From Wikipedia, the free encyclopedia
طبری طالقانی یا مازندرانی طالقان گویشی از زبان مازندرانی[1][2][3][4] میباشد. حبیب برجیان گویش منطقه طالقان و الموت را شبه طبری قلمداد کردهاست.[5] وبگاه گلاتولوگ گویشهای طالقانی-کرجی را از گویشهای فارسی-مازندرانی (Perso-Tabaric) قلمداد کردهاست.[6] پژوهشگران با توجه به پیشینه تاریخی و با نگاهی به فرهنگ و آداب و رسوم مشترک در طالقان و مازندران، از جمله گاهشمار کهنی که در هر دو رایج است و رسومی مانند تیرماه سیزده و ماه دَرِمه و همچنین متون تاریخی دوره اسلامی که به صراحت در برخی از آنها از طالقان بعنوان ولایتی درون مرزهای مازندران نام برده شدهاست، ریشه گویشهای طالقانی را با گویشهای مازندرانی یکی میدانند.[7] حبیب برجیان گویش طالقان را در گروه گویشهای فارسی-مازندرانی (Perso-Tabaric) دستهبندی کرده و منطقه طالقان را منطقه انتقال زبانهای کاسپین و زبان فارسی و زبان تاتی قلمداد کرده و در مورد گویش طالقان میافزاید که سیستم فعلی آن بسیار به منطقه جنوب البرز مرکزی شباهت دارد ولی به همراه ویژگیهای بسیار غنی تر از زبان طبری در صرف و نحو(morphosyntax) اصلاح گرها و تلفظ کردن و حروف اضافه میباشد. یک گویش با دستور زبان شبیه همین در روستای کردان یکی از روستاهای غربی کرج نیز دیده شدهاست. یک گویش دیگر از این نوع گچسری در منطقه بالای حوضه کرج است.[8] به عقیده صاحب نظران گویش مردم طالقان به دو دسته مازندرانی و طالقانی تقسیم میشود. روستاهایی که بین جوستان و کوههای کندوان قرار گرفتهاند به لهجه مازندرانی سخن میگویند. از جوستان به سمت باختر به طالقانی سخن میگویند.[9]
مازندرانی طالقان | |
---|---|
زبان بومی در | ایران استان البرز |
منطقه | شهرستان طالقان |
الفبای فارسی | |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | – |
در کتاب استانشناسی البرز چاپ وزارت آموزش و پرورش، گویش مناطقی از کرج و طالقان و شمال ساوج بلاغ شبیه به مازندرانی عنوان است.[10]
در البرز مرکزی و غربی (الموت و طالقان) گروه غیر مهاجر گیلک و مازندرانی در برابر عشایر مقاومت کرده و در ارتفاعات البرز زبان مازندرانی و گیلکی غالب است.[11] زبان مردم طالقان مازندرانی و لهجه آنها طالقانی میباشد و فقط در روستای میناوند مردم به زبان ترکی سخن میگویند.[12] کاظم سلطانیان گویش دیزان را مورد بررسی قرار دادهاست و در صفحه دو ریشه این گویش را با گویشهای مازندرانی یکی میداند.[13] به اعتقاد وی در طالقان روستاها هر چه به سر حدات مازندران در جهت شرق و شمال شرقی نزدیک باشند اختلاط فرهنگی و زبانی بیشتری با زبان مازندرانی دارند.[14] وی در صفحه ۱۶ گویش منطقه طالقان را به مازندرانی، فارسی تقسیم نمودهاست.[15] به گفته علی ذبیحی زبان مازندرانی در روستاهای سرشاخههای اصلی رود جاجرود و کرج و مناطق شمالی کوههای امامزاده داوود و طالقان داری گویشور میباشد.[16]
بررسی کارشناسانه در جلگهها و سپس نواحی کوهستانی موجب شناسایی سینزده لهجه مختلف در مازندران شدهاست:[17]
در گویش طبری طالقانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[19]
ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
فاعلی، طبری طالقانی | men | te | ve | emâ | šemâ | vešun/ešon |
مفعولی، طبری طالقانی | mere | tere | vere | amâre | šemare | vešunre |
ملکی، طبری طالقانی | mi | ti | vi | amei | šemei | vešuni |
در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش طبری طالقانی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[20] (نمونه زیر بر اساس گویش دیزان تنظیم شدهاست)
۱. گذشته:
گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
شناسه | me | i | e/∅ | emi | eni | ene |
۲. حال ساده:
حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
شناسه | me | ni | ne | emi | deni | dene |
۳. حال التزامی:
حال التزامی | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
شناسه | am/m | i | e/∅ | im | in | an/n |
در جدول زیر فعل آمدن (bimân) بر اساس گویش طبری طالقانی در زمانهای مختلف صرف میشود.[21](نمونه زیر براساس بالا طالقان میباشد)
زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
گذشته ساده | bimâme | bimâi | bimâ | bimâmi | bimâni | bimâne |
گذشته کامل | bimâ-bieme | bimâ-bi | bimâ-bie | bimâ-biemi | bimâ-bieni | bimâ-biene |
گذشته التزامی | bimâ-bâm | bimâ-bâi | bimâ-bâ | bimâ-bâim | bimâ-bâin | bimâ-bân |
گذشته التزامی کامل | bimâ-bi-bâm | bimâ-bi-bâi | bimâ-bi-bâ | bimâ-bi-bâim | bimâ-bi-bâin | bimâ-bi-bân |
گذشته استمراری | â-mbi-eme | â-mbi | â-mbi-e | â-mbi-emi | â-mbi-eni | â-mbi-ene |
گذشته در حال انجام | dar-âmbieme | dar-âmbi | dar-âmbie | dar-âmbiemi | dar-âmbieni | dar-âmbiene |
حال ساده/آینده | âme | âni | âne | âmi | ândeni | ândene |
حال در حال انجام | dar-âme | dar-âni | dar-âne | dar-âmi | dar-ândeni | dar-ândene |
حال التزامی | biâm | biâi | biâ | biâim | biâin | biân |
آینده نوع اول | xâme biâm | xâni biâi | xâne biâ | xâmi biâim | xândeni biâin | xândene biân |
آینده نوع دوم | vâne biâm | vâne biâi | vâne biâ | vâne biâim | vâne biâin | vâne biân |
در جدول زیر فعل رفتن (bašiân) بر اساس گویش طبری طالقانی در زمانهای مختلف صرف میشود.[22](نمونه زیر براساس بالا طالقان میباشد)
زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
گذشته ساده | bašieme | bašiei | bašie | bašiemi | bašieni | bašiene |
گذشته کامل | baši-bieme | baši-bi | baši-bie | baši-biemi | baši-bieni | baši-biene |
گذشته التزامی | baši-bâm | baši-bâi | baši-bâ | baši-bâim | baši-bâin | baši-bân |
گذشته التزامی کامل | baši-bi-bâm | baši-bi-bâi | baši-bi-bâ | baši-bi-bâim | baši-bi-bâin | baši-bi-bân |
گذشته استمراری | še-mbi-eme | še-mbi | še-mbi-e | še-mbi-emi | še-mbi-eni | še-mbi-ene |
گذشته در حال انجام | dar-šembieme | dar-šembi | dar-šembe | dar-šembemi | dar-šembeni | dar-šembene |
حال ساده/آینده | šeme | šeni | šene | šemi | šendeni | šendene |
حال در حال انجام | dar-šeme | dar-šeni | dar-šene | dar-šemi | dar-šendeni | dar-šendene |
حال التزامی | bašem | bašei | bašue | bašim | bašin | bašen |
آینده نوع اول | xâme bašem | xâni bašei | xâne bašue | xâmi bašim | xândeni bašin | xândene bašen |
آینده نوع دوم | vâne bašem | vâne bašei | vâne bašue | vâne bašim | vâne bašin | vâne bašen |
در گویش طبری طالقانی از نشانههای [un] و [kun] برای جمع استفاده میشود.[23]
دخترها | dotar kun |
گنجشکها | miška un |
حروف اضافه در گویش طبری طالقانی به شرح زیر است.[24]
فارسی معیار | طبری طالقانی (بالا طالقان) | گویش ساری |
---|---|---|
داخل | dele | dele |
برای | vâsuni | vesse |
از | de | je |
از | be | je |
را | re | re |
با | hamra | hemrâ |
زیر | ben | ben |
روی | sar | sar |
فارسی معیار | طبری طالقانی (بالا طالقان) |
---|---|
برای من | mi vâsuni |
برای تو | ti vâsuni |
از من | mi de |
از تو | ti de |
از من | mi be |
از تو | ti be |
پدر را | piyar re |
دختر را | dotar re |
با تو | ti hamra |
زیر میز | mizi ben |
بالا میز | mizi sar |
فعل شدن | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
زمان حال | beme | beni | bene | bemi | bendeni | bendene |
زمان گذشته | babieme | babi | babie | babiemi | babieni | babiene |
زمان حال التزامی | babem | babi | babu | babim | babin | baben |
فارسی معیار | طبری طالقانی (بالا طالقان) |
---|---|
امشب خوب میشود | emšo xob bene |
چطور شدم | četi babieme |
میخواهم خوب بشم | xâme xob babem |
فعل شدن | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
زمان حال | hasseme | hassi | hasse | hassemi | hasseni | hasene |
زمان گذشته | bieme | bi | bie | biemi | bieni | biene |
فارسی معیار | طبری طالقانی (بالا طالقان) |
---|---|
کجا هستید | kuje haseni |
آنها دختر بودند | vešun dotar biene |
فعل شدن | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
زمان حال | dareme | dari | dare | daremi | dareni | darene |
زمان گذشته | dabome | daboi | dabo | dabomi | daboni | dabone |
زمان حال التزامی | dabom | daboi | dabo | dabim | dabin | daben |
فارسی معیار | طبری طالقانی (بالاطالقان) |
---|---|
من خانه هستم | man sere dareme |
خانه ات بودم | ti sere dabome |
میتوانم خانه ات باشم | tume ti sere dabom |
شماری از واژههای طبری طالقانی و مقایسه آن با گویش کلارستاقی (چالوس) و فارسی:[28]
گویش طالقانی (بالا طالقان) | گویش کلارستاقی (چالوس) | فارسی |
---|---|---|
pier | piyar | پدر |
mâr | mâr | مادر |
pessar | rikâ/pesar | پسر |
detar | kijâ/detar | دختر |
miškâ/čučeka | miškâ | گنجشک |
molije | malije | مورچه |
pire vak/vak | vag | قورباغه |
talâ/xerus | telâ | خروس |
kanginak | kangali | زنبور |
sikâ | bili/sikâ | اردک |
usikâ | usikâ | غاز |
o | u | آب |
hali | hali | آلوچه |
bašu | bašo/buâr | برو |
našu | našo | نرو |
ari/aho | are | آره |
na/nâ/he | nâ/no | نه |
ben | ben | پشت/پایین |
joz | aghuz | گردو |
varg | verg | گرگ |
گویشی از طبری طالقانی که به بادسری(دیزان) مشهور است، شباهت زیادی با گویش مردم محلی نمکابرود چالوس دارد. برای مثل در هردو منطقه، واژه "پیچا" برای گربه، و واژه "گرزه" برای موش صحرایی بکار میرود. این درحالیست که در گویشهای شرقی طبری به ترتیب از "بامشی" و "گل" یاد میشود.
گویش طبری طالقانی دارای ادبیات عامیانه غنی میباشد که هر آبادی اشعار خاص خود را دارد.
اما هستیم سه خاخر | اینه گندنه سه چادر | |
امه بشیمی آمل | امه بشیمی آمل | |
آملی او بند داشته | زیور گلو بند داشته | |
زیوری لینگی شلوار | بالا پایین قلمکار | |
ها سگ سگ وها کیش کیش | گو به علی خانی ریش | |
علی خانی ریش پیه | رخ رخ درویش بیه | |
همه گمبینه وه کیه | مارجان بوته مه شیه | |
وی چک هاکشیه | می مجمع او بشیه | |
حمومی سری اناره | حاجی حسین سواره | |
حاجی حسین تی فدا | کلومی قفله ته منا | |
(بایزرودی) |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.