Anue
Nafarroa Garaiko udalerria eta ibarra From Wikipedia, the free encyclopedia
Anue[4][lower-alpha 1] Euskal Herriko udalerri eta ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean dago, Iruñea hiriburutik 21,5 kilometrora. Altuera 487 eta 1410 metro artekoa da, eta 61,45 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 491 biztanle zituen.
| Anue | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Olague ibarburuko zeharkarrika | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Ibarrak (Iruñerria) | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Barrutia | Iruñea | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Anue | ||||||||||
| Alkatea (2023-2027) | Miguel Angel Larrayoz Vidan (Burdingorri) | ||||||||||
| Posta kodea | 31798 | ||||||||||
| INE kodea | 31017 | ||||||||||
| Herritarra | anuetar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°58′40″N 1°36′02″W | ||||||||||
| Azalera | 61,4 km² | ||||||||||
| Garaiera | 487-1410 metro | ||||||||||
| Distantzia | 21,5 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 491 (2023:  1) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 0,8 bizt/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 21,74 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 21,74 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 90,74 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 9,43 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Eremua | eremu euskalduna | ||||||||||
| Euskaldunak[2][3] | % 32,60 (2018: %14,69) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Oharrak | www.anue.es | ||||||||||
Anue Euskal mendien eta Pirinioen arteko trantsizio-eremuan dagoen ibar garrantzitsua da, Saioa edo Xuriain mendi enblematikoen magalean. Zeharkatzen duen ibaia Eltzarrain ibaia da, Ultzama ibaian isurtzen dena, Burutain aurreko ibarretik irten eta metro gutxira. Mediterraneoko isurialdean egon arren, bertako klima oso hezea eta hotza da, Pirinioetako ibarrak bezala. Bere historian zehar, Nafarroarentzat ezinbesteko igarobidea izan da beti, bai Donejakue bidearekin, bai Belateko bidearekin, bai duela gutxiko N-121-A errepidearekin.
Bertako biztanleak anuetarrak dira.
Anue beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Valle de Anué
- nafar erromantzez edo aragoieraz: Val d'Anue edo Valdeanue
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[5]
- Val d'Anhue (1268)
- Val d'Anue (1307)
- Val de Annue (1350)
- Vall d'Anue (1366)
- Val de Anue (1534)
- Valle de Anue (1800)
- Valdeanue (1829)
- Anue (1926)
- Anue (1974)
- Anue (2000)
Etimologia
Anue toponimoa, euskalduna izan arren, jatorri ezezagunekoa da. Horri buruz hainbat hipotesi egin dira, nahiz eta kontuan izan XII. mendetik aurrera gaur egun duen forman erregistratzen dela, ez dagoen denboran izan duen bilakaerari buruzko daturik. Julio Caro Barojaren ustez, antzeko beste batzuekin izan beharko luke harremana, hala nola Anoeta edo Anabitarte leku-izenekin. Justo Garateren ustez, -ue amaiera -itz atzizkiaren baliokidea izango litzateke euskararen ekialdeko euskalkietan, eta, beraz, Aniz izena Anue izenarekin lotzen du jatorri berarekin.[6]
Armarria
Anueko armarriak honako blasoi hau du:[7]
| « | Hondo gorri batez eta aurrean urrezko lehoi batez osatuta dago. | » |
Bandera
Anueko banderak Anueko armarria dauka hondo gorri baten gainean.
Iruñeko merindadearen ekialdean dago, Nafarroako Mendialdean.
Mugakideak
Inguru naturala eta kokapena
N-121-A errepideak udalerria zeharkatzen du eta komunikazio-ardatz nagusia da.
Klima eta landaredia
Klima subatlantikoa da, 8°-12° ºC-ko tenperaturarekin (neguak Kantaurialdeko ibarretan baino hotzagoak dira), 1200-2000 mm-ko prezipitazioak, 130 egunetan erorikoak, eta 600-650 mm-ko ebapotranspirazio potentziala. Lurraldearen zati handi bat basoek hartzen dute.
Estazio meteorologikoa
Anuen dagoen Olague kontzejuan, itsasoaren mailatik 577 metrora, Nafarroako Gobernuak 1975ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[8]
 Datu klimatikoak (Olague, 1975-2022)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.0 | 22.0 | 26.0 | 28.5 | 33.0 | 40.0 | 39.0 | 40.0 | 36.0 | 29.0 | 23.0 | 18.0 | 40.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.3 | 9.5 | 13.1 | 15.1 | 19.1 | 23.2 | 25.6 | 26.5 | 22.5 | 17.7 | 11.8 | 9.0 | 16.8 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.2 | 4.6 | 7.4 | 9.4 | 12.9 | 16.6 | 18.8 | 19.2 | 15.7 | 12.1 | 7.4 | 4.7 | 11.1 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.0 | -0.3 | 1.8 | 3.7 | 6.8 | 10.0 | 11.9 | 12.0 | 9.0 | 6.5 | 2.9 | 0.5 | 5.4 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -11.0 | -12.0 | -9.0 | -5.0 | -3.0 | 1.0 | 3.0 | 3.0 | 0.0 | -5.0 | -10.0 | -14.0 | -14.0 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 134.2 | 115.5 | 114.3 | 119.5 | 97.5 | 75.4 | 44.8 | 43.5 | 73.0 | 110.9 | 163.9 | 132.2 | 1224.6 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 88.0 | 54.0 | 52.0 | 56.5 | 49.0 | 85.7 | 48.2 | 90.8 | 67.5 | 69.0 | 80.5 | 86.6 | 90.8 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 14.4 | 12.6 | 12.9 | 14.8 | 13.3 | 9.3 | 7.7 | 6.9 | 9.9 | 12.4 | 15.2 | 14.3 | 143.6 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 2.3 | 3.7 | 2.1 | 1.1 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 1.3 | 1.7 | 12.3 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[9] | |||||||||||||
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Anuek 7 kontzeju ditu:
Gainera, beste etxalde bat ere bada, hala nola:
Bestalde, 6 herri hustu ditu ibarrean:
Anue ibarreko herriak
1280ko kontuen erregistroan oraindik ere Lantz sartzen da, duela urte batzuk 1264an Iruñeko San Zerningo forua hedatu zenean hiribildu bereizi gisa eratu zena. Ibar honetako nekazarien petxa 1307an ezarri zuen Luis I.a erregeak, hogeiko gari-kahiz batean. Aldi berean, maioralak neurketa egiteko agindu zuen, leialki egingo zuela zin eginez, eta ez erregearen ez merinoen dantzaldiak ez zezatela lapurretak neurtu, nekazariek behar baino gehiago hartzen zituztela eta.
1575. urte inguruan, sorginkeria-prozesuak garatu ziren Nafarroako mendialdean. Olagueko zenbait bizilaguni Nafarroako beste haranetakoekin batera ezkutuko praktikak egitea leporatu zieten. Maria Aniz, Olagueko ostalaria, Maria Elizondo, Juan jauna bizarginaren emaztea, eta Maria Sotil bortz urteko deserrira kondenatu zituzten. Zorionez, zigorrak isunetara murriztu zitzaizkien.[10]
Badirudi Anueren konposizioa egonkor mantentzen dela Gaztelak Nafarroa konkistatu ondoren Antzinako Erregimenaren azkenera arte. XVIII. mendearen amaieran, Aritzu, Burutain, Ealegi, Egozkue, Etsain, Etulain, Lantz, Leazkue eta Olague herriek osatzen dute ibarra, nahiz eta Lantz hiribilduak bere jurisdikzioa zuen eta ibarraren gainerako zatietatik bereizia. Honi dagokionez, ibarra osoak (Lantz izan ezik) izendatutako diputatu batek gobernatzen zuen, eta herri bakoitzak, gainera, errejidore batek, "zeinaren lana etxeetan txandakatzen baitzen".
Inguruko aberastasuna ganadua zen. XIX. mendean oparotasuna mantendu egin zen. XX. mendean, Iruñetik Irunerako errepideko zirkulazioak eragin handia izan zuen, bai eta hamabortzean behin (hilaren 11n eta 26an) ganadu-merkatuak ospatzeak, bi irin-errotaren funtzionamenduak eta ikazkintza-industriak eta egur-ekoizpenak hiribururako duten garrantziak ere.[11]
2023 urteko erroldaren arabera 491 biztanle zituen Anuek.[12]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 953 | 116 | 1160 | 1155 | 1163 | 1128 | 1180 | 1277 | 1242 | 1130 | 1018 | 893 | 756 | 575 | 466 | 431 | 410 | 436 | 493 |
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Udal hauteskundeak
Anueko alkatea "Zuriain-Anue" herritar taldeko Raul Pascal Egozkue da 2007ko udal hauteskundeez geroztik. Udaleko zazpi zinegotziak lortu zituen bere taldeak. Baliogabeko botoak 68 izan ziren (emandako guztien %29,06) eta boto zuriak lau (%2,41). Abstentzioa %34,64koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Zuriain-Anue (ZA) | 162 | 7 |
2011n zerrenda bera izan zen aurkeztu zen bakarra; 103 boto, 7 hautetsi eta alkatetza (Pascal) lortu zituen.
Udaletxea
Udaletxea Olaguen dago, udalerriko herriburuan. Harrizko eraikin honek inguruko etxeen antz handia dauka eta Irun eta Iruñea bitarteko N-121A errepidearen ondoan dago. Beheko solairua eta honen gainean eraikitako beste bi solairu dauzka. 1980ko hamarkadaren amaierako berrikuntza lanek 16,4 milioi euroko kostua izan zuten.
Udalak alkatea eta sei zinegotzi dauzka, eta bertako idazkariak Lantzen ere egiten du lan.
- HELBIDEA: Donibane kalea z/g (Olague)
Alkateak
| 2007-2011 | Raúl Pascal Egozkue | Zuriain-Anue |
| 2011- | Raúl Pascal Egozkue | Zuriain-Anue |
La Burundesa autobus konpainiaren Donostia eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka Anueko Olague kontzejuan. Maiztasunak aldakorrak dira, baina gutxienez bi zerbitzu izaten dira norabide bakoitzean egunero. Lineak honako ibilbide hau egiten du:
Euskara
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Anueko herri guztiak iparraldeko goi-nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[16]
Koldo Zuazok, 2010ean, Anuek nafarrera euskalkian sailkatu zuen.[17]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Ultzamalderan. Iruñerriko bertze ibar batzuetan ez bezala, Anuen hizkuntzaren belaunaldien arteko transmisioak partzialki jarraitu egin du eta, horregatik, haren euskalkiak bizirik dirau.
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Anue eremu mistoko udalerria da eta, hori dela eta, euskarak eskubide batzuk ditu. 2010ko erroldaren arabera, herritarren %18,21k zekien euskaraz hitz egiten eta 2018n % 32,60k.
Jaiak
Etxaideko dorrea
Aritzuko San Pedro eliza
Olagueko Joaldun eguna
Etulaingo Done Eztebe eliza
.jpg)
- /anué/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
