Aluminio

Aluminioa elementu kimiko bat da, Al ikurra eta 13 zenbaki atomikoa dituena. Zilar-txuri kolorekoa, ez zurruna, ez-magnetikoa eta metal harikoa den boro taldeko elementua da. Aluminioaren masa guztia lurrazalaren %8 da, hirugarren elementu ugariena da oxigenoa eta silizioaren ondoren, eta metal ugariena lurrazalean, baina ez da ugaria mantu beheko aldean. Mea nagusia bauxita (Al(OH)₃) da;  270 mineralek bere baitan dute elementu hau.^[1]

Aluminioa
13 Magnesioa ← Aluminioa → Silizioa
13 Al                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Aluminioa, Al, 13
Serie kimikoa	Metal txiroak
Taldea, periodoa, orbitala	13, 3, p
Masa atomikoa	26,9815(13) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	Ne 3s2 3p1
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 3
Propietate fisikoak
Egoera	Solido
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 2,70 g/L
Urtze-puntua	933,47 K (660,32 °C, 1.220,58 °F)
Irakite-puntua	2.792 K (2.519 °C, 4.566 °F)
Urtze-entalpia	10,71 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 24,200 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 1.482 1.632 1.817 2.054 2.364 2.790
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	Kubikoa, aurpegietan zentratua
Oxidazio-zenbakia(k)	3, 2, 1 (oxido anfoterikoa)
Elektronegatibotasuna	1,61 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 577,5 kJ/mol 2.a: 1.816,7 kJ/mol 3.a: 2.744,8 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	125 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	118 pm
Erradio kobalentea	118 pm
Isotopo egonkorrenak
Aluminioaren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 26Al sintetikoa 7,17x105 u β+ 1,17 26Mg ε - 26Mg γ 1,8086 - 27Al %100 Al egonkorra da 14 neutroirekin

Aluminio xafla bat

Nahiz eta ingurumenean nagusia izan, ez dago izaki bizidunik aluminio gatz izaera metaboliko eran, hala ere, landareek eta animaliek jasan dezakete.

Korrosioarekiko erresistentzia, konduktibitate elektrikoa, fusio puntu baxua eta arintasunarengatik ezaguna da. Aplikazio ugari dituenez gero, industrian asko erabiltzen da eta mundu mailako ekonomian eragina du.

Historia

Hasiera batean, medikuntzan eta tindagaian erabiltzen zen alunbre moduan. Ez zen elementua bera identifikatu XIX. mendera arte, garai horretan bere erauzketa zaila izanik eta kantitate oso txikitan lortuz; ondorioz denbora luze batean metal pretziatu eta garesti bezala kontsideratu, eta urrea eta zilarrarekin konparatzen zen. Urteak pasa ahala, eta horrekin batera, erauzketa teknikak hobera joan ahala, metal komun bat izatera pasa egin da eta bere prezioa izugarri murriztu egin da. Gaur egun, industria mailan metalik garrantzitsuenetarikoa da, bai bere kantitate eta baita erabilpenengatik ere, soilik burdina/altzairuak gainditua.

Metalaren propietate fisikoak

Aluminioaren gainazala

Aluminioak daukan propietaterik nabarmenak bere dentsitate baxua (2,7 g/mL solido eran eta likido eran 2,375 g/mL),  eta pasibazioaren bidez korrosioarekiko erresistentzia izatea dira.

Bestetik, aluminioa oso eroale termiko (235 W m^-1 K^-1) eta elektriko (35-38 m/(Ω mm²)) ona da; baita supereroalea izateko gai da, 1,2 K-ko tenperatura kritikoa izanik. Eremu magnetiko kritikoa gutxi gorabehera 100 gauss-ekoa du, material ohikoa izanik qubits izeneko supereroalea sortzeko.

Urtze-puntua (933.47 K = 660, 32 °C) eta irakite-puntua (2792 K = 2519 °C)  trantsizio-metalenak baino baxuagoak ditu. Aluminio metala, disdiratsua dena, zilarraren antza dauka irradiazio ultramore guztiak absorbatzen dituelako, espektro ikusgai guztia isladatuz. Aluminioa material biguna eta malgua da, Mohs eskalan 2,5-3-koa izanik, horregatik metal egokia da kable elektrikoak eta lamina meheak eratzeko.

Aluminioaren kimika

Elementuaren oxidazio-egoera gehienak katioi eran aurki ditzakegu, non oxidazio-egoera egonkorrena Al (III) den, zortzikotea beteta duelako; baina beste oxidazio-egoerak izan ditzake, hala nola: Al I, AlF, AlCl eta AlBr gasak eran, trihaluroak aluminioarekin berotzen direlarik. Baina Al I ez-egonkorra da giro tenperaturan, triioduroa eratuz, eta (II) oxidazio-egoeran ere aurkitzen da, Al metala oxidatzaileekin errakzionatzean, adibidez AlO gas egoeran aurkitzen da leherketa baten ondoren.

Aluminio isotopo guztietatik egonkorrena ²⁷Al da, isotopo bakarra delako Lurran dagoela, bere sorreratik.

Konposatu eta mineral gehienak aluminio +3 oxidazio egoeran aurkitzen dira. Koordinazio-zenbakia konposatuaren arabera aldatzen da baina normalean,  Al (III)-ak 6 edo 4 koordinazio-zenbakia dauka, konposatu gehienak koloregabekoak direlarik.

Aluminio metalak korrosioarekiko erresistentzia dauka, aluminio oxido geruza bat eratzen delako eta horrek airearekin kontaktuan ipintzea deuseztatzen du, oxidazio gehiago egoteari uko eginez, pasibazio efektua deritzon prozesuari esker.^[2] Aluminio oxido egonkorrena, Al₂O₃ da, mineraletan aurkituz, non mineral mota honi korindoia deritzo.^[3] Aluminio oxidoari alumina ere deitzen zaio. Ez-purutasun metalikoak izan ditzake; adibidez, zafiroak Cr (III) eta Ti (III) oxido ez puruak ditu, eta errubian Cr eta Fe ez-purutasunak izaten ditu.

Aluminioa elementu anfotero bat da, soilik inguru basiko eta azidoetan disolbatzen delako. Adibidez, inguru oso azidoetan aluminioak protoiarekin erreakzionatzen du hidrogeno gasa emateko, eta ingurumen basikoetan aldiz, pasibazioz sortutako babes baldintzak sortzen ditu. Aluminioak kloruroen aurrean disolbatzeko joera du, adibidez NaCl. Horregatik, etxeko tutuak ez daude aluminioz eginda.^[4]  

Aluminioa  uretan oxidatzen da, 280 °C-zko tenperatura baino baxuagoetan, hidrogenoa, aluminio hidroxidoa eta beroa emateko:

2 Al + 6 H₂O → 2 Al(OH)₃ + 3 H₂

Erreakzio hau hidrogenoa eratzeko erabiltzen da, baina arazoak izan ditzake erreakzioa inhibitzen duen pasibatutako oxido geruza baztertzeko eta aluminioa bersortzeko behar den energia gordetzeko.

Gainera, aluminioa tenperatura altuetan aurkitzean, erreakzio aluminotermikoa deritzon erreakzioak gertatzen dira, aluminioak erreduzitzaile gisa jokatuz aluminioen aleakzioak eratzeko:

Fe₂O₃ + 2 Al → 2 Fe + Al₂O₃

Aluminioa haluroekin lotzea ohikoa da AlX₃ eta Al₂X₆ molekulak eratzeko, haluroak, Cl, Br eta I izanik. Floruroaren kasuan aldiz, lotura ionikoen bidez lotzen da eta AlF₆ eran eratzen da, non_, Al (III)-ak  6 koodinazio zenbakia du, inguruan oktaedroak agertzen direlarik. Oxidoen eta hidroxidoen azidifikazioan hidratoak agertzen dira. Gainera, uretan, halogenuroek nahaste bat sortzen dute, Al⁺³ zentroan 6 koordenatua ageriz eta, ur eta halogenuro ligandoak eratzen direlarik. Adibidez, fluoruroa eta aluminioa (III) uretan egotean, hurrengo konplexuak eratu daitezke:  [AlF(H₂O)₅]²⁺, AlF₃(H₂O)₃ eta [AlF₆]³⁻ , eta klorhidrikoa gehitzean, [Al₁₃O₄(OH)₂₄(H₂O)₁₂]⁷⁺ eratuko da.

Egitura atomikoa

Aluminioaren egitura atomikoa

Aluminio lingotea

Aluminioaren zenbaki atomikoa 13 da. Nukleoa osatzen duten 13 protoiek 13 elektroiz inguratuta daude, honela antolatuta:

1s²2s²2p⁶3s²3p¹

Balentzia 3 da, eta lehenengo hiru elektroien ionizazio-energiak hauek dira, hurrenez hurren: 577,5  kJ/mol, 1816,7  kJ/mol eta 2744,8  kJ/mol. Naturan, elementu horren bi isotopo daude, ²⁷Al eta ²⁶Al. Horietako lehenengoa, egonkorra da, eta, bigarrena, erradioaktiboa da, eta bere batez besteko bizitza 7,2×10⁵ urtekoa da. Horretaz gain, 23 eta 30 masa-atomiko pisua duten beste zazpi isotopo daude.

Argonetik eta izpi kosmikoen erradiazio energetiko handiko bonbardaketaren ondorioz, ²⁶Al sortzen da, atmosferako elementu horren nukleoetan eragiten dutenak. ¹⁴C bezala, ²⁶Al ugaritasunaren neurketa datazio tekniketan erabiltzen da, adibidez, milioi urteko eskala duten prozesu orogenetikoetan edo meteoritoen talkaren momentua zehazteko. Azken horien kasuan, aluminio erradioaktiboaren ekoizpena eten egiten da lurrera erortzen direnean, atmosferak une horretatik aurrera izpi kosmikoak iragazten dituelako.

Aluminioak, atomoaren koordinazio-zenbakiaren arabera, hiru erradio ioniko ditu bere +3 oxidazio-egoeran. Hau esanda, 4 zenbaki batentzat, erradioa 53,0  pm da, 5 zenbakiarentzat 62,0  pm eta 6 zenbakiarentzat 67,5  pm^[5].

Erabilpenak

Aluminioen aleazioak, ez burdinikoak diren gehien erabiltzen den aleazioak dira.^[6] Aluminioa normalean aleatuta dago eta horrek bere propietate mekanikoak hobetzeko laguntzen dio, adibidez, aluminiozko latak, hauen aleazioa %92-99-koa delarik.^[7] Aleazioak egiteko, gehien erabiltzen diren elementuak kuprea, zinka, magnesio, manganeso eta silizioa dira.

Aluminioak metal eran dituen propietate fisikoak hauek dira: dentsitate baxua, korrosioen babespena, eroale elektriko ona...

Bere propietate optikoegatik ispiluak egiteko erabiltzen da. Erabilerarik hedatuena aluminio papera egiteko da. Lata eta Tetra Brikak egiteko ere erabiltzen da. Bere propietate elektrikoak direla eta, ia kobrea bezain eroale elektriko ona denez, honen ordez erabili daiteke, batez ere pisua garrantzitsua denean, hegazkinetan eta energia elektrikoa garraiatzeko aireko lineatan adibidez. Beste metal batzuekin aleatuta, arkitekturan eta industriako pieza ekoizpenean erabiltzen da. Bitxigintzan korindoi egoeran erabiltzen da, kolore gorri edo urdinak hartuz. Laser izpietan ere badute erabilpenik.

Aluminiozko lata

Beste erabilpen batzuk

Aluminio metalak hainbat erabilpen izan ditzake bere propietate fisiko eta kimikoen arabera:^[8]

• Garraioan ( automobilak, traktorea, bizikletan…) dentsitate gutxi daukalako.
• Bilgarrietan (latak, aluminiozko paperan). Ez-toxikoa delako, absorbitzen ez duelakoeta ezpalen kontra babesten duelako.
• Eraikuntzan (leihoa, ateak…)
• Elektrizitate garraioa: (kondentsadore,motor eta sorgailuak, transformagailuak…)
• Etxerako materialak egiteko, sukaldatzeko materialak, baita altzariak egiteko ere.
• Makinarietan eta ekipotan (prozesamendu tresneria, tutueria eta lanabesak)

Aluminio metala erabiltzeaz gain, honen konposatuak erabiltzen dira:

Aluminio-aleazio motor kulata

• Aluminio sulfato: paperaren fabrikazioan nagusiki, baita tintagailurako, larru ontzean eta beste aluminio konposatuak egiteko ere.

• Alumbre potasiko eta alumbre amonikoa: larru ontzean eta tindatu finkatzaileetan.
• Aluminio kloruro anhidridoa: katalizatzaile eran industria kimiko eta petrokimikoan.
• Aluminio azetatoa: soluzio eran idorgarri moduan.^[9]
• Aluminio fosfatoa: beira, papera, zeramika, pulpa, kosmetiko, pintura, berniz eta hortzetarako zementuen fabrikaziorako erabiltzen da.^[10]
• Aluminio hidroxidoa: antiazido moduan, uraren purifikazioan, beira eta zeramika fabrikazioan eta oihal iragazgaitzetan.^[11][12]
• Aluminio litio hidruroa: erreduzitzaile ona kimika organikoan.
• Organoaluminoak: azido eta Lewis kokatalizatzaile bezala erabiltzen dira.^[13]
• Metilaluminioaxano: olefina polimerizazioan Ziegler-Natta kokatalizatzaile gisa erabiltzen da, binilo polimeroak sortuz: polietano adibidez.^[14]
• Aluminio ioiak ur-disoluzioetan: sulfatoak adibidez arrainen parasitoak tratatzeko erabiltzen dira, hala nola, Gyrodactylus salaris.^[15]
• Txerto askotan aluminio gatzak erabiltzen dira immunitate erantzunetan laguntzeko, horrela txertoaren proteinak potentzia nahikoa izango du immunizazio estimulatzaile izateko.^[16]

Ekoizpena

AEBko dolarraren zentimoa eta aluminio zatia. Zentimoa, urtetan, kobrez egindako txanpona izan da. 1974an aluminioz egin zen materialen balioagatik. Gero, aluminiozko txanpona atzera bota zuten.

Bauxita (Hérault)

Aluminiozko xafla-bobina

Aluminioa lurrazaleko elementurik ugarienetako bat da (% 8), eta metal garestienetako bat lortzeko. Urteko ekoizpena 33,1 milioi tona ingurukoa dela kalkulatzen da, eta Txina eta Errusia dira ekoizle nagusiak 8,7 eta 3,7 milioirekin, hurrenez hurren. Munduko ekoizpenaren zati oso garrantzitsu bat birziklapenaren produktua da. 2005ean, ekoizpen osoaren % 20 inguru hartzen zuen^[17]. Jarraian, ekoizpen-zifra batzuk:

2019ko munduko ekoizpena, urtean milioi tonatan

1.	CHN	35,00
2.	IND	3,64
2.	RUS	3,64
4.	CAN	2,85
5.	UAE	2,60
6.	AUS	1,57
7.	NOR	1,40
8.	BHR	1,37
9.	AEB	1,09
10.	ISL	0,84

Iturria: USGS.

Aluminioa ateratzen den lehengaia bauxita da, Frantziako Les Baux herritik hartu zuen izena, bertan ustiatu baitzen lehen aldiz. Gaur egun, meategi nagusiak Karibean, Australian, Brasilen eta Afrikan daude, bertan ateratzen den bauxita errazago apurtzen baita. Bauxita aluminioan aberatsa den minerala da, masaren % 20 eta % 30 artean, buztinetan eta ikatzetan dauden aluminiozko silikatoen % 10 edo % 20aren aldean. Kaolinita, kuartzoa, burdin oxidoak eta titania dituen hainbat konposatuen aglomeratua da, non aluminioa hainbat hidroxido formatan dagoen, hala nola gibbsita Al (OH)₃, boehmita AlOOH eta diaspora AlOOH.

Aluminioa bi fasetan lortzen da: bauxitatik alumina erauztea (Bayer prozesua) eta azken horretatik aluminioa atereaz elektrolisiaren bidez. Lau tona bauxitak bi tona alumina sortzen dute, eta, azkenean, aluminio tona bat. Bayer prozesua bauxita birrintzen eta sodio hidroxidoaren disoluzio bero batekin garbitzen hasten da, presio eta tenperatura altuan. Sosak aluminiozko konposatuak disolbatzen ditu, oinarrizko medio bizi batean aurkitzen direnean hidratatzen direnak:

Al(OH)₃ + OH^- + Na^* → Al(OH)₄^- + Na^*

AlO(OH)₂ + OH^- + H₂O + Na^* → Al(OH)₄^- + Na^*

Aluminiozkoak ez diren materialak dekantazioaren bidez bereizten dira. Ondoren, aluminiozko disoluzio kaustikoa hozten da hidroxidoa birkristalizatzeko eta sosatik bereizteko, gero erabiltzeko berreskuratzen dena. Azkenik, aluminio hidroxidoa 1000  °C-tik gertuko tenperaturan kiskaltzen da alumina sortzeko.

2 Al(OH)₃ → Al₂O₃ + 3 H₂O

Horrela lortzen den aluminio-oxidoak oso urtze-puntu altua du (2000 °C), eta horrek ezinezko egiten du elektrolisi-prozesu baten mende jartzea. Oztopo hori gainditzeko, kriolita bainu batean disolbatzen da 900 °C-ko urtze-puntua duen nahaste eutektikoa lortuz. Ondoren, karbonozko elektrodoak (anodoa zein katodoa) deposituan murgilduz egiten da elektrolisia, horizontalean jarrita. Aluminio tona bakoitzak 17 eta 20 MWh arteko energia behar du lortzeko, eta 460 kg karbono kontsumitzen ditu prozesuan, produktuaren azken prezioaren % 25 eta % 30 artekoa suposatuz eta aluminioaren lorpena metal garestienetako bat bihurtuz. Izan ere, prozesu elektrolitikoa baino garestiagoak diren beste prozesu alternatiboak bilatzen ari dira^[18]. Lortutako aluminioak % 99,5 eta % 99,9 arteko purutasuna du, puruak ez direnak burdina eta silizioa izanik nagusiki^[19]. Kupeletatik, Labera joaten da, eta, bertan, araztu egiten da, fluxu bat gehituz edo beste metal batzuekin aleatuta, propietate zehatzak dituzten materialak lortzeko. Ondoren, moldeetan isurtzen da, edo lingoteetan edo xaflatan egiten da.

Urtea	Afrika	Ipar Amerika	Latinoamerika	Asia	Europa eta Errusia	Ozeania	Denera
1973	249	5039	229	1439	2757	324	10 037
1978	336	5409	413	1126	3730	414	11 428
1982	501	4343	795	1103	3306	548	10 496
1987	573	4889	1486	927	3461	1273	12 604
1992	617	6016	1949	1379	3319	1483	14 763
1997	1106	5930	2116	1910	6613	1804	19 479
2003	1428	5945	2275	2457	8064	2198	21.935
2004	1711	5110	2356	2735	8433	2246	22 591
Aluminio ekoizpena milioi tonatan. Iturria: [20]

Aleazioak

Aluminio purua trakzioarekiko erresistentzia gutxiko material biguna da. Propietate mekaniko horiek hobetzeko, beste elementu batzuekin aleatzen da, batez ere magnesio, manganeso, kobre, zink eta silizioarekin; batzuetan, titanioa eta kromoa ere gehitzen dira. Lehenengo aluminio-aleazioa, duraluminio ezaguna, Alfred Wilm metalurgiko alemaniarrak kasualitatez aurkitu zuen, eta bere aleazio nagusia kobrea zen. Gaur egun, aluminio-aleazioak seriean sailkatzen dira, 1.000etik 8.000era, hurrengo taularen arabera.

Seriea	Izena	Aleatzaile nagusia	Aleazioaren konposatu nagusiak
1.000 seriea	1XXX	% 99 aluminio, gutxienez	-
2.0000 seriea	2XXX	Kobrea (Cu)	Al2Cu - Al2CuMg
3.000 seriea	3XXX	Manganesoa (Mn)	Al6Mn
4.000 seriea	4XXX	Silizioa (Si)	-
5.000 seriea	5XXX	Magnesioa (Mg)	Al3Mg2
6.000 seriea	6XXX	Magnesio (Mg) eta Silizioa (Si)	Mg2Si
7-000 seriea	7XXX	Zinka (Zn)	MgZn2
8.000 seriea	8XXX	Beste elementu batzuk	-

2.000, 6.000 eta 7.000 serieek bero-tratamendua dute beren propietateak hobetzeko. Tratamendu-maila T letraz eta ondoren hainbat zenbakiz adierazten da; lehenengoak tratamenduaren izaera definitzen du. Hortaz, T3 hotzean landua eta termikoki tratatutako soluzio bat da.

• 1.000 seriea: ez dira berez aleazioak, baizik eta burdina edo aluminiozko ezpurutasunen presentzia duen aluminioa, edo baita kobre kopuru txikia ere, hotz-ijezketarako erabiltzen dena.
• 2.000 seriea: serie horretako aleazio nagusia kobrea da, hala nola duraluminioa edo avionala. T6 tratamenduarekin, 442 & MPa-ko trakzio-erresistentzia eskuratzen dute, eta, horri esker, egokiak dira hegazkin-egituretan erabiltzeko.
• 3.000 seriea: aleazio-agente nagusia manganesoa da, aluminioa sendotzen duena eta 110 MPa-ko trakzio-erresistentzia ematen diona. Mekanizazio ona duten osagaiak fabrikatzeko erabiltzen da, hau da, mekanizazioaren aurrean portaera ona dutenak.
• 4.000 seriea: aleazio nagusia silizioa da.
• 5.000 seriea: aleazio-agente nagusia magnesioa da, zeinak suberatu ondoren 193 MPa-ko indarra lortzen duen.
• 6.000 seriea: silizioa eta magnesioa erabiltzen dira. T6 tratamenduarekin, 290 MPa-ko erresistentziara iristen da, eta profil eta egituretarako egokia da.
• 7.000 seriea: aleazio-agente nagusia zinka da. T6 tratamendu baten menpe, 504 MPa-ko erresistentzia lortzen du, eta hegazkinak fabrikatzeko egokia da.

Estrusioa

Aluminio estruitutako profilak

Estrusioa prozesu teknologiko bat da, zeinaren bidez masa bat moldatu edo moldatzean eta berariaz antolatutako irekidura batetik ateraz diseinu konplikatuko profilak lortzen diren.

Lehengaien fluxu jarraitua erabiliz lortzen da, eskuarki, produktu metalurgikoak edo plastikoak. Lortu nahi den profilaren arabera, lehengaiak fusio, garraio, presio eta deformazioaren menpe ezartzen dira molde baten bidez.

Bere propietateengatik, profil mota askotariko eta konplikatuak egiteko, aluminioa da gehien erabiltzen den metaletako bat, batez ere arotzeria metalikoko eraikuntzan erabiltzen direnak. Birziklapenaren bidez lortutako aluminio primarioa zein sekundarioa estruitu daiteke. ​ Estrusioa egiteko lehengaia totxo ere deituriko lingote zilindrikoetan hornitzen da. Estrusio-prozesua aluminiozko zilindroari (totxoari) presioa egitean datza molde edo matrize batetik pasatuz nahi den forma lortzeko. Totxoa berotzen da (gutxi gora behera 500  °C-ra, aluminioa egoera plastikora iristen den tenperatura) trokeletik igarotzea errazteko, eta prentsan sartzen da. Ondoren, totxoaren oinarria errekuntzako sugar osatugabe batera menderatzen da karbono-geruza mehe bat sortzeko. Geruza horrek prentsa-enboloari itsatsita gelditzea eragozten du. Prentsa itxi egiten da, eta enbolo batek totxoa behar den presioan bultzatzen du, profilaren neurrien arabera, trokelaren ahotik ateratzera behartuz. Aluminioak jasaten duen presio handiak bere tenperatura igotzen du malgutasuna irabaziz.

Estrusio-instalazio baten osagai nagusiak hauek dira: edukiontzia, non estrusio-totxoa presiopean jartzen den; zilindro nagusia, zeinak materiala edukiontzian zehar sakatzen duen pistoia duen; trokela, eta trokelaren euskarria.

Profilen ezaugarri mekanikoen zati handi bat estrusio- eta tenplaketa-prozesuaren menpe dago, baita akaberen kalitatearen ere, anodizatuenak bereziki. Tenplaketa, aluminiozko aleazio batean, efektu mekaniko edo termikoaren bidez sortzen da egitura bereizgarriak eta propietate mekanikoak sortuz.

Estrusioaren akabera

Estrusioz ekoitzitako profilak trokelen bidez prentsatik irteten diren heinean, banku baten gainean irristatzen dira, eta, bertan, airez edo urez hozten dira tamainaren eta formaren arabera, baita parte hartzen duen aleazioaren ezaugarrien eta behar diren propietateen arabera ere. Aluminiozko profil zuzenak lortzeko eta materialaren edozein estresa kentzeko, luzatu egiten dira. Ondoren, luzera egokietan mozten dira, eta artifizialki zahartzen dira indar egokia lortzeko. Zahartze prozesua labeetan egiten da 200  °C inguruan, eta labean gelditzen dira 4 eta 8 ordu artean. Prozesu guztia automatikoki egiten da^[21].

Profilen tenplaketa

Aluminioaren erresistentzia areagotzen duten prozesu termikoak: bi tenplaketa-prozesu daude disoluzio-tratamendu termikoa eta zahartzea. T5 tenplaketa lortzen da zahartzapen-labeetara doazen profilak zahartuz, denbora jakin batean tenperatura jakin bat mantentzen baitute, normalean, 185  °C 240 minutuz 6.060 familiako aleazioetarako; modu horretan, silizioaren magnesioarekin hauspeatzea lortzen da magnesio siziluro forman (Mg2Si) aluminio-dendriten barruan, eta, horrela, materialaren tenplaketa lortzen da. 6.060 aleazioetarako estrusio- eta irteera-tenperatura, 510  °C-tik gorakoa, gehi profilen hoztea, 250  °C-tan, lau minutu baino gutxiagotan gertatzea ezinbestekoa da materialak bere propietateak lortzeko^[22], material hau Tenpera 4 edo T4 edo tenplerik gabeko izenekin ezagutzen da.

Bibliografia

• Mark Winter. (1993). WebElements. [ The University of Sheffield and WebElements Ltd ] Web gunea: https://www.webelements.com/aluminium/
• Frank, W.B. (2009). "Aluminum". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a01_459.pub2. ISBN 978-3-527-30673-2.
• Drozdov, Andrey (2007). Aluminium: The Thirteenth Element. RUSAL Library. ISBN 978-5-91523-002-5.
• Dean, John A. (1999). Lange's handbook of chemistry (15 ed.). McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-016384-3. OCLC 40213725.
• Lide, David R., ed. (2004). Handbook of Chemistry and Physics (84 ed.). CRC Press. ISBN 978-0-8493-0566-5.
• Nappi, Carmine (2013). The global aluminium industry 40 years from 1972 (PDF) (Report). International Aluminium Institute. Retrieved 10 November 2017.
• Richards, Joseph William (1896). Aluminium: Its history, occurrence, properties, metallurgy and applications, including its alloys (3 ed.). Henry Carey Baird & Co.
• (Gaztelaniaz) Smith, William F. (1998). Fundamentos de la Ciencia e Ingeniería de Materiales. Madrid: Mc Graw Hill ISBN 84-481-1429-9..

Erreferentziak

1. Shakhashiri, B.Z. (17 March 2008). "Chemical of the Week: Aluminum" (PDF). SciFun.org. University of Wisconsin. Archived from the original (PDF) on 9 May 2012. Retrieved 4 March 2012.
2. Vargel, Christian.. (2004). Corrosion of aluminium. (1st ed. argitaraldia) Elsevier ISBN 9780080472362. PMC 274132823. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
3. Roscoe, Henry E. (Henry Enfield), 1833-1915.. (1913-1920). A treatise on chemistry. Macmillan PMC 1521477. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
4. Engine coolant testing : fourth volume. ASTM 1999 ISBN 0803126107. PMC 41347703. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
5. (Ingelesez) Barsoum, Michel; Barsoum, M. W.. (2002-11-27). Fundamentals of Ceramics. CRC Press ISBN 978-0-7503-0902-8. (Noiz kontsultatua: 2023-08-09).
6. Benton, William, (1 April 1900–17 March 1973), Chairman and Publisher, Encyclopædia Britannica, Inc., since 1943. Oxford University Press 2007-12-01 (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
7. «How it's Made: Aluminum Foil» SciVee 2007-09-12 (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
8. Aluminum and aluminum alloys. ASM International 1993 ISBN 087170496X. PMC 29256869. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
9. WHO model formulary, 2004. World Health Organization 2004 ISBN 9789241546317. PMC 55694050. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
10. Adams, Robert M., 1926-. (1983). Occupational skin disease. Grune & Stratton ISBN 0808914944. PMC 8591085. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
11. Goodyer, L. (2000-12). «Fundamentals of Pharmacology: A Text For Nurses and Health Professionals» International Journal of Nursing Studies 37 (6): 555.  doi:10.1016/s0020-7489(00)00043-2. ISSN 0020-7489. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
12. Encyclopaedia of science & technology. (2nd ed. argitaraldia) New Africa Education 2004 ISBN 1869283848. PMC 238823160. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
13. Witt, M.; Roesky, H. W.. (2010-06-08). «ChemInform Abstract: Organoaluminum Chemistry at the Forefront of Research and Development» ChemInform 31 (23): no–no.  doi:10.1002/chin.200023284. ISSN 0931-7597. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
14. (Ingelesez) Andresen, Arne; Cordes, Hans-G�nther; Herwig, Jens; Kaminsky, Walter; Merck, Alexander; Mottweiler, Renke; Pein, Joachim; Sinn, Hansj�rg et al.. (1976-10). «Halogen-Free Soluble Ziegler Catalysts for the Polymerization of Ethylene. Control of Molecular Weight by Choice of Temperature» Angewandte Chemie International Edition in English 15 (10): 630–632.  doi:10.1002/anie.197606301. ISSN 0570-0833. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
15. Atlantic salmon ecology. Blackwell Pub 2011 ISBN 9781444327755. PMC 663460977. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
16. Vaccine adjuvants and delivery systems. Wiley-Interscience 2007 ISBN 9780470134931. PMC 181346043. (Noiz kontsultatua: 2019-04-01).
17. «Aluminum Statistics and Information | U.S. Geological Survey» www.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2023-08-09).
18. World research. Industrias de aluminio en la búsqueda de energía barata. Offnews.info Prozedura hauek, bauxitatik beharrean, aluminioan aberatsak diren buztinetatik hasten dira .
19. Smith 1998.
20. International Aluminium Association Archivado el 7 de febrero de 2009 en Wayback Machine
21. «Hydro - Proceso de extrusión» web.archive.org 2007-12-04 (Noiz kontsultatua: 2023-08-09).
22. «Proceso de extrusion y temple» web.archive.org 2007-11-13 (Noiz kontsultatua: 2023-08-09).

Kanpo estekak

• WebElements.com - Aluminium
• Alu-Scout

• Datuak: Q663
• Multimedia: Aluminium / Q663