ekonomialari klasikoa (1723-1790) From Wikipedia, the free encyclopedia
Adam Smith (Kirkcaldy, 1723ko ekainaren 16a greg./ekainaren 5ajul. - Edinburgh, 1790eko uztailaren 17a) ekonomialari eta filosofo eskoziarra izan zen. Ekonomia politikoaren pentsamenduaren aitzindari izan zen eta giltzarri izan zen Eskoziar Ilustrazioan[1]. "Ekonomiaren Aita"[2][3][4] edo "Kapitalismoaren Aita"[5][6][7] ezizenez maiz aipatua, bi lan klasiko idatzi zituen: The Theory of Moral Sentiments (Sentimendu moralen teoria, 1759) eta An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (Nazioen aberastasunaren izaerari eta kausei buruzko ikerketa, 1776). Azken hori, sarritan Nazioen aberastasuna izenarekin laburtua, bere maisulantzat hartzen da, eta ekonomia sistema global gisa eta diziplina akademiko gisa tratatzen duen lehen lan modernotzat. Smithek ez du azaltzen aberastasunaren eta boterearen banaketa Jainkoaren borondatearen arabera, eta aitzitik, faktore naturalak, politikoak, sozialak, ekonomikoak, juridikoak, ingurumenekoak eta teknologikoak eta horien arteko elkarreraginak aipatzen ditu. Beste teoria ekonomiko batzuen artean, Smithek erabateko abantailaz zuen ideia azaldu zuen idazlanak[8].
| Adam Smith | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Kirkcaldy, 1723ko ekaina |
| Herrialdea |  Britainia Handiko Erresuma |
| Heriotza | Edinburgo, 1790eko uztailaren 17a (67 urte) |
| Hobiratze lekua | Canongate Kirkyard (en)  |
| Familia | |
| Aita | Adam Smith |
| Ama | Margaret Douglas |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Glasgowko Unibertsitatea Balliol College |
| Hezkuntza-maila | Legum Doctor (en) |
| Tesi zuzendaria | Francis Hutcheson (mul) |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | ekonomialaria, saiakeragilea, filosofoa, idazlea, unibertsitateko irakaslea, frantses moralista eta argitaratzailea |
| Lantokia(k) | Eskozia |
| Enplegatzailea(k) | Edinburgheko Unibertsitatea Glasgowko Unibertsitatea (1751 - 1763) |
| Lan nabarmenak | |
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Influentziak | François Quesnay |
| Kidetza | Royal Society Edinburgoko Errege-elkartea The Select Society (en) The Poker Club (en) |
| Sinesmenak eta ideologia | |
| Erlijioa | deismoa |
   | |
 | |
Smithek gizarte filosofia ikasi zuen Glasgowko Unibertsitatean eta Oxfordeko Balliol Collegen. John Snell eskoziako herrikideak sortutako beken onuradun izan zen lehen ikasleetako bat izan zen. Lizentziatu ondoren, hainbat hitzaldi publiko egin zituen Edinburgoko Unibertsitatean[9], eta David Humerekin elkarlanean aritu zen Eskoziako Ilustrazioan. Smithek katedra bat lortu zuen Glasgown, filosofia morala irakatsiz, eta, denbora horretan, Sentimendu moralen teoria idatzi eta argitaratu zuen. Bere bizitzako azken urteetan, Europan zehar bidaiatzeko aukera eman zion tutore-postua onartu zuen, eta bertan bere garaiko beste lider intelektual batzuk ezagutu zituen.
Merkatu nazionalak eta merkatariak babesteko politika bateratuaren aurrean, inportazioak minimizatuz eta esportazioak maximizatuz, merkantilismo gisa ezagutu zena, Smithek merkatu librearen teoria ekonomiko klasikoaren oinarriak ezarri zituen. Nazioen Aberastasuna ekonomiaren diziplina akademiko modernoaren aitzindari izan zen. Lan honetan eta beste batzuetan, lanaren zatiketa kontzeptua garatu zuen, eta azaldu zuen berekoikeri arrazionalak eta lehiak oparotasun ekonomikoa ekar dezaketela. Smith polemikoa izan zen bere garaian eta Horace Walpole bezalako idazleek maiz satirizatu zuten bere planteamendu orokorra eta estiloa[10].
Smith Kirkcaldyn jaio zen, Fifen (Eskozia). Bere aita, Adam Smith aita, Signeteko Idazle eskoziarra zen (prokuradore nagusia), abokatua eta fiskala (epaile abokatua), eta Kirkcaldyko aduanen ere aritu zen lanean[11]. Smithen ama Margaret Douglas zen, Robert Douglas Strathendryren alaba, Fifekoa ere; Smithen aitarekin ezkondu zen 1720an. Smith jaio baino bi hilabete lehenago, aita hil egin zen eta ama alargun geratu zen[12]. Kirkcaldyko Eskoziako Elizan Smithen bataiatze-data 1723ko ekainaren 5a izan zen[13], eta sarritan bere jaioteguna balitz bezala tratatu izan da, ez baita ezagutzen[11].
Smithen lehen haurtzaroko gertakari gutxi ezagutzen diren arren, John Rae Smith biografo eta kazetari eskoziarrak dio hiru urterekin erromaniek bahitu zutela, baina erreskatatzera joan zirenean askatu zutela[14][15]. Smith oso lotuta zegoen amarekin, eta hark, seguru asko, anbizio akademikoak jarraitzera animatu zuen[16]. Kirkcaldyko Burgh Schoolera joan zen, "garai hartan Eskoziako bigarren hezkuntzako eskola onena"[14], 1729tik 1737ra, eta bertan latina, matematika, historia eta idazketa ikasi zituen[16].
Smith Glasgowko Unibertsitatean sartu zen 14 urte zituela, eta filosofia morala ikasi zuen Francis Hutchesonekin[16]. Hemen arrazoiaren kontzeptu filosofikoekiko, askatasun zibilekiko eta adierazpen-askatasunarekiko grina garatu zuen. 1740an, graduondoko ikasketak egiteko beka eman zioten Oxfordeko Balliol Collegen, Snellen erakusketan[17].
Smithek uste zuen Glasgoweko irakaskuntza Oxfordekoa baino askoz hobea zela, intelektualki itogarria iruditzen baitzitzaion[18]. Nazioen Aberastasunaren V. liburuko II. kapituluan, honela idatzi zuen: "Oxfordeko Unibertsitatean, irakasle publiko gehienek erabat utzi dute, aspalditik, irakasteko asmoa ere". Esaten da, halaber, Smithek bere lagunak kexu zirela Oxfordeko funtzionarioek David Humeren 
Giza ezagutzari buruzko ikerketa ale bat irakurriz aurkitu zutelako, eta, ondoren, liburua konfiskatu eta gogor zigortu zutelako[19][20]. William Robert Scotten arabera, "Smith-en garaiko Oxfordek gutxi edo batere ez zion lagundu bizitza osoko lanean". Hala ere, Oxfordeko egonaldia baliatu zuen bere kabuz hainbat ikasgai ikasteko, Bodleiar Liburutegiko apaletako liburu asko irakurriz[21]. Smithek bere kasa ikasten ez zuenean, Oxfordeko egonaldia ez zen zoriontsua, bere gutunen arabera[22]. Hango egonaldiaren ia amaieran, dardara-krisiak izaten hasi zen, seguruenik nerbio-krisiaren sintomak[23]. Oxfordeko Unibertsitatea utzi zuen 1746an, beka amaitu baino lehen[23][24].
Nazioen aberastasuna laneko V. liburuan, Smithek irakaskuntzaren kalitate eskasa eta unibertsitate ingelesen jarduera intelektual eskasa aipatzen ditu, Eskoziako homologoekin alderatuta. Oxford eta Cambridgeko collegeen dotazio aberatsei egozten die hori, irakasleen diru-sarrerak ikasleak erakartzeko duten gaitasunarekiko independenteak baitziren. Era berean, intelektualek Ingalaterrako Elizako ministro gisa bizitza are erosoago izan zezaketela aipatzen du[25].
Baliteke Oxforden Smith ez egotea pozik, neurri batean, Francis Hutchesonen irakasle maitea ez zuelako ondoan. Glasgoweko Unibertsitateko irakasle garrantzitsuenetakotzat hartzen zen bere garaian, eta ikasle, lankide eta egoiliar arrunten onespena lortzen zen, bere oratoriaren indarrarengatik. Bere hitzaldien bidez, filosofia irakasteaz gain, ikasleek filosofia hori beren bizitzetan sartzea lortu nahi zuen, filosofiaren predikatzaile ezizena irabaziz. Smithek ez bezala, Hutcheson ez zen sistema-eraikitzailea; aitzitik, haren nortasuna magnetikoa zen, eta hitzaldiak emateko metodoak ikasleen artean eragin sakona zuen. Ikasle askok "Hutcheson ahaztezina" deitzen zuten. Smithek idatzitako gutunetan bi pertsonentzat erabili zuen "ahaztezina" titulua: Hutchesonen mentorearentzat eta David Hume lagunarentzat[26].
Smith 1748an hasi zen hitzaldi publikoak ematen Edinburgoko Unibertsitatean[27], Edinburgoko Elkarte Filosofikoak babestuta, Lord Kamesen babesarekin[28]. Bere hitzaldietako gaien artean erretorika eta letra ederrak zeuden[29], eta, beranduago, "oparotasunaren garapena". Azken gai horri buruz, lehen aldiz azaldu zuen "askatasun naturalaren sistema nabari eta sinplearen" filosofia ekonomikoa. Smith jendaurrean hitz egiten aditua ez zen arren, bere hitzaldiek arrakasta izan zuten[30].
1750ean, David Hume filosofoa ezagutu zuen Smithek, bera baino hamar urte nagusiagoa zena. Historiari, politikari, filosofiari, ekonomiari eta erlijioari buruzko idazkietan, Smithek eta Humek lotura intelektual eta pertsonal estuagoak partekatu zituzten Ilustrazio eskoziarreko beste pertsonaia garrantzitsu batzuekin baino[31].
1751n, Smith-ek katedra bat lortu zuen Glasgowko Unibertsitatean, logika-ikastaroak emanez, eta 1752an Edinburgoko Elkarte Filosofikoko kide hautatu zuten. Lord Kamesek sartu zuen elkartean. Hurrengo urtean Glasgoweko Filosofia Moraleko zuzendaria hil zenean, Smithek hartu zuen kargua[30]. Hurrengo hamahiru urteetan akademiko gisa lan egin zuen, eta honela karakterizatu zuen: "garairik erabilgarriena nabarmen eta, beraz, [bere bizitzako] zoriontsuena eta ohoragarriena, alde handiz"[32].
Smithek 1759an Sentimendu moralen teoria argitaratu zuen, Glasgowren zenbait hitzaldi biltzen dituena. Lan honen bidez, gizakiaren moraltasuna agentearen eta ikuslearen arteko sinpatiaren araberakoa dela aztertzen zen, edo norbanakoaren eta gizarteko beste kide batzuen artekoa. Smithek honela definitu zuen "sinpatia": sentimendu moralen oinarria. Bere azalpena ez zuen oinarritu "zentzu moral" berezi batean, Shaftesburyko Hirugarren Lordak eta Hutchesonek egin zuten bezala, ez eta utilitatean ere, Hume bezala, baizik eta elkarrekiko sinpatian. Termino hori hobeto hautematen da jargoi modernoan XX. mendeko enpatiaren kontzeptuarekin, beste izaki batek dituen sentimenduak ezagutzeko gaitasunarekin.
Sentimendu moralen teoria argitaratu ondoren, hain ezagun egin zen Smith ezen ikasle dirudun askok beste herrialde batzuetan utzi zituzten eskolak, Glasgowen matrikulatzeko eta Smithekin ikasteko[33]. Garai hartan, Smith arreta handiagoa jartzen hasi zen jurisprudentzian eta ekonomian, eta gutxiago moralari buruzko teorietan[34]. Adibidez, Smithek esan zuen nazioaren aberastasuna handitzearen arrazoia lana dela, eta ez nazioaren urrezko edo zilarrezko kantitatea, merkantilismoaren oinarria, garai hartan Mendebaldeko Europako politika ekonomikoak menderatzen zituen teoria ekonomikoa[35].
1762an, Glasgowko Unibertsitateak Zuzenbidean Doktore titulua eman zion Smithi[36]. 1763. urtearen amaieran, Charles Townshend Britainia Handiko Ogasuneko kantzilerrak bere semeordearen, Henry Scott Buccleucheko duke gaztearen, tutore izatea eskaini zion, nazioarteko politikan karrera bat egiteko prestakuntza gisa. Smithek uko egin zion bere katedrari 1764an, tutore-postua onartzeko. Gero, ikasleen ordainsariak itzultzen saiatu zen, ikasturte erdian dimititu zuelako, baina uko egin zioten[37].
Smithen tutore-lana Europan zehar Scottekin bidaiatzea zen, eta, aldi horretan, hainbat gairen inguruan ikasten zuen. Urtean 300 libera ordaintzen zizkioten (gastuez gain), urteko 300 librako pentsioarekin batera; irakasle gisa izandako diru-sarreren bikoitza, gutxi gorabehera. Smith Tolosa Okzitaniara joan zen lehenbizi tutore gisa, eta han egon zen urte eta erdi. Bere kontakizunaren arabera, Tolosa aspergarria iruditu zitzaion, eta Humeri idatzi zion "denbora pasatzeko liburu bat idazten hasi zela"[37]. Frantziako hegoaldean ibili ondoren, taldea Genevara joan zen eta Smith Voltaire filosofoarekin elkartu zen[38].
Genevatik, taldea Parisa joan zen. Han, Benjamin Franklin estatubatuar editore eta diplomatikoa ezagutu zuen Smithek. Urte batzuk geroago, Franklin Charles Townshendek idatzitako Estatu Batuetako autogobernu kolonialaren aurkako lau ebazpen britainiarren aurkako oposizioaren buru izan zen (Townshend legeak izenekoak), kolonietarako beharrezkoak ziren artikulu batzuen diru-sarreren gaineko zergak ezartzen zituzten legeak[39]. Smithek François Quesnayk sortutako eskola fisiokratikoa aurkitu zuen eta bere intelektualekin eztabaidatu zuen. Fisiokratak merkantilismoaren aurka zeuden, garai hartako Laissez faire et laissez passer, le monde va de lui même! ("Utzi egiten, utzi pasatzen, mundua berez badabil!") teoria ekonomiko menderatzailearen aurka.
Luis XIV.ak eta Luis XV.ak Frantziaren aberastasuna gerra latzetan ia xahutu zuten[oh 1], eta are gehiago agortu zen amerikar matxinatu iraultzaileei britainiarren aurka emandako laguntzan. Garai hartako ekonomia britainiarrak errenta-banaketa Frantzian zegoenarekin kontrastea egiten zuenez, Smithek hauxe ondorioztatu zuen: "bere akats guztiekin, [eskola fisiokratikoa], agian, ekonomia politikoari buruz orain arte argitaratu den egiarekiko hurbilpenik handiena da"[40]. Lan produktiboaren eta ez-produktiboaren arteko bereizketa —hermetikoki sailkatzen zen— arazo nagusia izan zen teoria ekonomiko klasiko bihurtuko zena garatzeko eta ulertzeko.
1766an, Henry Scotten anaia txikia Parisen hil zen, eta Smithek tutore gisa egin zuen bira laster amaitu zen[41]. Smith Kirkcaldyra itzuli zen urte hartan, eta hurrengo hamarkadako zati handi bat bere obra nagusia idazten eman zuen[42]. Han, Henry Moyes gazte itsuaren lagun egin zen, gaitasun handia zuen gazte bat. David Hume eta Thomas Reiden babesa lortu zuen Smithek gaztearen hezkuntzan. 1767ko maiatzean, Smith Londresko Royal Societyko[43][44][45] eta The Club literarioko kide hautatu zuten 1775ean. Nazioen Aberastasuna 1776an argitaratu zen, eta berehalako arrakasta izan zuen. Lehen edizioa sei hilabeteren buruan amaitu zen[46].
1778an, Smith aduanetako komisario izendatu zuten Eskozian, eta amarekin bizitzera joan zen (1784an hil zen[47]) Panmure Housera, Edinburgoko Canongaten[48]. Bost urte geroago, Edinburgoko Elkarte Filosofikoak errege baimena eskuratu zuen, eta Edinburgoko Errege Elkartearen sortzaileetako bat bihurtu zen automatikoki[49]. 1787tik 1789ra Glasgowko Unibertsitateko errektorearen ohorezko kargua bete zuen[50].
Smith Panmure Houseko iparraldeko hegalean hil zen, Edinburgon, 1790eko uztailaren 17an, gaixotasun larri baten ondoren. Bere gorputza Canongate Kirkyarden lurperatu zuten[51]. Hilzorian zegoela, Smithek etsipena adierazi zuen, gehiago egin ahal izateko gai ez zelako izan[52].
Smithen lanaren zaintzaileak Eskoziako mundu akademikoaren bi lagun izan ziren: Joseph Black fisikari eta kimikaria eta James Hutton geologo aitzindaria[53]. Smithek ohar eta material berri asko utzi zituen, baina argitaratzeko gai ez zen guztia suntsitzeko jarraibideak eman zituen[54]. Ziur aski argitaragarria zen History of Astronomy aipatu zuen, 1795ean argitaratu zena, beste material batzuekin batera, hala nola Essays on Philosophical Subjects[53].
Bere testamentuan, Smithen liburutegia David Douglasi, Lord Restoni eman zizkion, berarekin bizi zen lehengusu txikia. Horren bi umeen artean banatu zeun: Cecilia Margaret eta David Anne. 1878an senarra hil ondoren, W. B. Cunningham Prestonpans apaizak Cunninghamek liburu batzuk saldu zituen. Gainerakoa Belfasteko Queen's Collegeko Robert Oliver Cunningham irakasleari pasatu zitzaion, eta hark zati bat eman zion Queen's Collegeko liburutegiari. Hil ondoren, gainerako liburuak saldu egin zituzten. Bannermanek, 1879an, bere liburutegiko zatia Edinburgoko New Collegera pasatu zuen oso-osorik, eta bilduma Edinburgoko Unibertsitatera transferitu zen.
Ez dakigu asko Smithen iritzi pertsonalei buruz, argitaratutako artikuluetatik ondoriozta daitekeena baino gehiago. Bere dokumentu pertsonalak suntsitu egin zituzten hil ondoren, berak eskatuta. Inoiz ez zen ezkondu[55]<, eta badirudi amarekin harreman estua izan zuela. Frantziatik itzuli ondoren amarekin bizi izan zen, eta ama bera baino sei urte lehenago hil zen[56].
Bere garaikide eta biografo batzuek komikoki despistatu gisa deskribatu zuten, hizketa- eta ibilera-ohitura bereziekin, eta irribarre "zintzo" batekin[57]. Bere buruarekin hitz egiteagatik ezaguna zen, haurtzaroan hasi zen ohitura, lagun ikusezinekin hizketan eztabaidan aritzen baitze[58]. Noizbehinka irudimenezko gaixotasunak ere izaten zituen, eta esaten da liburuak eta paperak zutabe oso altuak egiten metatzen zituela. Pasadizo baten arabera, Smithek larrugintza-fabrika batera eraman zuen Charles Townshend, eta, merkataritza libreari buruz hitz egiten ari zirela, larrua ontzeko hobi handi batean sartu zen, eta atera ahal izateko laguntza behar izan zuen[59]. Esaten da, halaber, ogia eta gurina teontzi batean sartu zituela, edo medikamentu bateko poto osoa edan zuela eta inoiz hartu zuen te-katilurik txarrena zela esan zuela. Beste kontakizun baten arabera, Smith kamisoian paseatzera atera eta hiritik 24 km-ra amaitu zuen bidea, inguruko eliza bateko kanpaiek errealitatera itzuli zutenean.
James Boswellek, Glasgowko Unibertsitatean Smithen ikasle izan eta geroago The Clubeko kidea, esan zuen Smithek uste zuela elkarrizketa batean bere ideiez hitz egiteak liburuen salmenta murriztu dezakeela, eta, beraz, haren elkarrizketa ez zela oso ikusgarria. Boswellen arabera, behin esan zion Sir Joshua Reynoldsi "konpainian zegoenean, ez zuela inoiz hitz egiten ulertzen zuenari buruz".
Smith, maiz, honela deskribatu dute: "sudur handia, begi irtenak, beheko ezpaina protuberantea, nerbio-tik batekin eta hitz egiteko eragozpenarekin", baina "gizon atsegina"[60]. Smithek bere itxurari buruz behin aitortu omen zuen, "soilik naiz ederra nire liburuetan". Smithek ez zuen erretratuetarako posatzen, eta, beraz, bizitzan egin zituen irudikapen ia guztiak oroimenezkoak ziren[61]. Smithen erretratu ezagunenak James Tassieren profila eta John Kayren bi akuaforte dira[62]. XIX. mendeko Nazioen aberastasunaren berrinprimaketen azaletarako egindako grabatu linealak, neurri handi batean, Tassieren medailoian oinarritu ziren[63].
Eztabaida akademiko handia izan da Smithen iritzi erlijiosoen izaerari buruz. Bere aitak interes handia erakutsi zuen kristautasunarekiko eta Eskoziako Elizaren hegal moderatuko kide zen[64], eta Snell Exhibition beka hartu izanak iradokitzen du Oxfordera joan zitekeela Ingalaterrako Elizan karrera egiteko asmoz.
Ronald Coase ekonomialari angloamerikarrak zalantzan jarri zuen Smith deista zenaren iritzia, Smithen idatziek mundu natural edo gizatiarren harmonien azalpen gisa ez dutela inoiz esplizituki Jainkoa aipatzen oinarri hartuta[65]. Coaseren arabera, Smithek batzuetan «Unibertsoko Arkitekto Handia» aipatzen badu ere, Jacob Vinerren moduko geroagoko adituek «asko puztu» dute Adam Smithek «Jainko pertsonal batekiko» duen konpromiso-maila[66], eta Coasek froga gutxi aurkitzen ditu Nazioen Aberastasunean, non Smithek idazten baitu gizateriak «naturaren fenomeno handiez»[67], hala nola «landareen eta animalien genesiaz, bizitzaz, hazkuntzaz eta desegiteaz» duen jakin-minak «haien kausak ikertzera» eraman dituela gizakiak, eta «superstizioa lehenbizi jakin-min hori asetzen saiatu zela, itxura zoragarri horiek guztiak jainkoen berehalako agentziari aipatuz. Geroago, filosofia saiatu zen azaltzen kausa familiarragoetatik abiatuta, edo gizateriak jainkoen ekintza baino hobeto ezagutzen zituen kausetatik abiatuta». Autore batzuek diote Smithen filosofia sozial eta ekonomikoa berez dela teologikoa, eta haren gizarte-ordenaren eredu osoa, logikoki, Jainkoak naturan egiten duen ekintzaren nozioaren mende dagoela. Brendan Longek dio Smith teista zela[68]; Gavin Kennedy irakaslearen arabera, berriz, Smith «zentzu batean» kristaua zen[69].
Smith David Humeren lagun mina ere bazen, erudizio modernoan bere iritzi erlijiosoei buruzko eztabaida gorabehera, bere garaian ere ateo gisa karakterizatu ohi zena[70]. 1777an Smithek William Strahani idatzitako gutunean, Humek heriotzaren aurrean zuen balioa deskribatzen zuen, nahiz eta erlijiogabea izan, polemika handia piztu zuen[71].
1759an, Smithek bere lehen lana argitaratu zuen, Sentipen moralen teoria, Londresko Andrew Millar eta Edinburgoko Alexander Kincaid koeditoreek saldua[72]. Nazioen aberastasuna Smithen obrarik garrantzitsuena dela esan ohi den arren, Smithek berak Sentipen moralen teoria goi-mailako obratzat jotzen zuela uste da[73].
Lanean, Smithek kritikoki aztertzen du bere garaiko pentsamendu morala, eta iradokitzen du kontzientzia harreman sozial dinamiko eta interaktiboetatik sortzen dela, eta harreman horien bidez bilatzen duela jendeak «sentimenduen elkarrekiko sinpatia». Bere helburua, obra idaztean, gizateriak judizio morala eratzeko duen gaitasunaren jatorria azaltzea zen, pertsonek bizitza inolako Sentipen moralik gabe hasten baitute. Smithek sinpatiaren teoria bat proposatzen du, zeinaren arabera, besteak behatzeak eta besteen zein norberaren inguruan eratzen diren judizioak ikusteak pertsonak beren buruaz eta besteek beren portaera nola hautematen duten kontziente izatea eragiten duen. Gizabanako batek besteen iritzia hautematean (edo imajinatzean) jasotzen duen atzeraelikadurak pizgarri bat sortzen du haiekiko «sentimenduen elkarrekiko sinpatia» lortzeko, eta pertsonak azturak garatzera eramaten ditu, eta, gero, jokabide-printzipioak, kontzientzia propioa osatzera iristen direnak[74].
Aditu batzuek gatazka bat sumatu dute Sentipen moralen teoria eta Nazioen aberastasuna liburuen artean; lehenak besteekiko sinpatia azpimarratzen du, eta bigarrenak, berriz, interes propioaren papera[75]. Azken urteetan, ordea, Smithen obraren aztertzaile batzuek argudiatu dute ez dagoela inolako kontraesanik. Sentipen moralen teoria lanean, Smithek psikologiaren teoria bat garatzen du, non norbanakoek «ikusle inpartzialaren» onespena bilatzen duten, kanpoko behatzaileek beren sentimenduekin bat egiteko desira natural baten emaitza gisa. Sentipen moralen teoriak eta Nazioen aberastasunak giza izaeraren ikuspegi bateraezinak aurkezten dituztela kontuan hartu beharrean, Smithen zenbait adituk uste dute obrek giza izaeraren hainbat alderdi azpimarratzen dituztela, egoeraren arabera aldatzen direnak. Lehen zatian -Sentipen moralen teoria- gizatasunaz eta gizarteaz zuen ikuspegiaren oinarriak ezarri zituen. Bigarrenean, Nazioen aberastasuna izenekoan, zuhurtasunaren bertutean sakondu zuen, berarentzat ekonomiaren eremu pribatuan pertsonen arteko harremanak adierazten zituena. Hirugarren liburuan justiziaren bertutean sakontzeko asmoa zuen[76]. James Ottesonek argudiatzen du bi liburuak newtondarrak direla beren metodologian, eta antzeko «merkatu eredua» zabaltzen dutela giza ordena sozialen sorrera eta garapena azaltzeko, eskala handian, moralitatea, ekonomia eta baita hizkuntza ere[77]. Robert Ekelundek eta Hebertek ikuspuntu ezberdina eskaintzen dute, bi obretan interes propioa presente dagoela ohartuz eta «lehenengoan, sinpatia norberaren interesa geldiarazten duen ahalmen morala da; bigarrenean, aldiz, norbere interesa geldiarazten duen ahalmen ekonomikoa da lehia»[78] .
1776an Adam Smithek Nazioen Aberastasunaren izaera eta iturriei buruzko saiakera edo laburtuz Nazioen aberastasuna (The Wealth of Nations) idatzi zuen. Lan honegatik ekonomia politikoaren aitzindaritzat du Smith aditu askok. Obra honek ekonomia politikoa zientzia politiko, etika eta jurisprudentziatik bereizteko ahalegin garbia erakusten digu. Bereizketa honetarako funtsezkoa da merkantilismoari (inperio kolonialei gehiago lotua iraultza industrialari baino) eginiko kritika.
Nazioen aberastasunaren tesi nagusia (ongizate sozialaren gakoa hazkunde ekonomikoan datza) lanaren banaketaren bidez indartzen da. Lanaren banaketa, bere aldetik, merkatuen zabalpenaren eta espezializazioaren bidez sakontzen da.
Obra honen berezitasunetako bat norberekoikeriaren bidez ongizate orokorra lortzen denaren aldarrikapena da. Hau askotan era okerrean ulertzen da, ordea, bekaizkeria hutsak ongizatea ekarriko balu bezala. Argi dago ordea, Smithentzat nork bere beharrak asetzeko modu onena bestearen beharrak aintzatetsi eta onartzea dela.
| « |
Norbanako bakoitza betiere ahalegintzen da duen kapital ororentzako inbertsiorik etekingarriena aurkitzen. Nabarmena denez, bere mozkinak bultzatzen du, eta ez gizartearenak. Hala ere, bere interes propioaren jazarpenak bultzatzen du naturalki, edo, hobeto esanda, halabeharrez, nahiago izatera azken finean gizartearentzako etekingarriena suertatzen den inbertsioa. |
» |
—[79]. Testu osoa irakurtzeko Wikisourcen duzu eskuragarri | ||
Obrak historiaren filosofia bat ere badarama bere barnean, gizakiarena soilik den elkartrukatzeko joera giza garapenaren motore bihurtzen baita. Gainera, gobernuen politika ekonomikoarentzako erreferente izatea bilatzen du lan honek, Esku Ikusezinaren eraginak ongi gobernaturiko gizartean soilik antzemango baitira.
Hil baino lehentxeago, Smithek ia bere eskuizkribu guztiak suntsitu zituen. Azken urteetan, bazirudien bi tratatu handi prestatzen aritu zela, bata zuzenbidearen teoriari eta historiari buruzkoa, eta bestea zientziei eta arteei buruzkoa. Gai filosofikoei buruzko saiakuntzek, hil ondoren argitaratutakoek, Smithen garaira arteko astronomiaren historia batek, antzinako fisikari eta metafisikari buruzko zenbait gogoetaz gain, azken tratatu hori izango zenaren zati batzuk biltzen dituzte ziurrenik. Lectures on Jurisprudence Smithen lehen hitzaldietatik hartutako oharrak ziren, Nazioen Aberastasunaren lehen zirriborro batez gain, Smithen lanen eta korrespondentziaren 1976ko Glasgow Editionen parte gisa argitaratua. Beste lan batzuk, batzuk hil ostean argitaratuak, Lectures on Justice, Police, Revenue, and Arms (1763) (1896an lehen aldiz argitaratua); eta Essays on Philosophical Subjects (1795) dira.
Nazioen aberastasuna, industriaren gorakada eta Europarako garapen komertziala aztertzeko lehen saiakeretako bat, ekonomiaren diziplina akademiko modernoaren aitzindaria izan zen. Lan honetan eta beste batzuetan, Smithek azaldu zuen interes arrazional berak eta konpetentziak oparotasun ekonomikoa eta ongizatea ekar ditzaketela. Merkataritza askearen eta kapitalismoaren aldeko argudio intelektual eta distiratsuenetako batzuk ere eman zituen, neurri handi batean ondorengo ekonomisten idatzietan eragina izango dutenak. Smith ekonomia modernoaren aitatzat hartzen da.
Liberalismo ekonomikoa Adam Smithek formulatutako teoria ekonomikoa da, Ilustrazioan garatua, eta Estatuak ekonomian ahalik eta esku-hartze txikiena izatea eskatzen du. Askatasun ekonomikoak edo enpresa askeak gizarte harmoniatsu eta berdinago batera eramango lukete, eta oparotasuna mugagabe areagotuko litzateke. Berezko ordena esku ikusezinak sortuko luke, bere norberekeria partikularra jarraitzen duten gizabanakoak gidatzen dituenak.
Eskuarki, Laissez faire, laissez passer (egiten uzten duzue, pasatzen uzten duzue) esamolde frantsesean laburbiltzen da; hala ere, fisiokraziaren leloa da, aurreko teoria ekonomiko bat.
Merkataritza askea edo librekanbismoa esaten zaio estatuak nazioarteko merkataritzan ez esku hartzea defendatzen duen doktrina ekonomikoari. Doktrina horri esker, salgaien fluxuak herrialde bakoitzaren abantailen eta enpresen lehiakortasunaren arabera gobernatzen dira, eta horrek ondasunen eta zerbitzuen banaketa egokia eta baliabide ekonomikoen esleipen optimoa ekarriko ditu planeta osora.
Librekanbismoa lehen kapitalismotzat hartzen da, eta negozio eta merkataritza askatasun absolutua planteatzen du Antzinako erregimenaren ekonomiaren zurruntasunen aurrean. Librekanbismoaren formulazio teorikoak ez du inoiz aplikazio praktikorik izan. Estatu ezberdinetako politika ekonomiko ezberdinek beti mantendu dute protekzionismo osagai bat, handiagoa edo txikiagoa. Librekanbismoarekin zerikusirik handiena duten eremu ekonomikoak nekazaritzakoak izan dira betidanik. Horiekin batera, oinarrizko industria nazionalek eta estrategikoek babes berezia jaso dute. Librekanbismoak eragin handia izan du funtsezkoak ez diren salgaien trukean.
Merkataritza askearen murrizketak hainbat modutan egin izan dira tradizionalki: inportazioei muga zergak ezarriz, industria jakin batzuei protekzionismoa ezarriz eta nekazaritzari laguntza edo dirulaguntza zuzenak edo zeharkakoak emanez, prezioak finkatuz, lan merkatua arautuz edo Estatuak tokiko produktuak eskuratzeko lehentasuna emanez. Alderdi konbentzionalaz gain, "pribatizazioaren" eta kapitalismoaren aurkakoak diren alderdi eta teoria librekanbista alternatiboak daude.
Nazioarteko merkataritzaren teoria klasikoaren sustraiak Adam Smithen lanean daude, zeinak merkataritzaren eta hazkunde ekonomikoaren arteko elkarrekintza planteatzen duen. Bere lanetan ezarritako printzipioen arabera, ondasun ezberdinek bere produkzio-kosturik txikiena duen herrialdean ekoitzi beharko dute, eta handik gainerako nazioetara esportatu. Beraz, «abantaila absolutu» deritzona honela definitzen du: beste herrialde batzuek baino ekoizpen-faktore gutxiago erabiliz, hau da, ekoizpen-kostu txikiagoarekin, ondasun bat ekoizteko gai den herrialde hark duena. Gainera, nazioarteko merkataritza librea eta oztoporik gabekoa defendatzen du hazkunde ekonomikoaren prozesua lortzeko eta dinamizatzeko, eta merkataritza hori erabateko abantailaren printzipioan oinarrituta egongo litzateke, eta ekoizpen faktoreen nazioarteko mugikortasunean ere sinesten du.
Lan-balioaren teoriak uste du ondasun edo zerbitzu baten balioa zuzenean lotuta dagoela sartutako atearen lan-kantitatearekin. Hala, Adam Smithen ustez, lana zen balioa kuantifikatzeko neurketa unitate zehatza. Bere salgaiaren truke jaso zezakeen lan kopurua zen harentzat balioa. Balio gidatuaren edo eskuratuaren teoria da. Prezioen faktore erabakiorra ez bazen ere, prezioek gora eta behera egiten zuten beren produkzio-prezioetan, eskaintzaren eta eskariaren jokoari esker.
Ondoren, David Ricardok lan-balioaren teoria bat garatu zuen, Ekonomia politikoaren eta zerga-ordainketaren printzipioak (1817) lanean txertatua. Entsegu horretan zioen ekoizpen kostu guztiak kapitalean modu zuzenean edo metatuan ordaintzen diren lan kostuak direla. Prezioak ondasunetan edo zerbitzuetan sartutako lan kantitatearen araberakoak izango zirela uste nuen. Thomas Hodgskin sozialista ricardaren ustez, lan-balorearen teoria ricardarra kapitalismoaren desagerpena ekarriko zukeen merkatu askeko ekonomia zorrotz batean gertatuko litzateke.
Lan-balioaren teoria Karl Marxen ikerketengatik ezagutzen da nagusiki, eta funtsezko printzipioa da marxismoaren pentsamendu ekonomikoan. Marxek irmoki uste zuen lanak bakarrik sortzen duela balioa, eta Kapitala lanean garatu zuen tesi hori. Baina ez bakarrik per se lana, baizik eta lan abstraktua, sozialki beharrezkoa izan den lana, eta honen balidazioa jaso duena. Horretarako, lau balio-kontzeptu ezarri zituen: banakakoak (balio zuzena eta ekoizpen-balioa alderatzeko balio du), zuzenak (sektore barruko lehia baino ez du kontuan hartzen), ekoizpenekoak (sektore barruko eta sektore arteko lehia hartzen du kontuan) eta eraginkorrak (merkataritza-errealitatearen prezioa). Hala ere, Marxek ez zuen bukatu auziaren azterketa matematikoa.
Nazioen Aberastasunaren V. Liburuan, Adam Smithek interes orokorraren (eta ez Printzearen interesaren) zaindari den Estatu baten funtzioak definitzen ditu. Lehenengo funtzioa subiranotasuna deiturikoa da (polizia, armada, Justizia). Estatuak herritarra babestuko du barrutik eta kanpotik datorren injustizia eta indarkeriaren aurka.
Smithen zuzenbide publikoaren azterketa Grotius, Pufendorf eta Hobbes-en logikaren barruan kokatzen da, baina Adam Smith-ek Glasgow-ko hitzaldietan (1762-1763) "polizia" funtzioen definizioaren bat-bateko haustura aktibatzen du, hau da, barne ordenaren babesa eta erregulazioa. Baina, aldi berean, barne ordenaren erregulazioa estuki lotuta dago elikagaien ugaritasunarekin eta prezioekin; ordena publikoa bermatzea elikagai seguruen hornidura da. Poliziak, beraz, esku-hartze ekonomikoa dakar berekin —Smithen aurka egin zuen Glasgowko hitzaldietan—, eta esku-hartze ekonomikoa kontra-produktiboa dela azaldu zuen, elikagaien aberastasunari eragiten diolako.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
