From Wikipedia, the free encyclopedia
Lizunkeria, sexualitateari dagokionez, sexu-irrika nahasi eta kontrola ezina da. Sexualki esanahia ez duen moduan erabiltzen den hitza ere bada, alegia, zerbaitengatik sekulako zaletasuna izatea. Haragikeria ere, lizunkeriaren parekoa da, baina honek gehiegizko edo asekaitza den sexu-plazerren irrikari aipamen egiten dio [1].
Lizunkeria kastitatearen kontrako bizioa da, sexu-apetitu nahasia. Era berean, zentzumenak estimulatzen dituzten gauza batzuen oparotasuna edo ugaritasuna da. Lizunkeria, kitzikapena, sentsualitatea, atsegintasuna eta ohaidetasunaren sinonimo gisa erabil daiteke, besteak beste. Lizunkeria terminorako erabil daitezkeen antonimoen artean kastitatea, ahalkea eta garbitasuna daude, besteak beste.
Psikologiaren arloan, lizunkeriak zerikusia du beste pertsona batekiko pentsamendu posesiboekin. Hori zaintza-auzitzat hartzen da, gizabanakoak jarrera arriskutsua har dezakeelako; izan ere, jarrera horrek portaera konplexu eta larriak sor ditzakeen maila patologikoa hartzen du. Adibidez, sexu-abusuak, bortxaketak, adulterioa, prostituzioa, eta abar.
Lizunkeria, beste hitz batzuetan, beste pertsona bati buruzko pentsamendu posesiboekin lotuta dago. Obsesio horiek mutur patologiko batera iristen direnean, sexu-konpultsioak, abusuak eta bortxaketak eragin ditzakete.
Arlo horretan arazoak dituztela uste dutenentzat adierazitako beste aholku bat da onartzea, tentazioak ezustean har ez ditzan. Kalera irten aurretik edo erakargarri gerta dakizkiekeen pertsonekin elkartu aurretik horretaz jabetzea, beste zerbaitetan azkar zentratzea ahalbidetuko dien estrategia bat sortzeko. Puntu horretan, «Beste norabait begiratzea» ere gomendatzen da, tentazio-foku bat ematen dugunean[erreferentzia behar].
Lizunkeria, sozialki normaltzat edo onartutzat jotzen diren sexu-portaerekin kontrajarrita, sexu-desirak larriagotzea, desordena edo kontrolik eza da, eta sexu-jokabide patologiko gisa ager daitekeen horretan agertzen da. Lizunkeria eta hipersexualitatea bereizi behar dira, hau da, bat-bateko gorakada, libidoaren edo sexu-jardueraren muturreko maiztasuna. Hipersexualitatea arazo mediko batzuengatik, sendagai batzuen kontsumoagatik eta drogak hartzeagatik ager daitekeen arren, kasu gehienetan ez dakigu zergatik gertatzen den[erreferentzia behar]. Osasun-nahasmenduak, hala nola nahasmendu bipolarrak hipersexualitatea eragin dezakete[2], eta alkohola eta mendekotasuna sortzen duten substantzia batzuk kontsumitzeak eragina izan dezake pertsona batzuen portaera sexualean. Hipersexualitatea azaltzeko edo tratatzeko hainbat eredu teoriko erabili dira. Ohikoena, komunikabideetan bereziki, hipersexualitatea adikzio gisa aurkezten duen ikuspegia da, baina sexologoek ez dute adostasunik lortu[erreferentzia behar]. Badira azalpen alternatiboak, hala nola portaera obsesiboa eta portaera konpultsiboa.
Lizuntzat jotzen diren portaerak legez, etikoki eta moralki kontuan hartzeak ezaugarri pertsonalak eta sozialak ditu. Horrela, hainbat herrialdetako legediaren arabera (bortxaketa, pedofilia, intzestua, adulterioa, prostituzioa edo haur-pornografia) delitutzat har daitekeen giza jokabide sexuala eta legez praktikatu daitezkeen eta beste gizabanako batzuek desegokitzat edo lizuntzat jo ditzaketen portaera sexual indibidual edo kolektiboak bereizi behar dira.[3]
Oro har, jokabide lizunen funtsezko ezaugarria exazerbazioa eta sexu-kontrolik eza da, edozein sexu-portaeratan ager daitekeena. Izan ere, estimulazio sexuala eragiten duen portaera ia orok, intentsitatearen arabera, gozamen bat sortzen du, eta horren garrantzia nekez aldera daiteke beste jarduera batzuek sortutako gozamenarekin; beraz, gozamen hori eragiten duen mekanismoaren funtzionamendua ulertzen bada, berez sortzen da (gozamena jasaten duen subjektuaren berekoitasun-mailaren araberakoa dena) gozamen berdina edo, ahal dela, handiagoa sentitzeko nahia, estimulu hori errepikatuz, etengabea izan ala ez, eta, ondorioz, gozamen horrengatiko gutiziak bultzatzen edo bultza dezake bere burua sexu-jardueran kontrolatzeko erantzukizuna bertan behera uztera, izandako gozamena luzatze aldera.
XX. mendearen bigarren erdian mendebaldeko herrialde askotan garatutako sexu-iraultzak sexu-moralaren, giza sexu-portaeraren eta sexu-harremanen kontzepzioarekin lotutako kode tradizionalei aurre egin zien. Lehen erlijioek ez ezik, sozialki ere gaitzesgarritzat jotzen ziren sexu-portaerak onartutzat jotzen hasi ziren, baldin eta parte-hartzaileen baimenarekin gertatzen badira eta sexu-adostasunaren adina betetzen bada. Ikuspuntu horretatik, lizunkeria desordena sexualtzat jotzeari uzten zaio, baldin eta lehen aipatutako mugetako bat ere urratzen ez badu.
Iraultza sexualak sexuen arteko berdintasuna ekarri zuen, baita metodo antikontzeptiboen erabilera orokortzea ere, ugalketa eta sexualitatea argi bereiztea ekarri zuena. Aldi horretako arau sexualen aldaketa iraultzaile asko, urteak igaro ahala, sexu-portaeran onartutako, bidezko eta legezko arau bihurtu dira.[4] Sexu-askapenak giza gorputzaren eta haren biluztasunaren erabateko errebindikazioa eta berreskurapena ekarri zuen, sexualitatea gizabanakoaren eta gizartearen giza izaeraren zati integral gisa, eta zalantzan jarri zuen emakumeari, beraz, gizonari eta ezkontzari emandako rol tradizionala.[4][5] Iraultza sexualaren ondorioz, mota guztietako sexu-harremanak orokortu dira, eta ezkontza aurreko sexu-harremanak orokorrean onartu dira, homosexualitatea eta beste sexualitate mota batzuk aitortu eta normalizatu dira. Halaber, gora egin du izatezko bikoteen kopuruak – ezkontzarik gabeko bikoteak –, ezkontzeko adina atzeratzeak, ezkontzatik kanpoko seme-alabak berdintasunez aitortzeak, ezkontza zibilak eta sexu bereko pertsonen arteko ezkontzak, eta familia-mota berriak agertzeak (guraso bakarreko familiak eta familia homoparentalak).[6]
Inkuboa deabrua da, ustez lotan dagoen emakumearen gainean kokatzen den Erdi Aroko europar sinesmen eta mitologia herrikoian, lo dagoenarekin sexu-harremanak izateko, tradizio mitologiko eta elezahar ugariren arabera. Bere kontrako alderdi femeninoak sukubo du izena. Inkubo batek emakume batekin sexu-harremanak izatea bila dezake haur baten aita bihurtzeko, Merlinen elezaharrean bezala.[7] Zenbait iturriren arabera, zakil hotzaren antinaturalagatik identifika daiteke [8]. Tradizio erlijiosoaren arabera, inkubo edo sukubo batekin sexu-harremanak izateak osasuna hondatzea eragin dezake, baita hil arte ere. Biktimek amets gisa bizi dute esperientzia, eta ezin dute amets horretatik esnatu.
Oro har, moral sexual erlijiosoa oso murriztailea da onargarritzat jotzen den giza portaera sexualean. Horrela, sexu-praktika eta -portaera asko desordenatutzat eta lizuntzat jotzen dira. Hala ere, erlijio askok lizunkeriaren -batzuetan maitasun eta edertasunaren- jainkoak zituzten eta dituzte, moralki gaitzesgarriak izan gabe.
Honako hauek hainbat kultura, mitologia eta erlijiotako sexu, maitasun eta lizunkeriaren jainkosak eta jainkoak dira:[9]
Lebitarrena liburuan, bekatuzkotzat hartzen diren zenbait jokabide sexual biltzen dira, hala nola intzestua, zoofilia eta homosexualitatea
.jpg)
Eliza katolikoarentzat, lizunkeria bekatu nagusia da.[12] Eliza katolikoaren arabera, gizakiak izaki sexualak dira, eta haien identitate sexuala gorputzetik haratago hedatzen da, gogoa eta arima ere tartean sartuz. Sexuak jainkozko xedearen bidez destinatzen dira ezberdinak eta osagarriak izan daitezen, biak duintasun berarekin eta Jainkoaren irudi eta antzekotasunera eginak.[13] Sexu-ekintzak [14] "sakratuak dira ezkontza-harremanaren testuinguruan," Gizonaren eta emakumearen elkarrekiko dohain erabatekoa eta aldi baterako mugagabea "islatzen baitu. [14][15] Bekatu sexualek, beraz, ez dute gorputza bakarrik bortxatzen, pertsonaren izate osoa ere bortxatzen dute [15]. 1995ean Cruzando el Umbral de la Esperanza liburuan, Joan Paulo II.ak gai horri buruzko gogoeta egin zuen.
Katolizismoaren Hamar Aginduetan, seigarren aginduak honako hau dio: "Ez duzu sexu-ekintza lizunik egingo".
Jainkotiar Komediaren infernua poeman, Infernuko bigarren zirkuluan lizunkeriaz bekatu egin dutenak daude. Kondenatu egiten ditut "haragizko gaizkile"[16] horiek, beren gogoak gainditzen uzteagatik. Haiek dira infernuan benetan zigortuak izaten lehenak. Arima hauek haize bortitz batek bultzatuak izatera kondenatuak daude, zeinak zoru eta hormen kontra inarrosten baititu, eta haien artean etengabe joarazten, bizitzan pasioaren haizeek eraman zituzten bezala.
_04.jpg)
Jainkozko Komediaren Purgatorioa poeman, zazpigarren harmaila lizunkeriari dagokio, eta honek garrezko horma erraldoi bat du, eta hortik igaro behar dute denek. Arimak, gaizki zuzendutako desira sexualaz damutuz, garretan zehar exekutatzen dira lizunkeriaren (Sodoma eta Gomorra eta Pasiofae) eta kastitatearen eta senar-leialtasunaren adibideak oihukatuz. Otoitz bat bezala, Orduen Liturgiaren Sumas Deus Clementiae (XXV eta XXVI kantak) ereserkia abesten dute.
Erlijio kristauak, gainera, dio sexu-desira ez dela txarra. Lizunkeria – Sexuaren erabilera okerra – Gizakiaren sexu-desira legitimoaren deformazioa da, gibeleko minbizia gibelaren alterazio bat den bezala, eta organo horrek ez du ezer noblerik. Desira sexuala lizunkeriarekin nahastea organo bat hura suntsitzen ari den tumorearekin nahastea bezala litzateke. Tumore batek organo bat suntsitzen duen bezala bere zelulek berezko funtziotik kanpoko garapena dutenean, esan daiteke plazer sexuala lege naturaletatik kanpo bilatzeak gizakiaren funtzio sexual naturalaren alterazioa eragiten duela. Bikote-harremanean errespetuari eta ohoreari eusteko, nork bere burua kontrolatu eta desioak arindu beharko lituzke.[17]
1589an, Peter Binsfeldek, aurreko iturrietan libreki oinarrituz, Lizunkeria Asmodeo deabruarekin lotu zuen.
Kastitatea katiximaren parte diren Zazpi Bertuteetako bat da, kristauak lizunkeriaren tentazioari nola aurre egin jakin dezan balio duena.
Islamak ezkontza behartzen du, non sexu-harremanak bakarrik gerta daitezkeen. Kristautasunak ez bezala, ez du gomendatzen ez monakatoa ez zelibatoa.[18] Sexu-harremanak ezkontzatik kanpo debekatuta daude, Islamak ezkontzaurreko harremanak gaitzesten ditu, eta adulteriotzat (zina) jotzen ditu; masturbazioa ere gaitzesten du. Sexu bereko pertsonen arteko harremanak (homosexualitatea eta lesbianismoa) gogobetetzea ere gaitzesten du. Ezkontzatik kanpoko bide onargarri bakarra abstinentzia edo kastitatea da; horrela, lizunkeria kondenatutako portaera guztietan inskribatuko litzateke -ezkontzatik kanpoko sexu-harreman guztietan-.[19]
Lizunkeria mina eragiten duten hainbat atsekabe edo gaitzetan sar daiteke, gutxienez yoitasunean eta atxikimenduan.[20]
Filosofia hinduan atsekabeak giza oinaze eta miseriaren kausak dira. Bost bereizten dira:
Ovidiotik hasi eta Les poètes maudits -en lanetaraino, pertsonaiek beti egin izan diete aurre lizunkeriazko eszenei, eta aspaldidanik lizunkeria ohiko motiboa da literatura unibertsalean. Idazle askok, Georges Bataille, Casanova eta Prosper Mérimée kasu, eszenak burdeletan eta beste lokal apaingaitz batzuetan garatzen diren lanak idatzi dituzte.
Lizunkeriaren bekatua eta Zazpi Kapital Bekatu guztiak jorratzen dituen lanik nabarmenena Danteren Jainkozko Komedia da. Dantek lizunkeriarako zuen irizpidea "besteekiko gehiegizko maitasuna" zen, gizakiarekiko gehiegizko maitasunak Jainkoarenganako maitasuna bigarren mailakoa bihurtuko zuen heinean. Jainkozko Komediaren lehen kantuan -Infiernoa-, lizunak etengabe beren grinak sinbolizatzen dituen zurrunbilo batek eramatearekin zigortzen dituzte. Lizunkeriaren errudun kondenatuek, bi maitale ospetsuek bezala, Paolo eta Francescak, beren bizitza hilgarrian desiratzen zutena jasotzen dute, beren grinek ez diete betierekotasun osoan atsedenik ematen. Purgatorioan, obra berean, penitentzigileek sugarrak zeharkatzea aukeratzen dute beren joera lizunetatik garbitzeko.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
