد، که مشکلاتی مثل ناباروری را در پی دارد؛ همچنین در دختران باعث ایجاد بلوغ زودرس می گردد. کمبود این ویتامین با کاهش سطح هورمون تستسترون در مردان ارتباط مستقیم دارد و این ویتامین مردان را در برابر ابتلاء به سرطان پروستات حفظ می کند. به گفته انجمن بارداری آمریکا، این ویتامین در دوره بارداری برای سلامت مادر و جنین ضروری است و کمبود آن ممکن است اگر درمان نشود خطراتی مانند: انواع عفونت ها، زایمان زودرس یا اختلال پره اکلامپسی برای مادر و برخی مشکلات برای جنین شود. استروژن فعالیت آنزیم های فعال سازی ویتامین دی را افزایش می دهد و یائسگی سبب کاهش این ویتامین در بدن شده و افراد مسن حتما باید تحت نظر پزشک از مکمل ها استفاده نمایند.[41]
انواع مختلفی از ترکیبات ویتامین دی برای مصرف درمانی در دسترس هستند. دو شکل ویتامین دی که بیشتر در دسترس هستند ارگوکلسیفرول (ویتامین دی۲) و کولهکلسیفرول (ویتامین دی۳) هستند. از آنجا که ویتامین دی۳ فرمی است که انسان تولید میکند و از آن بهره میبرد و دیده شده که سطح کسانی که با ویتامین دی۳ مکمل یافتهاند، پس از پایان دوره به صورت بهتری سطح بالای ویتامین دی را نگه داشتهاند، ویتامین دی۳ بعنوان مکمل بهتری شناخته میشود، هر چند این تفاوت در حد درصد و به چند برابر نمیرسد.
افرادی که کمبود شدید ویتامین دی دارند، میتوانند از طریق تابش لامپهای یووی ویتامین دی مورد نیاز خود را تأمین کنند. این روش برای افرادی مناسب است که نمیتوانند ویتامین دی جذب کنند یا این که در ماههای زمستان نمیتوانند به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار بگیرند. این روش شبیه به آفتاب گرفتن است اما تختهای مربوط به آن کوچکتر است. هر لامپ حدود ۲۴ تا ۱۶ اینچ است. این لامپها نیز، خطر ابتلا به سرطان پوست را به همراه دارند و به هنگام استفاده از آنها باید از چشمها محافظت کرد، این روش با توصیه پزشک میتواند روش مؤثری باشد.[42]
فرانسه و فنلاند برای کودکان زیر یکسال، ۱۰۰۰ واحد ویتامین را به صورت روزانه توصیه میکنند. سازمان جهانی بهداشت و سازمان بهداشت کانادا میگویند ۴۰۰ واحد کفایت میکند هر چند اعلام میدارند که احتمالاً مصرف بیشتر بهتر است اما تحقیقات کافی برای اثبات کامل این ادعا هنوز ارائه نشدهاست. در حالی که کانادا در زمستان به دلیل عدم برخورد نور خورشید با پوست کودکان، ۸۰۰ واحد را بهعنوان نیاز روزانه پیشنهاد کرده، انجمن اطفال آمریکا روزانه ۶۰۰ واحد را پیشنهاد میکند همه اینها در حالی است که تا ۱۵۰۰ واحد بینالمللی (IU) کاملاً بیخطر شناخته شده و آزمایش شدهاست.[48][49]
ویتامین دی پنجاه هزار واحدی به هیچ عنوان برای کودکان و خردسالان نباید داده شود. زیرا بدن کودکان توانایی تحمل این دوز بالا را ندارد و دارای عوارض بسیار خطرناک می باشد.
با اینکه خیلی از افراد سطح بالای ۱۷۵ng/ml یا ۲۰۰ng/ml یا ۱۵۰ng/ml یا حتی ۱۰۰ng/ml را نگرانکننده توصیف کردهاند و احتمال بروز مشکلاتی را خاطر نشان کردند اما کسانی که اوردوز کردهاند با اینکه بسیار بسیار افراد کمی بودند، سطح ویتامین دیِ آنها، بین ۱۹۴ng/ml تا ۱۲۲۰ng/ml بوده[59][60] یعنی ممکن است فردی دارای سطح ویتامین دی ۲۵۰ng/ml باشد و علائم مسمومیت به خاطر زیادیِ ویتامین دی پیدا کند و فردی ۴۰۰ng/ml ولی کاملاً بدون مشکل باشد، ضمن اینکه این اتفاق نادر هست، این اتفاق برای کسانی روی میدهد که در دراز مدت (مثلاً برای چند ماه) هر روز تقریباً ۶۰۰۰۰ واحد ویتامین دی خوردهاند که با قطع مکمل و کم کردن کلسیم مصرفی، بدن پس از مدتی (میتواند چندین ماه باشد) به حالت طبیعی خود برمیگردد، ضمن اینکه این اتفاق برای کسانی روی میدهد که سطح ویتامین دی خونشان را اندازهگیری نمیکنند.[61][62][63][64][65]
در مجموع، مصرف مقادیر معمول ویتامین دی بیخطر است، برای مثال در پانزده سال گذشته، سازمان کنترل مسمومیت آمریکا، حدود ۱۵۰۰۰ مورد را به عنوان اشخاصی که میزان ویتامین دیِ آنها به عنوان «بیش از حد» یا «نگرانکننده» تلقی میشود، گزارش داده که تنها سه مورد از این پانزده هزار مورد، علائم مسمومیت واقعی را داشتهاند و هیچ شخصی فوت نکرده است.[66]
در واقع بیشتر علائم این مسمومیت به دلیل تعاملاتی که این ویتامین با میزان کلسیم دارد رخ میدهد. بیشتر نشانهها و علائمی که بروز پیدا میکند، علائمِ ازدیاد کلسیم یا هایپرکلسمی است. هایپرکلسمی مهمترین عارضهٔ اوردوز یا مسمومیت با ویتامین دی است که با تکرر ادرار و تشنگی همراه است. در صورت ادامهٔ این وضعیت و عدم درمان، کلسیم در اندامها و بافتهای نرم مانند قلب، کلیه و کبد، رگها رسوب کرده و موجب درد و آسیب به اندامها میشود.[67][68][69] همانطور که کلسیم و ویتامین دی باعث استحکام استخوانها میشوند و همانطور که کمبود ویتامین دی باعث کمبودِ جذب کلسیم به استخوانها میشود، مقادیر بالای این ویتامین، موجب جذب زیادیِ کلسیم و بالا رفتن زیادیِ سطح کلسیم در خون و بدن میشود، در نتیجه در صورتِ زیادی بالا رفتنِ سطح ویتامین دی و بروز علائم مسمومیت، باید میزان کلسیم مصرفی به حداقل خود برسد تا بدن بهمرور زمان، میزان ویتامین دیِ زیادی را خارج نماید و علائم کامل از بین بروند.[70]
برخی از علائم مسمومیت ویتامین دی که عموماً به دلیل جذب بیش از حد کلسیم و خالی شدن بدن از منیزیم بروز پیدا میکنند، عبارتاند از:[71]
نارسایی کلیه، پروتئینوری، کمتوانی ذهنی، نقرس و تشکیل استخوانهای غیرعادی در کودکان و افسردگی شدید و کاهش وزن، از دیگر علائم مسمومیت با ویتامین دی است.[72][73] این عارضه همچنین باعث سختی و سفت شدنِ قلب و عروق و ایجاد غضروفهای اضافه و رسوب کلسیم در رگها میشود. مسمومیت ویتامین دی به ندرت رخ داده و اغلب در کسانی مشاهده میشود که مقادیر فوقالعاده بیش از حدِ این ویتامین را از طریق مکمل خوراکی یا آمپول دریافت کردهاند و میزان سطح ویتامین دی خونشان را ابداً تحت نظر نداشتهاند.
لزوماً شخص نباید همهٔ علائم را داشته باشد بلکه ممکن است تنها برخی از علائم را بروز دهد. قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید، نمیتواند فرد را به اوردوز برساند چرا که اگر بدن نیازی نداشته باشد، پوست، نیز تولید ویتامین دی را متوقف میکند.[74]
برای جلوگیری از مسمومیت با ویتامین دی باید ویتامین k2 و مکمل منیزیم و زینک مصرف کرد و هر سه ماه یکبار آزمایش ویتامین دی داد و اطمینان حاصل کرد که ویتامین دی خون بیشتر از ۱۰۰ نانوگرم در میلی لیتر نباشد. مصرف زیاد ویتامین دی باعث جذب بالای کلسیم میشود و برای جلوگیری از رسوب کلسیم در بدن که ممکن است باعث سنگ کلیه هم بشود باید حداقل روزی ۱۰۰ میکروگرم ویتامین کا۲ مصرف کرد. یکی از کارهای ویتامین کا۲ این است که باعث میشود کلسیم از خون به استخوانها و دندانها منتقل شود و جلوی رسوب کلسیم در بدن و کلیه را میگیرد. همچنین ویتامین دی از منیزیم به عنوان سوخت استفاده میکند (در اصل منیزیم فعال کننده و کوفاکتور اصلی ویتامین دی است) و مصرف بالای ویتامین دی باعث خالی شدن بدن از منیزیم میشود و بدن در اصل دچار عوارض کمبود منیزیم میشود. میزان مصرف منیزیم باید حداقل ۴۰۰ میلیگرم در روز باشد. تمام این مقادیر با افزایش مصرف ویتامین دی افزایش میابد. همچنین مصرف دو و نیم لیتر آب در روز به جلوگیری از رسوب کلسیم در بافتهای بدن کمک میکند. باید توجه داشت تمام این موارد در صورتی است که ویتامین دی خون فرد بالای ۱۰۰ نانوگرم باشد و هرچه میزان ویتامین دی خون بالاتر باشد برای جلوگیری از مسمومیت، نیاز بدن به ویتامین کا۲، منیزیم و آب بیشتر خواهد شد و همچنین باید از مصرف لبنیات، مکمل کلسیم و خوراکیهایی که دارای کلسیم بالا هستند خودداری کرد. به این نکته باید توجه داشت که یک فرد معمولی نیازی به این ندارد که ویتامین دی خون خود را بالای ۱۰۰ نانوگرم ببرد و بالاتر از این مقدار فقط برای درمانهای تخصصی مانند بیماریهای خودایمنی زیر نظر پزشک مجرب میباشد.[75][76][77]
به این نکته توجه داشته باشید که ویتامین دی خون در صورتی که تا ۱۰۰ نانوگرم هم برسد هیچ مشکلی برای بدن ایجاد نخواهد شد و حتی دارای فواید بسیاری است. معمولا در نتایج آزمایشگاهها تا رنج ۷۰ یا ۸۰ نانوگرم را محدوده نرمال میدانند، اما بر اساس تحقیقات دانشمندان تا ۱۰۰ نانوگرم هم نرمال بوده و بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ نانوگرم محدوده اوردوز میباشد و بیشتر از ۱۵۰ نانوگرم احتمال مسمومیت وجود دارد.
در صورتی که ویتامین دی خون زیر ۱۰۰ ng/ml باشد، نیازی به هیچ یک از کوفاکتورهای ذکر شده (کا۲، منیزیم، زینک) نخواهد بود. مگر برای درمان برخی بیماریهای خاص مانند پوکی استخوان.
با این حال دریافت کوفاکتورها میتواند اثرگذاری ویتامین دی را بیشتر کند. بهتر است به جای استفاده از مکملها برای تامین منیزیم و زینک، روزانه یک پیاله تخمه کدو و آفتابگردان مصرف کرد، بدون نگرانی از عوارض مکملهای شیمیایی. برای تامین ویتامین کا۲ هم میتوان زرده تخم مرغ مصرف کرد. همچنین مصرف مکمل کا۲ بیضرر میباشد.
افرادی که نگران رسوب کلسیم، ایجاد سرطان به خاطر نفوذ کلسیم در بافتهای بدن و هایپرکلسیمی و مشکل پاراتیرویید هستند، میتوانند روزانه مکمل کا۲ مصرف کنند. در ازای هر ده هزار واحد ویتامین دی در روز میتوان صد میکروگرم و حتی تا دویست میکروگرم ویتامین کا۲ مصرف کرد.
منابع غذاییِ ویتامین دی به ترتیبِ بیشترین به کمترین: روغنهای جگر ماهی، ماهیهای پرچرب (مانند سالمون نروژی، ساردین)، قارچهایی که در نور خورشید یا UVB بودهاند و اندکی نیز لبنیات و زرده تخم مرغ (تنها حدود سی واحد)[78]
این ویتامین در میوههای خشکی همچون انجیر خشک، خرما، کشمش، زردآلو خشک و آلوخشک نیز وجود دارد. با اینکه ویتامین دی موجود در این میوه های خشک زیاد نیست اما قرار دادن آن در رژیم غذایی می تواند به افزایش جذب ویتاومین دی از طریق مواد غذایی کمک کند. فقط افراد دیابتی بهتر است در مصرف این میوه های خشک زیادروی نکنند.
تقریباً هیچ گونه منبع دیگری برای این ویتامین وجود ندارد، کرهها و روغن زردها و تمامی لبنیات دیگر نیز ویتامین دی موجودشان کم و در صورت کمبود ویتامین دیِ حیوان باز هم کمتر میشود.[79]
در کشورهایی مانند آمریکا، غنیسازی شیر با ویتامین دی رواج دارد هر چند که مقدار ویتامین دی در آنها، باز هم بسیار اندک است.
(IU)
واحد ویتامین دی |
مقدار متداول | وزن (گرم) | توضیحات |
---|---|---|---|
۹۸۸–۱۳۰۰ | ۱۰۰ | سالمون نروژی وحشی[80] | |
۵۲۶ | ۱۰۰ | سالمون پرورشی[81] | |
۸۱۲ | نصف فیله | ۱۵۵ | سالمونِ Sockeye، پختهٔ خشک حرارت دیده |
۷۰۴ | یک عدد | ۱۰۶ | شمشیر ماهی، پختهٔ خشک حرارت دیده |
۶۴۸ | ۸۵ گرم | ۸۵ | قرل آلایِ رنگین کمانیِ پرورشی -پختهٔ خشک حرارت دیده |
۵۸۰ | ۸۵ | ۸۵ | سالمونِ Chinook دودی پخته شده |
۵۶۴ | ۸۵ | ۸۵ | شمشیر ماهی -پختهٔ خشک |
۴۶۴ | ۸۵ | ۸۵ | سالمونِ صورتی، کنسرو شده |
۴۴۴ | ۸۵ | ۸۵ | سالمونِ Sockeye - خشک پخته |
۳۶۸ | نصف فیله | ۱۵۹ | لوزی ماهی(halibut)، اقیانوس آتلانتیس یا آرام - خشک پخته |
۲۲۸ | ۸۵ | ۸۵ گرم خالص | تن ماهی کنسرو شده در روغن |
با توجه به مقدار ویتامین دی در غنیترین ماهیها که خود در بین منابع غذایی ویتامین دی از غنیترین منابع غذایی ویتامین دی هستند، اگر بر فرض غنیترین ماهی را برای منبع ویتامین D خود در نظر بگیرید، (درصورت عدم استفاده از نور خورشید و منابع دیگر) شما باید روزی حدود صد گرم از آن را فقط برای نیاز روزانهتان بخورید در نتیجه برای جبران فقر ویتامین D باز هم گزینه خوبی نیستند. در واقع تحقیقی بسیار خوب در این زمینه انجام شده،[82] نتیجهگیری شده که حتی با مقدار بالای ماهیهای چربِ پر ویتامین دی مانند سالمون نروژی و … باز هم نمیتوان مقدار ویتامین دی بدن را به سطح بهینه رساند.
با اینکه ویتامین دی در قارچها از نوع دی۲ است و نه دی۳، تحقیقات نشان داده تفاوت رفع نیاز ویتامین دی انسان را تقریباً به همان اندازه برطرف میکند و تفاوت به چندین برابر نمیرسد بلکه درصدی است مثلاً میتواند بین ۱۰ تا ۳۵ درصد باشد.[83]
در برخی از موارد، موادی مانند سویا، شیر سویا، آبمیوه، به صورت عمدی با ویتامین دی غنی شدهاند که در اینگونه موارد هم مقدار ویتامین دی بسیار بسیار کم است.[79]
میزان ویتامین دی در مبتلایان به اوتیسم نسبت به افرادی که از همان والدین بودند اما اوتیسم نداشتهاند، در دوران قبل تولد، تولد و سن هشت سالگی، کمتر بوده.
تجویز دوز بالای ویتامین دی علائمِ اصلیِ اوتیسم را در حدود هفتاد و پنج درصد کودکان اوتیسمی، بهبود میبخشد و برای پیشگیری نیز یک مطالعهٔ کوچکِ جدید نشان داده که مصرف مکمل ویتامین دی در حین حاملگی (پنج هزار واحد/روزانه) و در حین شیرخواری و خردسالی (ده هزار واحد/روزانه) بارزا احتمال رخداد اوتیسم را در مادرانی که در حال حاضر یک بچهٔ اوتیسمی دارند را از بیست درصد به پنج درصد کاهش میدهد.[84]
سرطان پستان
طبق تحقیقات انجام شده طی دهه های اخیر مشخص شد ، کمبود ویتامین دی در بیش از 50% افراد مبتلا به سرطان پستان (breast cancer) وجود دارد. همچنین طی تحقیقات انجام شده بر روی افرادی که به تازگی به سرطان پستان مبتلا شده اند مشخص شد مصرف مکمل های ویتامین دی میتواند میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری را تا کاهش دهد.
لوپوس
مطابق آمار و تحقیقات ویتامین دی و مشتقات آن در درمان و کنترل بیماری لوپوس مخصوصا لوپوس منتشر( سیستمیک) بسیار موثر است.
مطالعه جدید نشان دادهاست پروتئینی که توسط ویتامین دی در بدن فعال میشود، میتواند در ترمیم آسیبهای سلولهای عصبی و بهبود بیماری اماس بسیار مؤثر باشد.
سرطان
دانشمندان آمریکایی و دانمارکی در تحقیق جدیدی متوجه شدهاند که ویتامین D در موشها باعث رشد نوعی باکتری روده بهنام Bacteroides fragilis میشود و این امر با بهبود ایمنی در برابر سرطان همراه است. این باکتری باعث میشود تا موشها ظاهراً در برابر سرطان مقاومت بهتری داشته باشند.
اگرچه Bacteroides fragilis در میکروبیوم انسان نیز یافت میشود، اما برای مشخصشدن این موضوع که ویتامین D با همان مکانیسم، در انسانها نیز باعث افزایش ایمنی نسبت به سرطان میشود تحقیقات بیشتری باید انجام شود.
طبق برخی گزارشها، ویتامین دی، خطر ابتلا به بیماری کووید ۱۹ را کاهش میدهد،
مکمل ویتامین دی خطر بیماریهای خود ایمنی را کاهش میدهد.
بر اساس صفحه ۱۲ کتاب vitamin d physiology molecular biology and clinical applications نوشته مایکل هالیک (ویرایش دوم)، اگر ویتامین دی خون بالای ۵۰ ng/ml یا ۱۲۵ nmol/ml نگه داشته شود، تاثیرات مفید زیر را بر بدن میگذارد. این کتاب حدود ۱۱۵۰ صفحه دارد و کاملترین کتابی است که تا بحال در زمینه ویتامین دی نوشته شده است. با این توضیح که از مایکل هالیک به عنوان پدر ویتامین دی نام میبرند. وی پزشک فوق تخصص غدد بوده و استاد دانشگاه بوستون آمریکا میباشد و تمام فعالیت کاری خود در طول زندگیاش را در زمینه تحقیقات درباره ویتامین دی متمرکز کرده است. او همچنین کاشف فرم فعال ویتامین دی یعنی Calcitriol میباشد.
ضمن اینکه بر اساس معیارهای آزمایشگاهی ایران، آمریکا و دیگر کشورها، ویتامین دی بر اساس نانوگرم در میلی لیتر یا ng/ml و بر اساس معیارهای آزمایشگاهی کانادا و چند کشور دیگر ویتامین دی بر اساس نانومول در میلی لیتر یا nmol/ml اندازهگیری میشود. برای تبدیل نانومول به نانوگرم باید نانومول را بر ۲/۵ تقسیم کرد.
برای اینکه ویتامین دی خون بالای ۵۰ ng/ml به صورت ثابت بماند، افراد بزرگسال باید هفتهای یک عدد ویتامین دی پنجاه هزار واحدی مصرف کنند و هر سه یا شش ماه یکبار آزمایش ویتامین دی بدهند و مقدار ویتامین دی خون تا ۱۰۰ نانوگرم هم نرمال است. اگر فردی کمبود ویتامین دی داشته باشد، ممکن است حتی تا یکسال طول بکشد تا ویتامین دی خون به یک مقدار ثابت و پایدار برسد و بعد از اینکه ویتامین دی خون ثابت شد، همین روند را ادامه دهند. افرادی که وزنشان پایین است (مخصوصا در بانوان) میتوانند ویتامین دی ۳ پنجاه هزار را ماهی سه بار هر ده روز یکبار، یا ماهی دو بار هر ۱۵ روز یکبار هم مصرف کنند. ملاک اصلی آزمایش خون میباشد و بر اساس آزمایش خون میتوان فهمید بدن هر فرد به چه میزان ویتامین دی نیاز دارد.
فرمول دیگر بر اساس وزن افراد میباشد. برای مثال کودکان و نوجوانان میتوانند بر اساس وزن بدنشان ویتامین دی مصرف کنند (به غیر از ویتامین دی پنجاه هزار واحدی، زیرا این مقدار برای بدن کودکان و نوجوانان بسیار بالا و خطرناک است). کودکان و نوجوانان باید از دوزهای پایین استفاده کنند، آن هم زیر نظر پزشک و در صورت کمبود این ویتامین.
به این شکل که در ازای هر یک کیلو وزن ۱۰۰ واحد ویتامین دی مصرف کنند. مثلا شخصی که ۴۰ کیلو وزن دارد، نیاز بدن این شخص به ویتامین دی روزانه ۴۰۰۰ واحد است و این فرد میتواند هر دوازده روز ویتامین دی پنجاه هزار مصرف کند که تقریبا معادل همان دو هفته یکبار میباشد. این روش برای بزرگسالان هم صدق میکند و بسیار دقیق است. در این مثال پنجاه هزار تقسیم بر چهار هزار تقریبا ۱۲ میشود. یعنی هر ۱۲ روز یکبار یک ویتامین دی پنجاه هزار.
حداقل ۸۰٪ کودکان ایرانی به درجات شدید و بیش از ۹۰٪ از آنها به درجات متفاوتی دچار کمبود ویتامین دی هستند.[91]
در استان سیستان و بلوچستان با اینکه مقدار بسیار زیادی، به نور آفتاب دسترسی دارند اما بهعنوان مثال در زاهدان، این فقر به بالای ۹۰٪ میرسد.[40] شیوع فقر ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۷۰ تا ۸۵ درصد است
افراد دارای فقر ویتامین دی در تهران ۸۱٫۳٪ و در اصفهان ۷۰٪ تخمین زده شدهاند.[92] این مقادیر، در فصول سرد و اندکی پس از آن، بهدلیل کمتر بودن نور خورشید، به بیشترین سطح خود میرسد.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.