زبانهای کاسپین
From Wikipedia, the free encyclopedia
زبانهای کاسپی،[2] زبانهای کاسپین یا زبانهای حاشیه دریای کاسپین[3][4][5][6][7][8][9][10][11] جزو دسته زبانهای ایرانی شمال غربیاند، که در شمال ایران و جنوب شرق جمهوری آذربایجان بدانان تکلم میشود و به چند زیرگروه کلی گیلکی، طبری (مازندرانی) و تالشی تقسیم شدهاند. این خانواده زبانی ایرانی تا به حال زبان رسمی نشدند ولی از گذشته تا کنون (قبل در دوران ایران باستان و پس از آغاز عصر اسلام در ایران بزرگ) به عنوان زبان دوم و منطقه ای در کشور ایران و ناحیه قفقاز به رسمیت شناخته شدهاست.
زبانهای کاسپی | |
---|---|
پراکنش: | کرانه جنوبی دریای خزر |
تبار: | هندواروپایی
|
زیرگروهها: | |
گلاتولوگ | casp1236[1] |
نقشهٔ خانواده زبانی کاسپین به همراه زبان تاتی و سمنانی |
باید توجه کرد که نه تنها بین گیلکی و مازندرانی تفاوتهای زیادی وجود دارد بلکه هر یک از این دو گونه زبانی دارای لهجههای فراوانند.[12]
زبان سمنانی که در شهر سمنان و استان سمنان (که در شمال ایران و مرکز ایران است) تکلم میشود،[13] تالشی و تاتی جز این خانواده هستند.[14][15]
زبانها، گویشها یا لهجههایی که امروزه در کناره دریای مازندران به کار میروند علاوه بر دو گونه اصلی به نامهای طبری (مازندرانی) و گیلکی اند.
گویش کتولی شرقیترین گویش زبان مازندرانی میباشد که توسط گویشورانش کتولی نامیده میشود.[16] طبری گالشی، طبری گرگانی، طبری طالقانی، طبری دماوندی، فیروزکوهی، قصرانی، الیکایی، دیباجی، کردکویی، بهشهری، ساروی، قائمشهری، سوادکوهی، بابلی، آملی، کجوری، کلارستاقی، چالوسی، کلاردشتی، شهمیرزادی و ولاترویی از دیگر گویشهای زبان مازندرانی میباشند.[17][18]
گیلکی انواع زیر را شامل میشوند: گالشی و دیلمی. گونههای اخیر لهجه ایی از گیلکی است که امروزه در کوهستانها به کار میرود.[19]
گویشوران گویشهای گالشی در سرتاسر گیلان فهم متقابل دارند اما گالشیِ گیلان بهطور کامل با گالشیِ مازندران تفاوت دارد. گالشهایی که در کوهستان مازندران زندگی میکنند به گویش گالشی از زبان مازندرانی سخن میگویند.[20]
اقوام ساکن در منطقهای که امروزه به نام گیلان و مازندران معروف است و در جنوب دریای مازندران قرار گرفته در طول تاریخ به نامهای مختلفی نامیده شدهاند. این نامها عبارتند از: کادوس (کادوش)، تپور، آمارد (مارد)، گیل، دیلم، کاس، کاس سی، کاس پی، هیرکانی، گل (جل)، گادوزی، تات، گالش، تالشی، گیلک، پهلوی، پارتی، فهلوی، مازندرانی، طبری، طبرستانی و جز آن.[21]