Ainhize-Monjolose

Ainhize-Monjolose^{[2][lower-alpha 1]} (goi-nafarreraz: Aintza-Monjolose)^{[lower-alpha 2]} Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Garazi eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 9,1 kilometrora. Altuera 195 eta 546 metro artekoa da, eta 10,30 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 172 biztanle zituen.

Ainhize-Monjolose
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Ainhizeko Jasokuntzeko eliza eta hilerria
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Beherea
Eskualdea	Garazi
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Euskal Mendialdea
Izen ofiziala	Ainhice-Mongelos
Auzapeza (2004-2026)	Jean-Pierre Irigoin (independente)
Posta kodea	64220
INSEE kodea	64013
Herritarra	ainhiztar, monjolostar
Kokapena
Koordenatuak	43°12′19″N 1°09′21″W
Azalera	10,30 km2
Garaiera	195-546 metro
Distantzia	9,1 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria	172 (2018:  −3)
Dentsitatea	15,63 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 19,54
Ugalkortasuna[1]	‰ 41,67
Ekonomia
Jarduera[1]	% 81,48 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 4,88 (2011)
Langabezia[1]	% 0 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 77,44 (2010)
Erabilera	% 51,87 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	1841ko abuztuaren 16a (uztarketa)

Bertako biztanleak ainhiztarrak eta monjolostarrak dira.

Izena

Ainhize-Monjolose edo Aintza-Monjolose beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• frantsesez: Ainhice-Mongelos ("aníz monxeló" ahoskatua)^[3]
• okzitanieraz: Aniça-Montgelós ("aníz montxeló" ahoskatua)^[4]
• aragoieraz: Aínza-Monchelós ("aínzza monxelóz" ahoskatua)

Udalerria osatzen duten hiru herrien izenen gidoien bidez, elkarren ondoan jartzea besterik ez da: Ainhize eta Monjolose.

Ainhize goi-nafarreraz Aintza bezala ezagutzen denez, udalerria Aintza-Monjolose bezala ere idatzia ikus daiteke.

Geografia

Ainhize-Monjolose Arzubiko ibarran dago.

Mugakideak

Ingurune naturala

Udalerriko lurretan jaiotzen da Lakako erreka.

Klima

Ainhize-Monjoloseko klima     Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010)      Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa  Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 24.8 27.0 30.0 32.6 35.0 40.0 41.0 42.0 39.2 34.0 27.0 26.0 42.0 Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 11.9 12.9 15.6 17.1 20.8 23.7 25.9 26.2 24.4 20.5 15.2 12.5 18.9 Batez besteko tenperatura (ºC) 7.5 8.0 10.3 11.7 15.2 18.2 20.3 20.5 18.3 15.3 10.6 8.3 13.7 Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 3.0 3.2 5.0 6.4 9.7 12.7 14.7 14.8 12.3 10.1 6.0 4.0 8.5 Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -15.4 -10.5 -9.5 -3.2 -0.2 2.8 5.8 4.0 2.0 -2.5 -8.5 -9.8 -15.4 Batez besteko prezipitazioa (mm) 146.0 129.8 124.7 139.3 106.9 77.0 65.6 76.1 92.5 112.1 164.8 153.4 1398.2 Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 96.7 115.5 128.9 78.8 70.1 66.2 103.2 80.3 69.3 88.1 124.1 110.2 128.9 Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[5]

Herriak

• Ainhize
• Monjolose

Historia

Monjolose, Erdi Aroko bastida, 1240an sortu zuen Tibalt I.a Nafarroakoak, eta Nafarroako erregeen mende zegoen.^[6][7]

1512ko udazkenean, Joanes III.a Nafarroakoa Fernando II,a Aragoikoaren aurkako lehen erasoaldi bat egiten saiatu zen, ia Nafarroa osoa konkistatu zuena. Luis XII.a Frantziakoak eta nafarrek bidalitako tropa frantsesek lagunduta, bere armadak Zuberoa zeharkatu zuen (Maule eta Larraine zeharkatuz) Zaraitzun sartzeko. Aldi berean, Frantzisko I.a Frantziako izurdeak Biarnotik egin zuen erasoa, Donibane Garazitik sartuz. Bere bidean, Monjolose okupatu zuten gaztelarren aurkako gudu bat gertatu zen. Bere hurrengo porrota ikusita, Fernando II.a Aragoikoaren tropa inbaditzaileek Monjolose erre zuten Donibane Garazirantz ihes egin aurretik.^[8]

1841eko abuztuaren 16an, Ainhize eta Monjolose udalerriek bat egin zuten Ainhize-Monjolose udalerri berria sortzeko. Era berean, udalerri horren eta Lakarraren arteko lur-trukea egin zen.^[9]

Kristobal Kolonen jatorriari buruzko teoria

Jose Mari Ertzilla mediku oriotarrak proposaturiko teoria batek Kristobal Kolonen jatorria Ainhize-Monjolose udalerrian kokatzen du, zehazkiago Monjolose herrian.^[10]

Bere arabera, bere tesian puntu erabakigarri bat Kolonek HLA-B27 antigenoa zeramala da, agoten gene bereizgarri bat.^[11] Horrela, Kolonek Reiter sindromea izatea antigeno horrekin lotuta egongo litzateke. Gainera, Granadako Unibertsitateko analisi forentse eta genetikoek frogatu zuten Diego Kolonek, Kristobal Kolonen anaiak, espondilitis ankilosatzailea zuela, hau da, kako-formako esku bat.^[12] Ondorioz, Kolon eta bere familia Baztango eta Erronkaribarreko agoten Okzitaniako eskualde beretik etorriko lirateke. Agotak Okzitaniako Donejakue bideetatik zihoazen etorkinak ziren, denak Monjolosetik oso gertu dagoen Izuran elkartzen direlarik.^[13]

Bere teoria babesteko, Ertzillak XV. mendean Garazin bizi ziren Kolon batzuk erakusten ditu. Era berean, Kolonek bere jatorria ezkutatzeko erabili zituen bi arrazoietako bat, garai hartako Monjoloseko biztanle gehienak agot izatea zela dio.^[14] Horregatik, Monjolosekoa zela esatea, albitar, heretiko eta agot salatzearen parekoa izango zen.

Monjoloseren aldeko beste argudio bat Bartolome Kolon Kristobal Kolonen beste anaietako baten sinadura da. Bartolome Kolonek Henrike VII.a Ingalaterrakoa erregearen aurrean bere mapamundi proiektu bat aurkeztu zuen, latinez «pro auctore sive pictore, Ianua cui patria est, nomen cui Bartholomeus Columbus de Terra Rubra» (euskaraz "pintoreak sinatzen du, bere aberria Ianua da, bere izena Bartolome Kolon da, Lur Gorrikoa" bezala itzulia) sinatuz.^[15] Ertzillak dioenez, Terra Rubra ("Lur Gorria") lekuri buruzko aipamena Baigorriko Bizkonderriari buruzkoa da (ikus Baigorriko etimologia), zeinari Monjolose baitzegokion 1447an. Halaber, adierazi du Ianua toponimoa ez dela Genovarekin lotzen uzten duena, baina bai Donibane Garazirekin, modu erromantzatuan euskal toponimoa izango bailitzateke, Unanua (Unanu gaztelaniaz) kasuarekin gertatzen den bezala.

Ertzillaren teoriaren hurrengo interesgunea Kolonen armarria da. Errege-erregina Katolikoek bat eman zioten arren, Kolonek berea erabiltzen jarraitu zuen. Iturri askoren arabera, Kolon familia oso apal batetik etorriko litzateke, "armarririk gabe". Hala ere, Kolonek bat erabili behar izan zuen, horretarako, gertu zegoen Iholdi herrikoa aukeratuz. Ertzillaren arabera, Monjolose bere herriarena ez izatea Nafarroako Erresumaren armarri bera delako da. Monjolose Nafarroako erregeek sortutako Erdi Aroko bastida bat zenez, hartu zen armarria Nafarroakoa izan zen, Donapaleuko kasuan bezala.^[16][17]

Kolonek hitz egindako hizkuntzei dagokienez, Ertzillak dioenez, ziurrenik bere ama hizkuntza gaskoia izan zen, Nafarroako Erresumako bastida frankoen berezko hizkuntza (Monjolose, San Zernin edo Bastida kasuak).^[18] Horrela, gaskoiaren eta gaztelaniaren arteko nahasketa bat hitz egingo zuen, segur aski Donibane Garaziko gaztelaniak eraginda, herri horretan hizkuntza komuna baitzen. Euskararekin lotura izan zezakeela ere adierazi zuen, hitz egiten ez bazuen ulertzen zuela esanez, Kristobal Kolonek Amerikan euskal toponimoak zituzten 100 leku baino gehiago izendatu baitzituen. Gainera, erregistratuta dago "makala" edo "berrikera" hitzak erabiltzen zituela.^[19]

Demografia

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851	1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896	1901
427	379	363	415	398	510	549	500	474	430	417	406	412	388	395	390	354	330	327
1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954	1962	1968	1975	1982	1990	1999	2005	2010	2015	2018
333	355	310	286	276	275	268	249	230	226	199	179	173	175	164	161	170	172

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

    Oharra: 1841. urtera arte, errolda egiteko, Ainhize eta Monjolose udalerrien erroldak batu ziren.

Ekonomia

Biztanleek nekazaritza eta abeltzaintzako lan tradizionalak egiten dituzte, baita nolabaiteko landa-artisautza ere. Udalerrian dago kokaturik Euskal Herriko Laborantza Ganbera.

Politika

Auzapezak

Hasiera	Amaiera	Auzapeza	Alderdia
1995	2004	Guillaume Eyharts
2004	karguan	Jean-Pierre Irigoin
falta diren datuak osatu egin behar dira

Erakunde publikoak

2017ko urtarrilaren 1era arte, Ainhize-Monjolose Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.^[20]

Garraio

Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, line batek eskaintzen du zerbitzua.^[21]

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Garazi eskualdeko herri guztiak sailkatu zituen, Arnegi izan ezik, ekialdeko behe-nafarrera euskalkian, Amiküze eta Oztibarre eskualdetan hitz egiten zena.^[22]

Koldo Zuazok, 2010ean, Ainhize-Monjolosek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.^[23]

Ainhiztar eta Monjolostar ospetsuak

• Jacques Pradet-Balade (1827-1885), politikaria.
• Guillaume Irigoien (1959-), euskal idazle eta kazetaria.
• Mattin Irigoien (1963-), antzerkigilea.
• Paxkal Irigoien (1988-), musikaria.

Irudiak

• 
  Baserriko lehioa
• 
  Baserriko lehioa
• 
  Latsarria
• 
  Herriko etxea
• 
  Baserriko atea

Oharrak

1. /a.inhis̻e monjolos̺e/ ahoskatua (laguntza)
2. /a.ints̻a monjolos̺e/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

1. Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
3. Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
4. (Okzitanieraz) Diccionari toponimic occitan de las Lanas e deu Baish Ador. lo Congrès.
5. Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
6. «Ainhize-Monjolose» www.pop.culture.gouv.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-22).
7. (Gaztelaniaz) Noticias, Diario de. «Granadako Unibertsitateak Kristobal Kolonen jatorri nafarra ezagutu nahi du» www.noticiasdenavarra.com (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
8. (Gaztelaniaz) Kurutxarri, Antton. (2013-01-14). «1512 – 1522: Hamar urte Nafarroa konkistatzeko» Nabarralde (Noiz kontsultatua: 2021-06-22).
9. (Frantsesez) texte, France Auteur du. (1841-07). «Frantziar ERrepublikako legeak» Gallica (Noiz kontsultatua: 2021-06-22).
10. (Gaztelaniaz) Gipuzkoa, Noticias de. «Kristobal Kolon nafarra eta Agote izan zen?» www.noticiasdegipuzkoa.eus (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
11. (Gaztelaniaz) MedlinePlus, osasungo entziklopedia. «HLA-B27 antigenoa» medlineplus.gov (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
12. (Gaztelaniaz) «HLA B27ren balioa espondiloartropatia seronegatibo izenez ezagutzen diren gaixotasun autoimmune batzuei lotuta dago» Cibic Laboratorios 2013-04-17 (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
13. (Gaztelaniaz) «Agotak, herri madarikatua» historia.nationalgeographic.com.es 2020-08-07 (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
14. Michel, Francisque. (©2006-). Histoire des races maudites : de la France & de l'Espagne. PyréMonde/Princi Negue ISBN 2-84618-319-8. PMC 122916519. (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
15. Nebenzahl, Kenneth. (1990). Atlas de Colón y los grandes descubrimientos. Magisterio ISBN 84-265-3915-7. PMC 26035374. (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
16. (Gaztelaniaz) H, Creada 22-09-2019 | 04:53 H/Última actualización 22-09-2019 | 04:53. (2019-09-22). «Kristobal Kolonen jatorria argituko duen armarria» La Razón (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
17. (Gaztelaniaz) Aizpún, Inés. «Hau al da Kristobal Kolonen ezkutua?» www.diariolibre.com (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
18. (Gaztelaniaz) Zierbide Martinena, Ricardo. Okzitaniera languedoziarra eta gaskoia Nafarroa Erdialdean, Ipar Euskal Herrian eta Gipuzkoan. .
19. (Gaztelaniaz) Auñamendi Eusko Entziklopedia. «Euskaldunak Amerikaren konkistan eta kolonizazioan» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2021-06-23).
20. Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
21. (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
22. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
23. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

• Garazi
• Nafarroa Beherea

Kanpo estekak

• Datuak: Q839563
• Multimedia: Ainhice-Mongelos / Q839563
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ainhize-Monjolose