From Wikipedia, the free encyclopedia
Industria iraultza XVIII. mendearen bukaeran eta XIX. mendearen hasieran Britainia Handian sortu eta mundu osora zabaldu zen aldaketa teknologiko, sozioekonomiko eta kulturala izan zen. Horri esker, industrian eta makinerian oinarritutako ekonomiak eskulan tradizionalaren lekua hartu zuen. Kanalak eta errepideak (eta, geroago, burdinbideak) sortuz eta hobetuz, produktu berrien salerosketa erraztu eta bizkortu egin zen, oihal-industriatik zein altzairua ekoizteko tekniketatik hasita. Hasiera batean, ikatzez hornitutako lurrun makinek zein oihal industriako mekanizazioak ekoizpen ahalmena handitu zuten. Metal hutsezko makineriak eta lanabesek beste industriak mekanizatzeko prozesua erraztu zuten XIX. mendeko lehen bi hamarkadetan.[1]
Industria Iraultzaren garaia zehazterakoan historialariak ez datoz bat. Eric Hobsbawmen arabera, 1780ko hamarkadan sortu eta 1830ekoan edo 1840koan "lehertu" zen. T. S. Ashtonek, aldiz, 1760 eta 1830 bitartean gauzatu zela dio. Mendebaldeko Europara eta Ipar Amerikara hedatu zen XIX. mendean zehar, eta, hortik, mundu osora. Gizartearen gaineko eragina egundokoa izan zen, eta askotan Neolitoko Iraultzarekin alderatzen da.[2]
1850 inguruan Bigarren Industria Iraultza deritzona sortu zen. Etapa horretan, elektrizitateak eta petrolioak ikatzaren lekua hartu zuten energia iturri gisa. Elektrizitatea deskubritzean eta hura aplikatzean, teknologia izugarri garatu zen, eta lurrunontzien zein burdinbideen etorrerak ekonomia eta teknologia asko bultzatu zituen. Geroago, XIX. mendearen bukaeran, barne errekuntzako motorraren eta argindarraren sorkuntza zirela eta, garapen ekonomiko eta teknologiko hori sakondu egin zen.[3] Euskal Herrian, Ibaizabal ibaiaren itsasadarreko meatzaritzaren inguruan hasi zen garatzen industrializazioa, nahiko berandu. Industria-garapen kapitalista Bigarren Karlistaldia bukatzean sartu zen bete-betean, Bessemer labe garaien eta ekonomia itunen epelean.
"Industria Iraultza" terminoa lehen aldiz idatzita 1799ko uztailaren 6an izen zen, Louis-Guillaume Otto frantziar diplomatikoak idatzitako gutun batean, azalduz Frantzia industrializatzeko lasterketa batean sartu zela[4]. 1976ko Keywords: A Vocabulary of Culture and Society Raymond Williamsek adierazten du "Industria" sarreran: "Aldaketa industrial handi batean oinarritutako ordena sozial berri baten ideia argia izan zen Southey eta Owenen, 1811 eta 1818 artean, eta inplizitua zegoen jada Blaken 1790 hasieran eta Wordsworthen mende hasieran". Aldaketa teknologikoari aplikatutako "industria-iraultza" terminoa ohikoagoa bihurtzen ari zen 1830eko hamarkadaren amaieran, Jérôme-Adolphe Blanquiren 1837ko la révolution industrielle deskribapenean bezala. Friedrich Engelsek The Condition of the Working Class in England lanean, 1844an, "Iraultza industrial bat, aldi berean gizarte zibil osoa aldatu zuen iraultza bat" aipatzen zuen. Hala ere, Engelsek 1840ko hamarkadan idatzi zuen arren, bere liburua ez zen ingelesera itzuli XIX. mendearen amaiera arte, eta bere adierazpena ez zen ordura arte ingeles arruntean sartu. Ingelesez Terminoaren popularizazioaren meritua Arnold Toynbeeri zor zaio, 1881eko konferentziek terminoaren azalpen zehatza eman baitzuten[5].
Historialari ekonomikoek eta Mendels, Pomeranz eta Kridte autoreek diotenez, Europa, mundu islamiarra, Mogol Inperioa eta Txinako proto-industrializazioak Industria Iraultza ekarri zuten baldintza sozial eta ekonomikoak sortu zituen, horrela Dibergentzia Handia sortuz[6][7].
Industria Iraultzaren hasiera berrikuntza kopuru txiki bati estuki lotua dago[8], XVIII. mendearen bigarren erdialdetik aurrera. 1830eko hamarkadarako aurrerapen hauek lortu ziren teknologia garrantzitsuetan:
1750ean Britainia Handiak 2,5 milioi libra kotoi gordin inportatu zituen, gehienak artisau-industriak irun eta ehundu zituelarik Lancashiren. Lana eskuz egiten zen langileen etxeetan (putting-out sistema[16]) edo, noizbehinka, ehuleen dendetan. 1787an kotoi gordinaren kontsumoa 22 milioi liberakoa zen, gehienak makinetan garbitu, kargatu eta iruten zirelarik. Erresuma Batuko ehungintzak 52 milioi libera kotoi erabili zituen 1800ean, eta 588 milioi libera 1850ean[17].
Kotoiaren ehungintzaren balio erantsiaren proportzioa Britainia Handian 1760an %2,6 izan zen, 1801ean %17 eta 1831n %22,4. Britainia Handiko artile-industriaren balio erantsia %14,1ekoa izan zen 1801ean. Kotoi fabrikak Britainia Handian 900 inguru ziren 1797an. 1760an Britainia Handian egindako kotoizko oihalen heren bat esportatzen zen, eta 1800ean bi herenak. 1781ean harilkatutako kotoia 5,1 milioi liberakoa zen, 1800ean 56 milioi liberara igo zena. 1800. urtean, munduko kotoizko oihalaren %0,1 baino gutxiago ekoizten zen Britainia Handian asmatutako makineriarekin. 1788an 50.000 goru zeuden Britainia Handian, hurrengo 30 urteetan 7 milioira igo zirenak[18].
Lancashireko soldatak, eskulangintzarako funtsezko eskualdea eta, geroago, fabriketako irun eta ehunerako, Indiakoak baino sei aldiz handiagoak ziren 1770ean, Britainia Handiko guztizko produktibitatea Indiakoa baino hiru aldiz handiagoa zenean[18].
Nekazaritza iraultzan, bi aldaketa handi izan ziren:
Berrikuntza sorta batek, garraioaren arloa irauli eta merkataritzaren gorakada egin zuen. XVIII.mendearen erdialdetik aurrera, komunikabide tradizionalak nabarmen hobetu ziren, bai Britainia Handian, bai Europako zati handi batean. Hasieran, trena erabiltzen zen, baina gero, Stephenson-ek lokomotora asmatu zuen (1829). Bidaiarien lehenengo linea erregularra Ingalaterran egin zen, Manchester eta Liverpool hiriak lotzen zitue n(1830). Geroago lurrun makina itsasoko garraioan ere erabiltzen hasi zen.
Industria Iraultzak izugarrizko aldaketak eragin zituen Europan ordura arte zegoen gizartean. Eragin handia izan zuen orduan gertatu zen hazkunde demografikoan.[19] Iraultza liberalekin batera funtsezko faktorea izan da gaur egun Mendebaldeko gizartea antolatuta dagoen moduan, klase sozialezko banaketan hain zuzen ere.
Industria Iraultzak eduki zituen ondorio ekonomiko garrantzitsuenen artean produkzio bideen aldaketa dago. Aldaketa hau Iraultzan gertatu ziren hainbat aldaketek ekarri zuten, ondoren ikusiko den moduan.
Gertatu zen aldaketa bortitz honen arrazoietako bat aurrerapen teknologikoak izan ziren. Leku batzuetan, Ingalaterra eta Frantzian adibidez, gremioak desagertu ziren XVIII. mendearen amaieran, eta horrek artisau bakoitzak ekoizterakoan nahi zituen metodoak erabiltzea ekarri zuen. Modu honetan makina berriak agertzen joan ziren, denbora aurrezteko eta produkzioa igotzeko. Hobekuntza hauek ehungintza eta siderurgian izan ziren batez ere, eta azkenean tailer txiki baten jabe zirenak itzelezko pabilioietan zeuden industrien ugazabak bihurtu ziren. Lantegi hauetan langile kopuru handia erabiltzen zen, baina gehienetan ez ziren haiek lana modu zuzenean egiten zutenek, horretarako makinak baitzeuden. Haien funtsezko lana makina hauek maneilatzea eta zaintzea zen. Makinen bidez industrien jabeek errentagarritasun handia lortzen zuten: langile gutxiago kontratatu, eta ondorioz soldata gutxiago, ordaindu behar zituzten; produkzioa askoz handiagoa zen; honen kalitatea ere hobea zen; eta denbora gutxiago behar zuten zehozer produzitzeko. Honen ondorioz baita ere konpetibitatea gero eta gogorragoa izan zen eta horregatik zen beharrezkoa agertzen ziren berrikuntza guztiak lantegietara eramatea arrakasta euki nahi bazen. Egia esanda dena zen “bidezkoa” ahalik eta irabazi gehienak lortzeko, eta horregatik ailegatu ziren langileak lehenago ikusi diren egoetara.
Ikusi denez Industria Iraultzaren ondorioz produkzio bide tradizionalak, hau da gremio-elkarteen artisautza tailerretan, desagertu egin ziren; eta beste berri batzuk agertu ziren, produkzio bide industrialak hain zuzen ere.
Aldaketa ekonomikoak ez ziren bakarrik produkzio bideetan izan, Iraultza honen ondorioz ekonomia sistema berria agertu baitzen: kapitalismoa, gaur egun munduan nagusi dugun ekonomia sistema.
Industria Iraultza baino lehen estatua eta ekonomiaren arteko erlazioak oso desberdinak ziren. Gehien zabalduta zegoen ekonomia sistema merkantilismoa zen. Honen arabera Estatuak ekonomian zerikusi handia zeukan, eta honen aberastasuna zituen metal preziatuen kopuruagatik neurtzen zen.
Baina ideia hauek industrializazioa ailegatzerakoan guztiz aldatu zen. Garai honetan Adam Smith ekonomialariak bere teoria berriak aurkeztu zituen eta hauek arrakasta handia izan zuten. Hauen arabera herrialde baten aberastasuna bertako biztanleen aberastasunen batura zen, Estatuak berak ekonomian inolako eraginik izan gabe. Norbanakoaren aberastasun hauek “kapitala” zuten izena eta haien lanean edo negozioetan lortutako irabazi edo aurrezkietatik zetozen, hauek hasieran egiten zen inbertsioaren eta azkenean jasotzen zen etekinaren arteko aldea zirelarik. Ekimen eta interes partikularrak era askean garatzearen aldekoa zen. Beste alde batetik merkataritzan ere aldaketak egon ziren. Sistema berrian Estatuak ez zuen harreman komertzialik arautzen eta hauek eskaintzaren eta eskariaren legetik bakarrik gidatzen ziren. Lehenago merkataritzarako zeuden zailtasun asko ere ezabatu ziren, aduanak, errepideen zergak edo neurri ezberdinak esate baterako. Modu honetan merkatariek askatasun guztia zuten harreman komertzialetan.
Ikusi dugunaz aparte, Industria Iraultzaren ondorioz sortutako kapitalismoak beste berrikuntza batzuk ere ekarri zituen ekonomia mundura, agertu berriak ziren industriak finantzatzeko moduak adibidez.
Hasiera batean industriak bakoitzak bere baliabideekin finantzatzen zituzten, txikiak baitziren eta ez baitzuten behar diru inbertsio handirik. Hala ere, industrializazio prozesua aurrera joan ahala gastuak eta egin beharreko inbertsioak gero eta garaiagoak bihurtzen joan ziren. Horregatik agertu zen beste finantziazio mota batzuk aurkitzeko beharra.
Modu honetan agertu ziren gaur egun hain ugariak diren Elkarte Anonimoak. Elkarte berri hauetan enpresa batean egin behar zen inbertsioa zatitan banatzen zen, “akzioak” deiturikoak, eta pertsona ezberdinek zati hauek erosten zituzten. Gero enpresa hauen irabaziak, eta galerak baita ere, modu proportzionalean banatzen ziren akziodun guztien artean, zituzten akzio kopuruaren arabera. Era berean akzio hauek saldu egin ahal ziren, eta haien prezioa enpresa momentu horretan zegoen irabazi edo galera egoeraren arabera aldatzen zen. Akzioen salerosketak egiten ziren lekuak baloreen burtsa izena hartu zuen eta horiek kokatzeko eraikin handiak eraiki ziren hiri garrantzitsuetan XIX. mendean zehar.
Baina hau ez zen izan finantziazio mota berri bakarra. Beste modu berri bat “beharkizunen” erosketa izan zen. Inbertsoreak beharkizun hauek erosten zizkion enpresari mailegu baten moduan, diru kopurua bueltatzeko epea eta interesak akordatu ondoren. Azkenik negozio bat sabaltzeko behar zen dirua lortzeko beste era bat bankuei mailegu edo kredituak eskatzea izan zen. Hauek, garai berrietako beharrak ikusita, modernizatu egin ziren zerbitzu hauek emanez.
Bestalde, kapitalismoak ekoizpena handitzeko makinen erabilera intentsiboa ekarri zuen, eta ordura arteko artisautzako enplegu mota asko desagertuz joan ziren. Manchester ondoko langile talde batek, pobreziari aurre egiteko, Rochdaleko Aitzindariak[20] izeneko lehen kooperatiba sortu zuen.[21][22]
Industria Iraultzaren eta bolada Iraultzaileen ondorioz aldaketa sakon bat gertatu zen gizartean, ondoren ikusiko dugun moduan.
Jakina da nola banatzen zen gizartea Industri Iraultza baino lehen, estamentuka hain zuzen ere. Baina hau aldatuz joan zen gertatutako iraultza liberalei esker eta Industria Iraultzaren ondorioz guztiz finkatu zen gizarte mota berria, klase gizartea deritzona. Klase gizartea zabalagoa zen eta pertsonen “estatus”-a haien irabazien arabera sailkatzen zen. Honela, gizartea ondoren azalduko diren hiru multzoetan geratu zen bananduta[23]:
Industria Iraultzaren ondorio txarrenetarikoa izan zen proletargoa geratu zen egoera larria. Lehenago esan den moduan hiriak izugarri handitu ziren eta txarto planifikatutako auzo berri asko agertu ziren langileentzat. Auzo hauek ez zuten inolako zerbitzurik, ez higienerik, delinkuentzia oso handia zen, eta gaixotasunak modu larrian zabaltzen ziren bertan. Horrez gain, lan baldintza penagarriak jasan behar zituzten, ez baitzegoen inolako legerik jabeen gehiegikeriak arautzeko. Modu honetan Iraultzak langileak egunero 13 ordutaraino lan egitea ekarri zuen, aste osoan zehar igande arratsaldean izan ezik, bost urtetik gorako umeak lan egiten hastea eta emakumeak ere lan munduan sartzea. Umeen eta emakumeen kontratazioa gero eta arruntagoa bihurtu zen, hauek gizonak baino bi eta hiru bider gutxiago irabazten baitzuten. Horrez gainera, fabrikak ez ziren lan egiteko leku egokiak, zikinak, itxiak, hezeak eta kez beteak baitzeuden. Pixkanaka-pixkanaka langile hauek haien egoeren larritasuna ikusten joan ziren eta ondorioz langileen aldeko mugimenduak agertu ziren, aurrerago ikusiko den moduan. XIX. mendearen hasieran gobernuak gutxieneko neurriak hartzen hasi ziren, batez ere umeen lanarekin erlazionatuak, hauei lanorduak jaisteko edo lan egiteko gutxieneko adina igotzeko. Honen adibidea izan zen Ingalaterran 1833. urtean agertu zen “The Factory Act”[24], 9-13 urte artean zeuzkaten umeak bederatzi ordu “bakarrik” lan egin ahal zutela arautzen zuena.
Eztanda edo Iraultza Demografikoa deiturikoa Industria Iraultzaren zergatia eta ondorioa izan zen aldi berean, baina esan daiteke garrantzia handiagoa izan zuela bigarren kasuan. Honen ondorioz hirien hazkundea ere gertatu zen.
XVIII. mendearen hasieran Eztanda Demografikoa deritzonaren prozesua hasi zen. Garai honetan populazioaren hazkunde azkarrago bat gertatu zen, zergati ezberdinen ondorioz. Zergati hauetatik Nekazaritza Iraultzak ekarritako bizi baldintza hobeak azpimarratu behar dira. Iraultza honen ondorioz elikagaien kantitatea, kalitatea eta aniztasuna ere handitu zen eta, esan den moduan, elikaduraren hobekuntza honek bizi baldintza hobeak ekarri zituen, gaixotasunak eta gosea murriztu zituen eta bizi-itxaropena luzatu zuen; biztanleriaren hazkunde azkarragoa sortuz.Horretaz gain heriotza tasak jaitsi ziren populazioaren lan bizia luzatuz.
Baina lehenago aipatu den moduan, biztanleriaren hazkundea garrantzitsuagoa bihurtu zen Industria Iraultza gertatzean. Fabriken agerpenaren ondorioz elikagai eta produktu askoren prezioak jaitsi egin ziren, gai hauek pertsona gehiagoren esku egon ziren eta bizi baldintzak askoz gehiago hobetu ziren gizartearen zati batentzat. Honetaz gain aurrerapen asko egon ziren medikuntzan eta higienean ere, eta honen ondorioz mende askotan zehar Europako biztanleriak jasaten zituen epidemia asko modu nabarmenean murriztu egin ziren. Honen adibide argia da Edward Jenner mediku britainiarrak 1796. urtean baztangaren kontra aurkitu zuen txertoa, gaixotasun honengatik hiltzen ziren pertsonen kopurua modu harrigarrian murriztu zuena.
Beste alde batetik garrantzia handia izan zuen aurrerago azalduko den proletargoaren agerpenak. Klase honetako pertsonek bere lanetik lortzen zituzten haien irabazi guztiak eta horregatik zabaldu zen familia handia izateko joera, semeak haien etorkizunerako berme bakarra baitziren. Horregatik zenbat eta seme-alaba gehiago izan, hau da, gero eta prole handiagoa izan, orduan eta diru gehiago izango zuten. Honen ondorioz populazioa asko hazi zen langile klaseen eraginez, hauen bizi- eta lan-baldintzak penagarriak eta bizi itxaropena oso laburra izan arren, gaur egun hirugarren munduan gertatzen ari den moduan.[1]
Populazioaren hazkunde eta industrializazioaren beste ondorio garrantzitsu bat hirien hazkundea izan zen, orain ikusiko den moduan.
Alde batetik, langileentzako auzo berri asko eraiki ziren, fabrikak hirien ondoan eraikitzen baitziren. Hauek elkarren alboan zeuden etxe txiki edo barrakoietan bizi ziren egoera oso txarretan, ahalik eta pertsona gehien pilatzen baitziren bertan eta lantegietatik oso hurbil baitzeuden kokatuta. Bazterreko auzo hauetan bizi ziren egoera osasungaitzen eta langabeziaren ondorioz delinkuentzia ere asko handitu zen hirietan.
Bestetik, gero eta ugariago eta aberatsago ziren burgesak hirietara joan ziren bizitzera. Haientzat kale zabaleko auzoak eraiki ziren, eraikin dotoreekin eta parke eta aisialdirako leku askorekin, museo, antzoki edo kasinoak esate baterako. Hauetatik aparte erdiko burgesiak ere bere auzoak eraiki zituen, eta bi klase hauen artean zabalgune izenarekin ezagututako auzoak eratu zituzten. Kale eta etxebizitza berri hauek zerbitzu eta azpiegitura asko edukitzen hasi ziren: estolderiak, argiztapena, garraioak, garbiketa zerbitzuak eta polizia, esate baterako.
Industria Iraultzak hainbat ondorio politiko ere ekarri zituen berarekin, ondorengo bizitza politikoan garrantzia handikoak izan zirenak eta gaur egun ere eragina edukitzen jarraitzen dutenak. Hauek izango dira azkenik azalduko direnak.
Alde batetik Iraultzaren ondorioz garai berean gertatu ziren Iraultza Liberalen eraginez sortutako errejimen politiko liberalak sendotu ziren. Hau gertatu zen, alde batetik, garai horretan eman ziren aldaketa ekonomikoengatik, hauek baita ere liberalismoan oinarrituta baitzeuden. Aldaketa horien ondorioz burgesiak boterea lortu zuen, zeren haiek bakarrik zituzten eskubide politikoak. Errejimen politiko liberal hauek gehienetan monarkia konstituzional edo parlamentario baten bitartez gauzatu ziren, eta lehen esan denez, Industria Iraultzari esker gauzatu ziren, garapen industriala baitzen Estatuaren nagusitasun internazionala ziurtatzen zuena.[25]
Baina Iraultzaren ondorioz egon ziren ondorio politiko garrantzitsuenak beste mota batekoak dira, proletalgoak sortutakoak. Langile-klasea bere egoeraren larritasunaz kontzientziatzen joan zen eta ondorioz hainbat mugimendu sortu zituzten hauek hobetzeko asmoz.
Mugimendu hauetako bat “Cartismoa” deritzona izan zen. Hau langileen mugimendu antolatu bat izan zen eta 1837tik XIX. mendera bitartean aritu zen. Bere prozedurak baketsuak ziren: langileen ehunka-milaka sinadura batzen zituzten gero Ingalaterrako parlamentuari eskakizunak egiteko. Haien eskaera garrantzitsuena gizartearen demokratizazioa zen, horrela politikan parte hartu ahal izateko eta langileen lan egoera hobetu ahal izateko. Baina XIX. mendearen erdialderantz indarra galtzen joan zen. Hala eta guztiz ere, eskatzen zituzten gauzak handik gutxira pixkanaka betetzen joan ziren.[25]
Beste mugimendu oso garrantzitsua eta Industria Iraultzaren ondorio nabarmenetakoa sindikalismoa izan zen. Errejimen liberal berriek langileen elkarteak guztiz galarazten zituzten, liberalen ustez hauek merkatuari askatasuna kentzen baitzioten. Baina hala eta guztiz ere langileak taldetan elkartu ziren erakundeek ematen ez zizkieten zerbitzuak haien artean emateko, langile zauritu edo gaixoei laguntza emateko adibidez. 1824.urtean Britainiar Gobernuak langileen elkarteak legeztatu zituen eta honen ondorioz lehenengo sindikatuak sortu ziren, Trade Unions izenekoak. Hauek denbora gutxian indar handia hartu zuten, mendearen erdialdean ehunka milaka langile batu arte. Bere oinarrizko helburua langileen bizi baldintzak hobetzea izan zen; eta horretarako grebez, negoziaketa baketsuez eta, legeek onartzen zutenean, politikan parte hartzeaz baliatu ziren.[25]
Azken mugimendu garrantzitsu bat egon zen Europa mailan, Ingalaterran bezainbeste eragin izan ez bazuen ere. Hau XIX. mendearen erdialderantz agertu zen: sozialismoa. Langileen ideologia berri hau Marxek proposatu zuen eta arrakasta handia izan zuen Frantzia eta Alemania bezalako herrialdeetan. Mugimendu honen partaideak anarkistekin batera Langileen Nazioarteko Elkartea sortu zuten, eta hauek ere langileen egoeraren hobekuntza bilatzen zuten, baina modu iraultzaile eta erradikalago batean.
Azkenik, esan behar da langileen mugimendu hauek azkenean haien helburuen zati bat burutzea lortu zutela, baina oraindik asko falta zitzaiela langileen egoera Europan guztiz ona izateko. Ingalaterran langileen egoera hobetzeko lehen legea XIX. mendearen hasieran agertu zen. Lege honen arabera umeek ezin zuten 12 ordu baino gehiago lan egin egunean, baina hau ez zen bete denbora asko igaro arte. Hainbat lege gehiago agertu ziren, ume langileen egoera arautzeko denak, baina bete gabe jarraitu zuten. Lege hauek batez ere umezurztegiak kontrolatzeko egin ziren, bertako umeak esklabutza egoeran lan egiteko erabiltzen baitzituzten. 1844. urtean agertu zen emakumeen egoera ere arautzen zuen lehenengo legea. Honen arabera, emakume eta umeek ezin zuten 12 ordu baino gehiago lan egin. Gero eta lege gehiago joan ziren agertzen hauen modukoak, baina langileen egoera ez zen asko hobetu Europan XX. mendean ondo sartuta egon arte. Mugimendu hauen eraginez ere iraultza sozialista eta komunistak sortu ziren XX. mendean zehar, gaur egungo munduan oraindik existitzen diren gobernu mota batzuk ekarriko zituztenak. Baina hala eta guztiz ere, gogoratu behar da Industria Iraultzari buruz eta langileen klaseetan izan zituen ondorio txarrei buruz hitz egiten dugunean, Europaren kasua aurkezten dugula; zeren oraindik Hirugarren Munduko herri askotan langile askok, umeak barne, Europan garai hartan bizi ziren egoerak jasaten dituztela, eta askotan egoera hori larritu egin dela, askotan “Mundu Garatuaren” kontsumismo eta berekoitasunagatik.[25]
Industrializazioa Euskal Herrian XIX. mendean abiatu zen, nahiz eta aurretik metalurgiari lotutako burdinola asko egon. Industrializazioa batez ere Bizkaia eta Gipuzkoan hasi zen, jada zituzten portuak, burdina eta azpiegiturak baliatuz, XIX. mendearen bigarren erditik aurrera[26], bereziki Bigarren Karlistaldiaren ondoren. Bereziki Bizkaian, meatzaritzari eta portuari lotutako industriak aldaketa sakonak eragin zituen demografian eta politikan. Siderurgian oinarritutako industria izan zen Bizkaian gehien garatu zena, Gipuzkoan papergintza eta ehungintza izan ziren bitartean.
XX. mendean Araba, Nafarroa Garaia eta Lapurdi ere industrializatu ziren, baina Nafarroa Beherea eta Zuberoan apenas izan zen industrializaziorik. Industrializazio honen ondorioz, gaur egun ere bigarren sektoreak garrantzi handia du[27].
Langile-mugimenduaren sorrera, lehenengo mugimendu sozialista eta komunistekin[28] eta prozesu honi lotutako euskal nazionalismoaren hastapenak[29] hurrengo mende osoan eragingo zuen.
Bigarren Industria Iraultzak aldaketa tekniko bat eman zuen berrikuntza teknologikoak modernitatera eramanez. Sortutako makinak kalitate eta konplexutasun handiagoa zuten. Halaber, sektore gehiago teknologia berri hauek barneratzen hasi ziren domino efektu bat lortuz. Modu honetan, asmakizun berriak barneratzen zuten herrialdeetan sistema teknologiko bat osatzen hasi zen. Sistema horrek berrikuntza teknologiko lagungarriak bultzatzen zituen eta lan espezializatuago bat ere bai. Efizientziaren handikutzarekin, etekinak handituz, soldatak ere handitu ziren. Gainera, sistema teknologikoa hazkuntza-motore izan zen iraultza honen bitartean.
Aurrerapen eta berrikuntzak material berriak ekarri zituen, industria iraultzarako oso garrantzitsuak izan zirenak.
Materialekin batera produktu kimikoak etorri ziren, aurretik ikusi ez ziren ekoizpen arlo guztietan aurrerakuntza historiko bat lortuz. Gainera, metodo berriak ahalbidetu zituen teknologia eta jakintasun berriak.
Bigarren Industria Iraultzan burdinak osagai nagusia izaten jarraitu zuen berrikuntza batzuk jasoz. 1878an, fosforosun burdina prozesatzeko sistema asmatu zen, lehenago erabil ezin ziren burdin mea aprobetxatzen hasi ziren. Aldakuntza honen onuradun bat Bilboko zonaldea izan zen, burdin horretako kalitate handiagoko mea handiak zituelako.
Lehen Industria Iraultzan burdinaren erabilgarritasun gehien bat burdinbideak egitea izan zen. Bigarrennean, ordea, beste funtzio batzuk lortu ziren, eraikuntza eta armagintzan. Horretaz gain, burdinezko zubiak ere sortu ziren eta pisu handiago bat jasan zezaketen. Gainera, monumentuak eraikitzeko erabili ziren, Eiffel Torrea 1889an. Altzairua soilik gai zehatzetan erabiltzen zen. Prezio merketu zen baina oraindik ezin zen modu sistematiko batean erabili. Ondorioz, berrikuntza hauekin, errazago lortzeko aukera lortu zen, baita itsasontziak egiteko ere.
Industrializazio honekin garraio kostuak asko murriztu ziren, merkatu ezberdinak hurbilduz eta azkenik batuz. Garai horretan, merkatu bakoitza oso banatuta zegoen eta haien arteko komunikazioa itsasontziz egiten zen. Ez ziren desberdintasunak herrialde barnean bakarrik, herrialde artean ezberdintasun handia da. Adibidez, 1860an Liverpool eta Chicago artean artoaren prezioa bikoizten zen, baina 1915an ia parekatu ziren. Merkataritza kostuak murriztu ziren eta ekoizpen eta eskaintza zonaldeak batu ziren. Gainera, populazioaren emigrazioak bultzatu ziren.
Trenbideak azkar zabaldu ziren haien praktikotasunarengatik eta komunikatzeko erraztazunagatik. 1840an burdinbideak gutxi ziren Europan zehar, soilik 4 herrialdeetan zegoen (Britainia Handia, Alemania, Frantzia eta Belgika). Urte batzuk geroago, 1870an, herrialde guztiak burdinbideak eraiki zituzten. Altzairua merkeago ekoizteko aukerak prozesua zabaldu eta azkartu zuen.
Espainian burdinbideen erabilgarritasuna azkar ulertu zen eta 1837an Kuban lehengo sarea eraiki zen produkzioa errazago mugitzeko. Penintsulan 1848an eraikitzen hasi zen finantzazio arazo askokin, baita ezegonkortasun politikoarekin ere eta horrek burdinbideen sustapena moteldu zuen. Gainera, Europako konexioa ez zen guztiz lortu, burdinbideen zabalera gaizki kalkulatu zen eta Frantziaren inbasio baten beldurra zegoen.
Azkenik, itsas garraioak ere aldaketak jaso zituen. Material berriek itsasontzien berrikuntza ekarri zuten, motorrak eta osaera moldatuz. Lurrun galdarak barneratzen hasi ziren, oihalak alde batera utziz. Lurrun galdarak 4 aldiz eraginkorragoak ziren, oso primitiboak izanda ere. Bestalde, ontziaren kaskoa lehen burdinez eta, ondoren, altzairuz egina zegoen. Mantzentze kostuak murriztuz eta tamainak handituz joan ziren. Horrela, itsasontzietan sartzen ziren merkantzien kopurua handitu zen, garraio kostuak murriztuz. Gainera, motor berriekin langile gutxiago behar zirenez, beste aldagai bat izan zen kostuak murrizteko.
Banka sistemak historikoki diru eskaini du behar duenei, baina Industria Iraultzaren ostean haren garrantzia askoz handiago izango zen. Hasieran, merkatariei eta jauntxoei diru eskaintzea zuten helburua. Amerikaren aurkikuntzarekin eta beste merkatuen hurruntasunagatik bankuak merkataritza espedizioak finantzatzen eta aseguratzen zituen. Baina, aldakuntza nagusiena garai honetan gertatu zen. Berrikuntza berriek finantzazio handia behar zuten eta lehia handia zegoenez, ezinezkoa zen kapital eskaria betetzea. Ondorioz, bankuek industriaren finantzazioa hartu zuten helburu nagusitzat. Bankaren finantzazioa sektore guztiak hartzen zituen.
XVIII. mendean zehar, populazioaren hazkuntzaren abiadura modu nabari batean aldatu zen. Hainbat faktore eman ziren, nagusiki, nekazaritzan eta osasunean. Lehenik, nekazaritzan teknologiak barneratzen hasi ziren, errendimendua handituz. Gainera, osasunean eman ziren aurrerapenak hilkortasun tasa jaitsi zuen. Ondorioz, XVIII eta XIX. mendean artean Europan populazioa bikoiztu zen.
Europar kontinentean emandako populazio hazkuntzagatik, pertsonek aukera berrien bila emigratu zuten. Emigrante asko Amerika kontinentera joan ziren eta, gehien bat, Estatu Batuak aukeratu zuten Mexikori kendutako lurrak jendeztatzeko. Halaber, Argentinara, Venezuela, Brazil eta Kanadara ere emigratu zuten.
Teknologia berriak pentsamendu ekonomiko berriekin bat egin zuen, aurrerapenak ematen zuten aukera berriak aprobetxatzeko. Ekoizpenaren igoera handia gertatu zen eraginkortasun handiagoko makinak eta asmakizunak zirelako. Espantsio politikak martxan jarri ziren, kapitala toki zehatz batzuetan pilatuz eta bankuek ekonomian garrantzia handiago bat lortu zuten aurrerapenak finantzatzeko. Horrela, monopolio politikak areagotu ziren, produktuen salmenten baldintzak ezarriz. Monopolioak merkatuei egonkortasun eskainita ere, berrikuntza prozesua oso indartsua izan zenez, lehiak ez zen eten.
Kapitalismoa zabaltzeko lagungarria izan zen Europar herrialdeen artean zabaldutako politika: Inperialismoa. Kanpo politika honekin, metropolietan falta ziren lehengaiak eskuragarri zeuzkaten modu egonkor eta seguru batean. Gainera, merkatu berriak irekitzeko eta monopolizatzeko aukera ematen zuen, eta metropolietatik kolonietara esportatzen zuten. Britainia Handia mundu osoan zehar zabalduta zegoen eta Frantzia modu txikiago batean ere bai. Garai horretako potentzia berriek haiekin lehiatzea nahi zuten lurralde berriak eskuratzeko. Gatazkak murrizteko, Berlingo konferentzia egin zen Europako herrialde boteretsuenak diplomaziaren bidez Afrika kontinente osoa banatzeko. Herrialde nagusienak, Alemania, Frantzia, Portugal eta Britainia Handia izan ziren. Azkeneko akordio bat lortzeko eta egoera lasaitzeko Belgikari Kongo zonaldea eman zitzaion.
Industria Iraultzak munduan kontrolatzen zuten herrialdeak aldatu zituen. Aurrapenak barneratu zituztenak goraipatuz eta alde batera utziz atzeratuak. Bigarren industria Iraultzak eragin bera izan zuen. Kasu honetan, lehengai eta teknologia berri batzuk behar zirenez, herrialde boteretsuen zerrenda berriz aldatu zen. Alemania, Estatu Batuak eta Japonia. Hiru herrialdeek aldaketa politikoak jasan zituzten aurrerapen teknologikoak barneratzeko erraztasunak sortuz.
Alemanian industrializazioa 1840an hasi zen beste herrialde bat zenean, hain zuzen, Prusia. Arazo asko izan ziren zonalde guztian herrialde txiki asko zeudenez, komertzioak aduanekin oztopo asko zituen, baina hainbat herrialdeek merkatu batasun bat osatuta zuten. Ondoren, Alemaniar herrialde batzuk batu ziren Iparraldeko Alemaniar Konfederazioa osatuz 1867an. Azkenik, Frantzia-Prusiar gerra ostean herrialde alemaniarrak Alemania Inperioa osatu zuten, Austria alde batera utziz. Garai honetan, Bigarren Industria Iraultza gertatu zen eta merkatu handia zuen eskuetara lehengai asko edukiz.
Estatu Batuetan, Europatik zetozen ideia berritzaileak barneratzen ari ziren, baina oraindik ezin zuten Europar herrialdeekin lehiatu, herrialdea oso banatuta zegoelako eta hegoaldeko estatuak ez zuten ideia hiru barneratzen. Ondorioz, Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibila gertatu zen, atzerapen industriala areagotuz. Gerra horrek, azkenean, herrialdean industrializazio zabaltzeko lagungarria izan zen.
Japonia Erdi Aroan oraindik zegoen, herrialde feudala izanez. XIX. mendearen erdialdean modernizazio prozesu bat hasi zen eta Meiji errestaurazioak isolamenduarekin amaitu zuen. Modu horretan, industrializazioa barneratzen hasi zen hazkuntza ekonomikoari oztopoak jarri zezakeen arazoekin bukatuz.
Hirugarren Industria Iraultza, Rifkin-ek jendarteratua, beste industria eta ekonomia iraultza bat da, ekoizpenaren jarduera klasikoen sektoreetatik bereiziko zena eta XX. mendearen amaieran informazioaren eta komunikazioaren teknologia berrien garapenarekin abiatuko zena. Zenbaiten ustez, Caron industria-iraultzen historialariak bezala, martxan dagoen gertakari historiko baten berri ematen du. Beste batzuen ustez, Rifkinen prospektibak bezala, ikuspen eta proiektu bat da.
Bere azterketa prospektiboan, Rifkinek beharrezkotzat eta premiazkotzat jotzen du, batez ere, petrolioaren produkzioaren gutxitzeari erantzuteko eta "ekonomia deskarbonatua" behar duen garapen jasangarriagorako (berotegi efektuko gas gutxiago sortuz). Izan ere, iraultza hau ez da zentralizatua, baizik eta banatua, energia sare "adimentsu" batean zirkulatzen ari delarik, informazioa Interneten dabilen bezala.
2006tik aurrera, Rifkinek enpresa, estatu eta Europar Batasunari ikuspegi estrategiko gisa proposatzen dio iraultza hori. Beroketa globalaren aurkako borrokan konpromiso globalak betetzea eta gero gainditzea ahalbidetuko luke (Kiotoko Protokoloa, etab.). Baliabideen kudeaketa iraunkorragoa eta ekonomiaren bizirautea ere ahalbidetuko lituzke, trantsizio-fase baten ondoren. Epe laburrean petrolioaren krisiak luzatzea eta 2008ko krisia larriagotzea edo itzultzea saihestuko luke. Epe ertain eta luzera, birrorientazio hori azken irtenbidea izango litzateke Rifkinentzat, eta irtenbide bakarra ekonomiaren gainbehera global eta iraunkorra saihesteko, baina baita kolapso global bat ere, non kolpaso ekologiko bat barne hartzen den; eta hori "industria-aroaren faktura entropikoa" deritzonaren erantzuna da.
Jokoan ekosistemen biziraupena ere badago, eta, beraz, gizateria horren mende dago, eta Rifkinek ez du "B planik" ikusten. Duela gutxi, informazioaren eta komunikazioaren teknologia berrien (NTIC) aurrerapenak posible egin du, baina oraindik martxan dago. 2007an, Europako Parlamentuak ofizialki onartu zuen ikuskera hori.
Industria-eredu global gisa, ikuspegi edo konponbide hori 2000ko hamarkadako lehen hamarkadan sortu zen. Hala ere, sustrai zaharragoak ditu, 1970eko hamarkadan eta hurrengoetan prestatu ziren berrikuntzei esker, informazio eta komunikazio berriak agertzen diren heinean. Teknologia horiek berehala irabazi zuten ekonomiaren, ikerketaren eta, gero, aisialdiaren zati handi bat (konputagailu pertsonalak, esaterako). Hirugarren Iraultza hori ezingo litzateke existitu ordenagailuak iristeko bidea erraztu zuten mikroprozesadorerik gabe, ezta Internet, domotika edo, oraintsuago, hari gabeko teknologiek elkarri konektatutako ehunka milioi objektu nomaden hedapenik gabe ere.
Petrolio-krisien edo istripu nuklear larrien oroitzapenek (adibidez: Three Mile Island, Chernobyl, Fukushima) eta petrolioaren “zenit”aren ikuspegiak ere gidatu dituzte energia-independentzia eta baliabide "banatuen" printzipioak, zentralizatuen ordez.
Trantsizioan dagoen Hiria sarea ikuspegi horren zati bat edo guztia aplikatzen azkarrena da, eta Europak lehentasunetako bat bihurtu du.
Informatika teknologia fordisten ekoizpen eredua agortu zenean sortu zen, eta 1968ko maiatza ondoren, Frantzian bereziki, gizarte oso hierarkiko baten arbuioa markatu zuen.
Funtsezko aldaketak eragiten ditu ekoizpen- eta gizarte-paradigmetan: produkzio-katea bertikalki hondatzen da (deslokalizazioak, azpikontratazioa, etab.), globalizazioak, Txinaren, Indiaren, SESB ohiaren eta Latinoamerikaren itzulerarekin munduko merkataritzan, bere aldaketak bizkortzen ditu. Iraultza tekniko hori jarduera jakin batzuen deslokalizazioarekin batera ere gerta liteke (energia, bereziki), eta finantza-iraultza ahalbidetu, akziodunen boterea berresleituz.
Négawatteko agertokiak tarteko energia-biltegiratzea erabiltzen du, lurpeko andeletan eta sarean injektatutako metanoaren bidez. Hidrogeno puru pixka batekin ere aberastu daiteke gasa.
Rifkinen ustez, zutabe horiek osagarriak eta guztiak beharrezkoak dira. Oro har, osotasun zatiezina osatzen dute, aldi berean "plataforma teknologiko zatiezina eta sortzen ari den sistema bat, zeinen propietateak eta funtzioak kualitatiboki desberdinak baitira zatien baturatik", baita "mundua eraldatzeko gai den paradigma ekonomiko berri bat" ere. Rifkinek bost zutabeen arteko sinergiak aginduzkoak direla azpimarratzen du, eta abiadura eta eskala berean garatu behar direla, horietako bat atzeratzeak beste lauren garapena eragotziko lukeelako.
Hauek dira bost pilare horiek:
Négawatt agertokiak ere proposatzen du lurpeko gasaren tarteko biltegiratze bat erabiltzea, jakinda Frantzian gasaren % 30, GNL edo gasbide ontzien bidez erosi eta inportatu ondoren, presioan biltegiratzen dela agortutako gas-eremuetan, eta gero lurpeko urtegi gisa erabiltzen dela, 168 TWh-ren (Storengy + TIGF)baliokide den 24rekin.
Metanizazioak CO2 eta hidrogenoa konbinatuz metanoa ekoizteko aukera ematen du, katalizatzaile baten aurrean aldizkako iturriak, iturri eolikoak edo eguzki-iturriak barne. Sarea eta lurpeko biltegiak sortutako gasa aldi baterako biltegiratzeko lekuak dira. Sareak integrazio deszentralizatua eta banatua ahalbidetzen du ekoizpen-unitate txiki askotatik. Beste irtenbide bat, Alemanian frogatu dena, hiria hidrogenoz aberastea da.
Aldaketa sozioekonomiko oro bezala, badira alderdi mesedegarriak, kaltegarriak edo erronka bat direnak garaiko gizartearentzat. Aurreko industria-iraultzek errealitate soziala eta ekonomikoa aldatzen zuten, baina baita alderdi politikoak, kulturalak eta instituzionalak ere. Arrisku nagusietako bat, beraz, desberdintasuna eragitea da, teknologia berriak eskuratzeko desoreken ondorioz.
Desoreka horiek gizarteen barruan gerta daitezke, baina baita gizarteen artean ere. Horrela, errealitate berria behar bezala kudeatu gabe, gizarte jakin bateko kideen arteko desberdintasun sozialak areagotu daitezke, baina baita nazioen arteko botere-desberdintasunak ere.
Arrisku horiek gorabehera, kudeatzeko modu ezin hobeak krisi-egoerak arintzeko eta ongizate orokorra hobetzeko balio dezake. Adibidez, teknologia berri horien garapenarekin medikuntzaren arloan berrikuntzak lortu dira. Komunikazio-modu eraginkorrak garatu dira, inoiz ez bezala. Gutxiago kutsatzen duten eta iraunkorrak diren tresna energetikoak konfiguratzean ere aurrerakuntzako egon dira. Ekonomia dinamizatu daiteke edo lanpostu berriak lortu eta langabezia murriztu. Eta, are gehiago, aurrera egin daiteke baliabide mugatuen kudeaketa optimoa lortzeko bidean, hurrengo belaunaldien etorkizuna arriskuan jarri gabe edo, behintzat, minimizatuz. Gainera, I+G+Bko politika adimendunak garatzearen garrantzia nabarmendu du.
Azken batean, badirudi beharrezkoa dela jakitea aurrerapen teknologikoak berez ez direla onak edo txarrak, baizik eta horrekin lor daitekeenaren arabera, horiek kudeatzeko moduaren arabera eta lortutako hobekuntzek norengan edo norengan eragiten duten kontuan hartuta.
Laugarren Industria Iraultza garapen teknologiko eta industrialeko prozesu bat da non ekoizpen-prozesuen eta antolaketa metodoen aurrerapenei buruz arduratzen den.
Aurrerapen horiei guztiengatik, Laugarren Industria Iraultza gisa hitz egiten hasi zen lehen aldia 2011n izan zen. Laugarren Industria Iraultzaren funtsezko elementua lantegi adimenduak dira, eta horien ezaugarri nagusia produkzioaren beharretara hobeto egokitzea eta baliabideen eraginkortasuna hobetzea da.
Laugarren etapa hau XXI. mendeko hirugarren hamarkadan garatu zen. Adimen artifiziala da eraldaketa horren elementu nagusia, eta estuki lotuta dago datu-kantitate handien metaketa gero eta handiagoarekin, algoritmoak prozesatzeko erabiltzearekin eta sistema eta gailu digitalen interkonexio masiboarekin.
Teknologia industria bateko tresna eta prozeduren multzoa da. Hemen teknologia desberdinak laburki azaltzen dira:
i) Bioteknologia: Nekazaritzan edo industria kimikoan izaki bizidunen propietate biokimikoez baliatzen diren tekniken multzoa.
ii) Robotika: Robot industrialen diseinu, fabrikazio eta aplikazioan erabilitako teknika-multzoa.
iii) 3D inprimaketa: Teknologia ezberdinak biltzen dituen material-adizio bidezko fabrikazio-prozesua da.
iv) Gauzen Internet (IoT): Egunero erabiltzen diren tresnak interkonexio digitalaren bidez Internetekin konektatzen dituen kontzeptua.
v) Energia transmititzea, biltegiratzea eta atzitzea
i) Adimen Artifiziala (IA): Makina batek egindako giza adimenaren simulazioa; sistema informatikoetan ezagutzaren adierazpidea, ikasketa, autozuzenketa eta erabakiak hartzeko ahalmena garatzeko zientzia
ii) Blockchain: Datu-base digital bat da non zerbait zehatzaren gainean egindako transakzio guztiak partekatzen diren. Informazioa blokeak izeneko informazio-taldeetan biltzen da, datu-base honetan sartzen den informazio berria ezin da ezabatu, faltsutzea eragotziz.
iii) Teknologia konputazional berriak: Programazioa eta algoritmoak, datu-baseak, softwarearen garapena, konektibitatea, sistema eragileak, aplikazio konputazionaleko plataformak (mugikorrak, webgunea, teknologia emergenteak)
iv) Errealitate birtuala eta areagotua: Eszenen eta itxura errealeko objektuen ingurune bat da — teknologia informatikoaren bidez sortua —, erabiltzailearengan horretan murgilduta egotearen sentsazioa sortzen duena.
Laugarren Industria Iraultzak hazkunde ekonomikoan izango duen eragina ekonomialariak banatzen dituen gaia da. Alde batetik, teknopesimistek argudiatzen dute iraultza digitalaren ekarpen kritikoak egin direla eta hazkunde ekonomikoan eta produktibitatean izan duen eragina ia amaitu dela. Kontrako eremuan, teknooptimistek baieztatzen dute teknologia eta berrikuntza inflexio-puntu batean daudela, eta laster produktibitatea handitzea eta hazkunde ekonomiko handiagoa eragingo dutela.
Garrantzitsua da Laugarren Industria Iraultzak hazkundearen gainean izan ditzakeen inpaktuak testuinguruan kokatzea, azken aldiko joera ekonomikoei eta
2008an hasi zen krisi ekonomiko eta finantzarioaren aurreko urteetan, munduko ekonomia urtean ehuneko 5 inguruko erritmoan hazten ari baitzen. Tasa horrek jarraitu izan balu, munduko BPG hamalau edo hamabost urtean behin bikoiztea ahalbidetuko zukeen, milaka milioi pertsona pobreziatik ateraz.
Atzeraldi Handiaren ondoren, munduko ekonomia lehengo hazkundera itzuliko zen itxaropena orokorra zegoen. Baina hori ez da gertatu. Badirudi munduko ekonomia gerraosteko batez bestekoaren (urtean ehuneko 3 edo 3,5) azpiko hazkunde-tasari lotuta dagoela.
«Ehun urteko depresioaren» aukera planteatzen da, eta «geldialdi sekularra» aipatzen da ere , Hansenek Depresio Handian sortutako terminoa, Summers eta Krugman ekonomialariek berriki modan jarritakoa.
«Geldialdi sekularrak» eskariaren beherakada iraunkorreko egoera bat deskribatzen du, gainditu ezin dena, zerotik hurbil dauden interes-tasekin ere. Ideia hori akademikoen arteko eztabaiden xede den arren, inplikazio garrantzitsuak ditu. Teoria hori egia izanez gero, BPG globalaren hazkundea are gehiago murriztu daitekeela iradokitzen du. Muturreko agertoki bat imagina daiteke, non BPG globalaren urteko hazkundea ehuneko 2ra jaisten den; horrek esan nahi du hogeita hamasei urte beharko liratekeela munduko BPG bikoizteko.
Gaur egun, azalpen asko daude hazkunde global motelago baterako, kapitalaren esleipen batetik hasi eta gainzorpetzean bukatu edota aldaketa demografikoak eta horrela hurrenez hurren.
XXI. mendeko hamar eta hogeiarren hamarkadetan, produktibitatea, mundu osoko produktibitatea, lan-produktibitate gisa edo faktoreen guztizko produktibitate gisa neurtutakoa (TFP), baxu mantendu da, aurrerapen teknologikoaren eta berrikuntzako inbertsioen hazkunde esponentzialak gorabehera. Hori da produktibitatearen paradoxaren oraingo gorpuztea — produktibitate maila altuagorik sortzen ez duen berrikuntza teknologikoaren itxurazko porrota — eta gaur egungo igakizun ekonomiko handienetako bat, Atzeraldi Handia hasi aurretik ere, eta azalpen egokirik ez duena.
Produktibitatea da epe luzeko hazkundearen eta bizi-mailaren igoeraren faktorerik garrantzitsuena; beraz, Laugarren Industria Iraultzan zehar ez egoteak esan nahi du onura horiek baino gutxiago izango direla. Beheranzko produktibitatea adierazten duten datuak nola bateratu daitezkeenak eta produktibitate handiagoa izateko itxaropenak, teknologiaren eta berrikuntzaren aurrerapen esponentzialarekin lotuta daudenak aztertuko da.
Hasierako argudioa input eta outputak kuantifikatzea eta, beraz, produktibitatea baloratzea zein zaila den da. Laugarren Industria Iraultzan sortutako produktu eta zerbitzu berritzaileek funtzionaltasun eta kalitate handiagoa dute, baina neurtzen ohituta dauden merkatuak funtsean ezberdinak diren merkatuetan entregatzen dira.
Ondasun eta zerbitzu berri askok ez dute aurkaririk, zero kostu marjinal dituzte edota nahiko lehiakorrak diren merkatuetan nabarmentzen dira plataforma digitalen bidez, eta horrek guztiak prezio merkeagoak eragiten ditu. Horiek horrela, estatistika tradizionalak ez dira gai izango balioaren benetako gehikuntzak antzemateko, kontsumitzailearen soberakina oraindik ez baita islatzen salmenta osoetan edo irabazi handiagoen bidez.
Varian Googleko ekonomialari buruak hainbat adibide aipatu ditu (2016), hala nola aplikazio mugikor baten bidez taxi-zerbitzu bat eskatzean eraginkortasuna handitzea edo eskariaren araberako ekonomiaren boterearen bidez ibilgailu bat alokatzea. Antzeko beste zerbitzu asko daude, eta horien erabilerak eraginkortasuna eta, ondorioz, produktibitatea handitzeko joera du. Baina doakoak direnez, etxerako eta lanerako kontabilizatu gabeko balioa ematen dute. Horrek desadostasuna sortzen du zerbitzu jakin baten bidez emandako balioaren eta estatistika nazionalen arabera neurtutako hazkundearen artean. Halaber, termino errealetan, adierazle ekonomikoek iradokitzen dutena baino modu eraginkorragoan ekoizten eta kontsumitzen ari garela iradokitzen du.
Beste argudio bat da, ezen, Hirugarren Industria Iraultzaren produktibitate-igoerak amaitzen ari daitezkeen bitartean, munduak oraindik ere jasan behar duela laugarren iraultza industrialaren bihotzean sortutako teknologia berrien uholdeak eragindako produktibitate-eztanda.
Laugarren industria-iraultzak enpleguan izan duen eragina ulertzeko, bi ondorio aztertuko dira.
Lehenik eta behin, suntsipen-efektu bat dago teknologiak sortutako desegiteak eta automatizazioak kapitala lanarekin ordezkatzen duten heinean, langileak langabezian geratzera edo beste leku batzuetan beren gaitasunak erabiltzera behartuz.
Bigarrenik, suntsipen-efektu horrekin batera, kapitalizazio-efektu bat dago, eta efektu horretan, ondasun eta zerbitzuak gehitu egiten dira eta okupazio berriak, enpresak eta are gehiago, sortzera garamatza.
Beti gertatu izan da berrikuntza teknologikoak lanpostu batzuk suntsitzen dituela, eta horrek, aldi berean, jarduera mota desberdineko beste lan batzuk ordezkatzen dituela, eta, beharbada, beste leku batean. Nekazaritza aurkeztuko da adibide gisa. Estatu Batuetan, landa-eremuan lan egiten zuten pertsonak lan-indarraren % 90 ziren XIX. mendearen hasieran, baina gaur egun % 2 baino gutxiago dira. Murrizketa handi hori nahiko leun gertatu zen, eta gizarte-haustura edo langabezia endemiko minimoa izan zen.
App-en ekonomiak lanerako ekosistema berri baten adibide bat ematen du. 2008an hasi zen, Steve Jobs Appleren sortzaileak kanpoko garatzaileei iPhonerako aplikazioak sortzeko aukera eman zienean. 2015. urtearen erdialdean, aplikazioen ekonomia globalak 100.000 milioi dolar baino gehiago sortzea espero zuen, mende bat baino gehiagoz existitu den zinemaren industria gaindituz. Teknoopitimisten ikuspuntutik, iraganetik estrapolatzen duguna oraingoan aplikatu daiteke. Teknologia disruptiboa izan daitekeela onartzen dute, baina beti produktibitatea hobetuz eta aberastasuna handituz amaitzen dela diote, eta, aldi berean, ondasunen eta zerbitzuen eskaera handiagoa eta eskaera horri erantzuteko enplegu mota berriak sortuz. Argumentuaren muina honako hau da: giza nahiak eta beharrak infinituak dira, eta, beraz, horiek asetzeko prozesuak ere amaigabea izan beharko luke. Atzeraldi normalak eta noizbehinkako depresioak izan ezik, beti egongo litzateke denontzako lana.
Identifikatutako erronkek barne hartzen dituzte:
Industria Iraultza ez zen soilik Ingalaterran sortu[1], baina garrantzi handieneko prozesua bai eman zen bertan. Hainbat faktorek parte hartu zuten horretan, eta haren deskribapena gai historiografiko garrantzitsuenetako bat da. Faktore tekniko gisa, funtsezko lehengaien eskuragarritasun handiena zuen herrialdeetako bat zen, batez ere ikatza, Industria Iraultza goiztiarraren motor nagusia izan zen lurrun-makina elikatzeko ezinbesteko minerala, baita siderurgiako labe handiak ere, XIX. mendearen erdialdetik sektore nagusia. Egurraren aldean duen abantaila, erregai tradizionala, ez da bero-ahalmena, baizik eta horniduraren jarraitutasunean duen aukera soila: zura, iturri berriztagarria izan arren, deforestazioak mugatzen du; ikatza, erregai fosila eta, beraz, berriztaezina, erreserben agortzeak bakarrik mugatzen du, eta horren hedadura zabaldu egiten da prezioa eta erauzteko aukera teknikoak kontuan hartuta.
Faktore ideologiko, politiko eta sozial bezala, gizarte ingelesak XVII. mendeko krisia deiturikoa modu berezi batean gainditu zuen: hegoaldeko eta ekialdeko Europa monarkiak birfeudalizatu eta absolutismoa ezartzen zituen bitartean, Ingalaterrako gerra zibilak (1642-1651) eta ondorengo Iraultza Loriatsuak (1688) monarkia parlamentario baten ezarpena ekarri zuten (John Lockeren liberalismoak ideologikoki definitua[30]) botereen banaketan, norbanakoaren askatasunean eta enpresaburu pribatuarentzat berme nahikoak ematen zituen segurtasun juridikoko mailan oinarritua; horietako asko beste nazio batzuetan onartu ez ziren disidente erlijiosoen gutxiengo aktiboen artean sortu ziren (Max Weberren tesiak esplizituki lotzen ditu Etika protestantea eta kapitalismoaren izpiritua[31]) eta sintoma garrantzitsua izan zen patente industrialen sistemaren garapen ikusgarria.
Faktore geoestrategiko gisa aipatu daiteke itsasoan izan zuen nagusitasuna. 1707an Eskoziarekiko Batasun Agiria eta 1800ean Irlandarekiko Batasun Agiria sinatu ondoren (1798ko irlandar matxinadaren porrotaren ondoren) Eskozia eta Irlandarekiko batasuna lortu zuen. Itsas flota garrantzitsua eraiki zuten, Utrechteko Itunetik (1714) eta Trafalgarko guduaz geroztik (1805) modu eztabaidaezinean itsasoan nagusi bihurtu zen. Benetako talasokrazia itsasoen eta inperio zabal baten jabe Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Gerran (1776-1781) emantzipatutako koloniak galdu ziren arren, besteak beste, Indiako azpikontinenteko lurraldeak kontrolatzen zituen, bere industriarako lehengai iturri garrantzitsua zena. Bereziki ehungintza elikatzen zuen kotoia, baita metropoliko produktuentzako merkatu gatibua ere. Rule Britannia (1740) abesti patriotak ondo laburbiltzen zuen: rule the waves (olatuak gobernatu).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
