خیزش ۱۴۰۱ ایران
خیزشی در ایران، که در پی کشته شدن مهسا امینی در سال ۱۴۰۱ آغاز شد / From Wikipedia, the free encyclopedia
خیزش ۱۴۰۱ ایران، که همچنین با نامهای انقلاب مهسا[24][25] یا انقلاب زن، زندگی، آزادی[26] نیز شناخته میشود، خیزشی در ایران بود که در پی کشتهشدن مهسا (ژینا) امینی[27][28] به دلیل ضرب و شتم در بازداشتگاه گشت ارشاد، آغاز شد. نخستین تجمعهای اعتراضی این خیزش ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ در مقابل بیمارستان محل درگذشت مهسا امینی (بیمارستان کسری) در تهران شکل گرفت و روزهای بعد به همهٔ ۳۱ استان[29] ایران گسترش یافت و بیش از چهار ماه تداوم داشت. حکومت هیچگاه این اعتراضات را به رسمیت نشناخت[30] و معترضان را با کشتن صدها نفر و زخمیکردن هزاران تن دیگر سرکوب کرد. بر اساس تحقیقات کمیتهٔ حقیقتیاب سازمان ملل، جمهوری اسلامی برای سرکوب معترضان به جرائمی نظیر قتل، شکنجه و تجاوز جنسی متوسل و مرتکب جنایت علیه بشریت شد.[31]
خیزش ۱۴۰۱ ایران | |||
---|---|---|---|
بخشی از کنار گذاشتن پوشش اسلامی در ایران و پیامدهای کشتهشدن مهسا امینی | |||
تاریخ | از ۲۵ شهریور ۱۴۰۱[1] بهمدت چند ماه[2] | ||
موقعیت | |||
علت(ها) | کشتهشدن مهسا امینی | ||
اهداف | براندازی نظام جمهوری اسلامی | ||
روشها |
| ||
طرفهای مدنی درگیر | |||
| |||
شخصیتهای پیشرو | |||
| |||
تلفات و کشتهها | |||
|
در این خیزش، ایران شاهد گستردهترین و طولانیترین تظاهرات علیه جمهوری اسلامی بود که از حمایت وسیع ایرانیان خارج از کشور و همبستگی دولتها و شخصیتهای برجسته سیاسی، اجتماعی، علمی و هنری سراسر جهان برخوردار شد.[32] به گفتهٔ گاردین، این اعتراضات بزرگترین تهدید برای حکومت از زمان انقلاب ۱۳۵۷ بوده است.[33] سرکوب خیزش توسط حکومت ایران — که از آن بهعنوان «اغتشاش» یاد میکند — باعث محکومیت و اقدامات مجامع بینالمللی از جمله نشست ویژه شورای امنیت سازمان ملل، تشکیل هیئت حقیقت یاب شورای حقوق بشر سازمان ملل برای بررسی نقض حقوق معترضان و لغو عضویت جمهوری اسلامی ایران از کمیسیون مقام زن سازمان ملل شد.[32] معترضان در خارج از کشور در بیش از ۱۵۰ شهر جهان تجمعهای اعتراضی برگزار کردند.[34]
در جریان برخورد خشونتآمیز نیروهای مسلح حکومتی با معترضان، چند صد نفر کشته و چندین هزار نفر بازداشت و زندانی شدند. این برخوردها در سیستان و بلوچستان و نواحی کردنشین مرگبارتر از سایر مناطق ایران بود.[32] بنا بر گزارش سازمان غیرانتفاعی حقوق بشر ایران، تا ۲۶ آذر، دستکم ۴۹۶ نفر، از جمله ۶۸ کودک، از سوی نظام جمهوری اسلامی کشته شدند.[35] در جمعه خونین زاهدان حدود ۹۰ نفر کشته شدند.[36] این خیزش خونبارترین اعتراض ضدحکومتی در ایران از زمان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ بود که منجر به کشتهشدن بیش از ۱۵۰۰ نفر شده بود. دولتها و نهادهای بینالمللی بهطور گستردهای استفاده از خشونت شدید توسط جمهوری اسلامی در مقابله با معترضان، مانند تیراندازیِ مستقیم نظامیان و شبهنظامیان به آنها را در شهرهای مختلف محکوم کردند و واکنشهای بسیاری نشان دادند. اینترنت و رسانههای اجتماعی، بهطور گسترده از دسترس خارج یا فیلتر شدند. فعالان سیاسی و اجتماعی، دانشجویان، هنرمندان و ورزشکاران متعددی در ایران دستگیر شدند و مورد تهدید و فشار روانی قرار گرفتند.[37] حکومت نیروهای کودک-سرباز نیز برای سرکوب معترضان بهکار گرفت.[38]
زنان، جوانان و دانشجویان در خط مقدم این خیزش قرار داشتند[32] و زنان ایرانی نیروی محرک آن شدند.[39][40] نقش محوری که مسئلهٔ حقوق زنان در این خیزش دارد، سبب شده از آن به عنوان نقطه عطفی یاد شود. اگرچه زنان در انقلابهای گذشته مانند انقلاب فرانسه، انقلاب مشروطه و انقلاب ۱۳۵۷ حضوری فعال داشتهاند، اما این نخستین مرتبهای است که خواستهها و حقوق زنان در انقلابی محوریت داشت.[41] «زن زندگی آزادی» که اولین بار در خاکسپاری مهسا امینی در سقز سر داده شد، شعار اصلی این خیزش است. همچنین، «مرگ بر خامنهای» از دیگر شعارهای مرسوم آن است.
این خیزش اعتراضی پس از سرکوبِ آن، به «جنبش زن، زندگی، آزادی» بدل شد که در تداوم حرکت انقلابیاش، زمینههای یک انقلاب را پی میگیرد.[42] خصلت اساسی این جنبش، دموکراتیک بودن آن است و در آن، خواستهٔ برابری و آزادی با محوریتِ مقابله با حجاب اجباری برجسته است.