teorio (kaj ties praktiko), kiu diras ke estas rasoj, kiuj estas pli meritaj ol aliaj From Wikipedia, the free encyclopedia
Rasismo estas teorio (kaj ties praktiko), kiu diras, ke estas rasoj, kiuj estas pli superaj ol aliaj. Multaj rasismaj teorioj ekestis en la 19-a jarcento. Tamen nun la sciencistoj ĝenerale opinias, ke ne eblas dividi la homaron laŭ rasoj.
 |
Ne konfuzu ĉi tiun artikolon kun raciismo. |
Rasismo konsistas el kaj antaŭjuĝo kaj diskriminacio bazita en soci-perceptoj de biologiaj diferencoj inter popoloj. Ĝi ofte prenas la formon de sociaj agoj, praktikoj aŭ kredoj, aŭ politikaj sistemoj kiuj konsideras malsamajn rasojn kiel vicigitaj tiel ke ili estas pli superaj aŭ pli malsupraj unu ĉe la aliaj, surbaze de supozitaj komunaj heredaj trajtoj, kapabloj aŭ kvalitoj. Oni ankaŭ povas diri ke membroj de malsamaj rasoj devus esti traktitaj alimaniere.[1][2][3]
Inter la demandoj pri kiel difini rasismon estas la demando ĉu inkludi formojn de diskriminacio kiuj estas pretervolaj, kiel ekzemple farado de supozoj pri preferoj aŭ kapabloj de aliaj bazitaj sur rasaj stereotipoj, ĉu por inkludi simbolajn aŭ instituciigitajn formojn de diskriminacio kiel ekzemple la cirkulado de etnaj stereotipoj tra la amaskomunikilaro, kaj ĉu por inkludi la socipolitikan dinamikon de socia tavoliĝo kiuj foje havas rasan komponenton.
En sociologio kaj psikologio, kelkaj difinoj inkludas konscie nur malignajn formojn de diskriminacio.[4][5] Tamen, kelkaj pripensas ajnan supozon ke la konduto de persono estas ligita al ilia rasa kategoriado por esti esence rasisma, nekonsiderante ĉu la ago estas intencite damaĝa aŭ pejorativa, ĉar stereotipoj nepre subigas individuan identecon al grupa identeco. Kelkaj difinoj de rasismo inkludas ankaŭ diskriminaciajn kondutojn kaj kredojn bazitajn sur kulturaj, ŝtataj, etnaj, kastaj, aŭ religiaj stereotipoj.[2] Unu rigardo diras ke rasismo estas plej bone komprenita kiel "antaŭjuĝo plus povo" ĉar sen la subteno de politika aŭ ekonomia povoj, antaŭjuĝo ne povus manifestiĝi kiel penetra kultura, institucia aŭ socia fenomeno.[6][7][8]
.jpg)
En la 19-a jarcento, multaj sciencistoj aprobis la kredon, ke la homa populacio povas esti dividita en rasoj. La esprimo rasismo estas substantivo priskribanta la staton esti rasisma, t.e., aprobante la kredon, ke la homa populacio povas esti klasifikita laŭ rasoj. La origino de la radiko "raso" ne estas klara. Lingvistoj ĝenerale konsentas ke ĝi venis al la angla lingvo de meza franca lingvo, sed ekzistas interkonsento laŭ kiu ĝi venis en Latinidajn lingvojn, ĝenerale. Lastatempa propono estas ke ĝi venas de la araba "ra", kio signifas "kapo, komenco, origino" aŭ de la hebrea "roŝ", kiu havas similan signifon.[9] Fruaj rasteoriuloj ĝenerale tenis la vidon, ke kelkaj rasoj estis pli malsupraj ol aliaj kaj ili sekve kredis, ke la diferenciga traktado al diversaj rasoj estis plene pravigita.[10][11][12][13] Tiuj fruaj teorioj gvidis pseŭdosciencajn esplorsupozojn; la kolektivaj klopodoj adekvate difini kaj formi hipotezojn pri rasaj diferencoj estas ĝenerale nomitaj "scienca rasismo", kvankam tiu esprimo estas misnomo pro la manko de iu fakta scienco malantaŭeniranta la asertojn.
Hodiaŭ, la plej multaj biologoj, antropologoj, kaj sociologoj malaprobas taksonomion de rasoj en favoro de pli specifaj kaj/aŭ empirie konfirmeblaj kriterioj, kiel ekzemple geografio, etneco aŭ historio de endogamio.[14] Ĝis nun, ekzistas malmulte da indico en homa genar-esplorado kiu indikas ke raso povas esti difinita en tia maniero por esti utila en determinado de genetika klasifiko de homoj.
Eniro en la Oxford English Dictionary (2008) simple difinas "racialism" (scienca rasismo) kiel "An earlier term than racism, but now largely superseded by it" (Pli frua esprimo ol rasismo, sed nun plejparte anstataŭite per ĝi), kaj citas ĝin en citaĵo de 1902.[15] La reviziita Oxford English Dictionary citas la mallongigitan esprimon "rasismo" en citaĵo de la sekva jaro, 1903.[16] Ĝi unue estis difinita fare de la Oksforda Angla Vortaro kiel " teorio ke karakterizaj homaj karakterizaĵoj kaj kapabloj estas determinitaj fare de raso", kiu donas 1936 kiel la unua registrita uzo. Plie, la Oksforda Angla Vortaro registras rasismon kiel sinonimo de rasialismo: "kredo je la supereco de akurata raso". Antaŭ la fino de la Dua Mondmilito, rasismo akiris la samajn supremaĉiismajn implicojn antaŭe asociitajn kun rasialsmo: rasismo nun implicis rasan diskriminacion, rasan supremaĉiismon kaj damaĝan intencon. La esprimo "rasmalamo" ankaŭ estis uzita fare de sociologo Frederick Hertz en la malfruaj 1920-aj jaroj.
Kiel ĝia historio indikas, la populara uzado de la vorto rasismo estas relative lastatempa. La vorto venis en ĝeneraligitan uzokutimon en la okcidenta mondo en la 1930-aj jaroj, kiam kutimis priskribi la socian kaj politikan ideologion de Naziismo, kiu vidis "rason" kiel nature surbaze de politika unuo.[17] Estas ofte interkonsentite, ke rasismo ekzistis antaŭ la produktado de la vorto, sed ekzistas ne larĝa interkonsento en ununura difino pri kio rasismo estas kaj kio ĝi ne estas. Hodiaŭ, kelkaj akademiuloj pri rasismo preferas utiligi la koncepton en la plurala, nome rasismoj, por emfazi ĝiajn multajn malsamajn formojn kiuj ne facile kategoriiĝas sub ununura difino kaj ili ankaŭ argumentas, ke malsamaj formoj de rasismo karakterizis malsamajn historiajn periodojn kaj geografiajn areojn.[18] Garner (2009: p. 11) resumas malsamajn ekzistantajn difinojn de rasismo kaj identigas tri oftajn elementojn enhavitajn en tiuj difinoj de rasismo. Unue, historia, hierarkia povrilato inter grupoj; due, aro de ideoj (ideologio) pri rasaj diferencoj; kaj, trie, diskriminaciaj agoj (praktikoj).[10]
Kvankam multaj landoj ĉirkaŭ la globo aprobis leĝojn ligitajn al raso kaj diskriminacio, la unua signifa internacia homrajta instrumento evoluigita fare de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) estis la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj (UDHR). La UDHR estis adoptita fare de la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj en 1948. La UDHR rekonas, ke homoj devas esti traktitaj kun digno, kaj ili postulas ekonomiajn rajtojn, sociajn rajtojn inkluzive de eduko, kaj la rajtojn al kultura kaj politika partopreno kaj burĝan liberecon. Ĝi plue deklaras ke ĉiu estas meritanta al tiuj rajtoj "sen distingo de iu speco, kiel ekzemple raso, haŭtkoloro, sekso, lingvo, religio, politika aŭ alia opinio, nacia aŭ socia origino, posedaĵo, naskiĝo aŭ alia statuso." UNo ne difinas "rasismon"; tamen, ĝi difinas "rasan diskriminacion" kiel ajnan distingon, ekskludon, restrikton, aŭ preferon bazitan sur raso, haŭtkoloro, deveno, aŭ nacia aŭ etna origino kiu havas la celon aŭ efikon nuligi aŭ difektadi la rekonon, ĝuon aŭ ekzercon, sur egala bazo, de homaj rajtoj kaj fundamentaj liberecoj en la politika, ekonomia, socia, kultura aŭ ajna alia kampo de la publika vivo.[19]
La politikaj partioj influitaj de naziismo dum parto de la 20a jarcento estas plej konata ekzemplo de rasisma politiko. Sed troviĝas ankaŭ en aliaj sistemoj. Ekzemple ĉiuj okcidentaj landoj dum la epoko de la koloniado eltenis rasismajn ideojn (des pli fortigitaj de la ideoj de Charles Darwin kaj Herbert Spencer) favore al la blankuloj kaj kontraŭ la aliaj rasoj, kaj ĝis la 1930-aj jaroj kutime taksatis kiel scienca kaj memkomprenebla fakto, ke la "malsuperaj rasoj" pli-malpli ĉiuj la neeŭropaj!) devas normale kaj nature "malaperi", kaj pri la konkretaj manieroj, laŭ kiuj ili "malaperis" (aŭ oni helpis ilin malaperi) oni ne maltrankviliĝu. La ideoj kaj praktikoj de tiu tempo studitis interalie de Sven Lindqvist.
En Germanujo ĝi estas tradicie ligita al kontraŭjudismo. Fine de la 19-a jarcento kaj komence de la 20-a svarmis en Germanujo kaj Aŭstrujo en la politika ekstrema dekstro rasismaj kaj kontraŭjudismaj teorioj.
Unu el la plej interesaj estis ellaborita de Adolf Lanz, kiu nomis sin Georgo Lanz. Li iam estis monaĥo en Heiligenkreuz, Aŭstrio, kaj lia monaĥa nomo estis Georg, de kiu Jörg estas germanlingva formo. La plej gravaj eldonaj aktivadoj de Lanz estis lia verko Theozoologie («Di-zoologio»), en kiu li priskribas, ke la dioj kaj idoloj de la antikvaj homoj estis duonbestoj aŭ duonhomoj, kiujn la homoj konstruis por seksumi kun ili, kaj ke Jesuo estis arja saĝulo, kiu kontraŭbatalis tiun ĉi sodomion. Krome li propagandas en tiu ĉi verko la rasan purigan bredadon (Rassenreinzucht) kiel la vojon al la saviĝo de la homaro, kiu tiel povas reatingi la paradizon, el kiu ĝi estis elpelita pro la miksado de la rasoj: de la di-similaj blonduloj, arjuloj kun la demon-similaj nigruloj. Krome Lanz eldonis modestan revuon Ostara, en kiu li pli propagandis sian instruon.
Kial okupiĝi pri tiu ĉi strangulo? – Gravas la sekvoj de la Lanz-a pensado: En sia libro Mein Kampf Adolf Hitler priskribas, kiel li kontaktiĝas al Ostara. Kaj fakte oni en la posta reala politiko de la nazia Germanujo vidas multajn paralelaĵojn al la pli fruaj postuloj en la verkoj de Lanz.
Multaj aliaj teoriistoj antaŭigas la ideojn de Hitlero: inter aliaj la germana angladevena Chamberlain, la franca Vacher de Lapouge, ktp, eĉ la Imperiestro Vilhelmo la 2-a, kiu ne faris iun ajn paŝon kontraŭ la judoj, ĉar li estis singardema kaj politike realisma, sed kiu foje diris: "La judoj estas kiel ŝankroj, oni foviŝu ilin, plej bone estus uzi venengason!"
En ĵusaj jaroj internacie konata rasisto estas Robert Mugabe, kies subuloj perforte forpelis multajn blankhaŭtajn farmistojn el ties kampoj en Zimbabvo.
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Rasa segregacio.![Thumb](#/media/Dosiero:"Colored"_drinking_fountain_from_mid-20th_century_with_african-american_drinking.jpg)
Rasa segregacio aŭ apartigo estas la sistema disigo de homoj laŭ rasaj aŭ aliaj etnaj diferencoj en ĉiutaga vivo. Ĝi povas aplikiĝi al agadoj kiel manĝado en restoracio, trinkado de akvo el publika trinkfonto, uzi publikan necesejon, studado ĉe lernejo, amuzado en teatrejo aŭ kinejo, vojaĝado en publika transporto, aŭ luado aŭ aĉetado de hejmo aŭ de hotelĉambro. La apartigo estas difinita de la Eŭropa Komisiono kontraŭ Rasismo kaj Netoleremo kiel "la ago per kiu (natura aŭ jura) persono apartigas aliajn personojn surbaze de unu el la listigitaj kialoj sen objektiva kaj racia pravigo, konforme al la proponita difino de raso. Rezulte, la libervola ago apartiĝi de aliaj homoj surbaze de unu el la listigitaj kialoj ne konstituas apartigon ".
En eŭropaj kaj eŭropidaj (t.e. ekzemple usona) socioj oni povas renkonti sintenojn similajn al la tipa "Mi ne estas rasisto, sed...", pli ofte implicite ol eksplicite. Kio signifas, ke oni ne agas aŭ pensas klare rasisme ĝis ekestas 'motivo' por ekpensi aŭ ekagi tiel. Ekzemple, ke la filino de la koncerna persono ekhavas 'ali-rasan' koramikon (al rasismo ĉi-kaze aldoniĝas maĉismo). Aŭ ke eknajbaras al li persono aŭ familio de alia 'raso' socie rigardata kiel malsupera. Aŭ ke li devas kundividi laborĉambron, aŭ eĉ manĝoĉambron, necesejon aŭ dormoĉambron, kun alilandano kun malsamaj haŭtkoloro aŭ manĝokutimoj.
Ne nur pri striktesence rasoj estiĝas rasismaj sentoj kaj asertoj, vidu tion, kion diris, fine de la 19-a jarcento, grava, ĝenerale estimata politikisto difinita kiel "modera respublikano" (Henri Wallon) pri la socialistoj: "ruĝulo ne estas homo, estas ruĝulo; li ne estas morala estaĵo libera kaj inteligenta tiel, kiel vi kaj mi; li estas falinta kaj malhomigita estaĵo."
La enkonduko al la antologio Critical Race Theory kies redaktistoj inkluzivas la juriston, kiu kreis la terminon "intersectionality" (ĝenerale tradukita al Esperanto kiel "pluraneco"), diras, ke la dumtempaj venkoj en Usono pri rasa justeco en la 1960-aj jaroj estis rapide subfositaj per simplisma difino de rasismo, advokatita de multaj el la samaj konservemaj juristoj, kiuj ĝis tiam bontenis la sistemon de aparteco. Laŭ tiu trosimpla vidpunkto, la redaktistoj skribis, diskriminacio okazas "kiam, kaj nur kiam, oni povas montri specifan, konkretan agon de rasa diskriminacio, kiu siavice estas mallarĝe difinita kiel decidado bazita je la neracia kaj nepertinenta kvalito raso." Laŭ la kritikaj rasaj teoriistoj tio reale "metis virtuale la tutan gamon de ĉiutagaj sociaj praktikoj en Usono- sociaj praktikoj evoluigitaj kaj bontenitaj dum la epoko de formala Usona aparteco- preter la skopon de kritika ekzamenado aŭ jura korektado." Tiu mallarĝa difino estas ofte uzata por nomi la mencion de ankoraŭ ekzistanta rasismo kaj la klopodon korekti rasan maljustecon kiel mem rasismaj.[20] Ili argumentas, kontraŭe, ke rasismo estas socia kaj institucia problemo, kiu ne povas esti forigita simple per neagnosko.
Samtempe, kiel denuncis la uson-palestina kulturologo, politikologo kaj literaturkritikisto Edward Said en sia mejloŝtona verko Orientismo, oni pensas, mensas rasisme, kiam oni atribuas similan karakteron al ĉiuj homoj de difinita mondregiono, ekzemple Oriento, ŝajne reale ekzistanta sed efektive nur arbitre elpensita kaj plene fantasta. En orientisma pensado ĉiuj 'orientanoj', iamaj, nunaj kaj venontaj, distingiĝas bloke de la tute aparta bloko de 'okcidentanoj'. Dum oni apenaŭ parolus pri 'eŭropa kuirarto', kontraste oni ofte aŭdas kaj legas pri orientaj kuirarto, pensmaniero, arĥitekturo ktp. Sed tiu konfuzado pli fontas el malklereco kaj foreco ol el rasismo. Sed ege efekta ekzemplo de rasismo kontraŭ la orientaziaj (estas aliaj kontraŭ la araboj!, ktp) popoloj kuŝas en jenaj ekzemploj: dum la dua mondmilito usonanoj zorge atribuis barbaraĵojn al la "nazioj", ne al la "germanoj", ne volante kulpigi tutan genton pri la abomenaĵo de aparta ideologio. Male la barbaraĵoj de la japana armeo estis atribuitaj al la "japanoj" simple kiel japanoj, dum la usonajn japanojn oni metis en koncentrejojn eĉ se ili havis tute nenian kontakton kun la japaniaj japanoj. Diris idaha guberniestro: "Ili vivas kiel ratoj, naskadas kiel ratoj kaj agas kiel ratoj", kaj generalo Blamey diris en vortoj similaj al tiuj de nazioj parolante pri judoj: "vi ja scias, ke ni devas ekstermi tiun pedikaĉaron, se ni mem volas vivi" kaj "ni ne havas antaŭ ni homojn en la kutima senco, ni militas kontraŭ io praaĉa". Tiaj paroloj neniam estis diritaj kontraŭ la germanoj, okcidentuloj proksimrasaj al la usonanoj.
Scienca rasismo, foje terminigita kiel biologia rasismo, estas pseŭdoscienca kredo, ke ekzistas empiria puvaro por subteni aŭ justigi rasismon (rasa diskriminacio), rasan malsuperecon aŭ rasan superecon. Historie, scienca rasismo ricevis kredindecon tra la scienca komunumo, sed ĝi ne plu estas konsiderata scienca. Dividi la homaron en biologie distingaj grupoj estas ofte nomata rasa realismo aŭ rasa scienco fare de ties proponantoj. Nuntempa scienca interkonsento malakceptas tiun vidpunkton kiel malkongruebla kun la moderna genetika esplorado.
Blanka supereco estas ideologio kaj socia sistemo de blanka regado super neblankaj homoj. Oni ofte limigas ĝian difinon al evidente rasismaj grupoj, kiaj Ku-Kluks-Klano, la Nazioj, la nova usona alternativa dekstro, ktp. Laŭ tiu mallarĝa difino, blanka supereco estas la konscia kaj praktikata kredo, ke blankuloj estas superaj al neblankuloj laŭ iuj karakteraĵoj, trajtoj, kaj atribuaĵoj ol homoj el aliaj rasoj, kaj ke blankuloj tial politike, ekonomie kaj socie regu neblankulojn. Sed akademie, ĝi ankaŭ inkludas tian regadon mem, sendepende de la motivoj aŭ konscio.
Blanka naciismo estas ideologio, kiu kredas je rasa difino de nacia idento. Blankaj naciistoj identas sin kun io, kion ili perceptas kiel "blanka nacio." Ĝi ampleksas sentojn de supereco pri blankuloj kaj vokojn, ke nacia civitaneco estu rezervita por blankuloj, kiel en Rodezio. Blanka naciismo ĝenerale inkludas fortan kredon je blanka supereco kaj socia darvinismo, kaj monitorantoj de rasismaj grupoj vidas ĝin kiel nur eŭfemismon por ideologia blanka supereco. Ĝi povas inkludi ankaŭ blankan separatismon, ideologion, kiu serĉas apartan blankan ŝtaton.
Kritika ras-teorio (KRT) estas teoria kadro en la sociaj sciencoj, kiu koncentras sin al la aplikado de kritika teorio, t.e. kritika ekzamenado de la socio kaj kulturo, al la intersekciĝo de raso, juro, kaj povo.
Kontraŭslavismo (germane: Slawenfeindlichkeit) nomata kelkiam slavofobio – formo de rasismo kaj ksenofobio, manifestiĝanta per negativa sinteno kontraŭ slavoj kaj alprenanta formon de diskriminaciaj kondutoj.
 |
|
“The Turk Shop” (La turka butiko) videnda filmo por iu ajn persono, embarasita dum konversacio pri delikata temo kiel rasismo kaj politika ĝusteco kiam konversacio devus temi pri kiel malmunti rasismajn kaj seksismajn strukturojn kiuj kondukas al neegaleco. Kvankam politika ĝusteco estas grava parto de nia tutmonda leksiko por instigi pacon kaj egalecon, komplikaj sentoj ĉirkaŭ ĝi kapablas kaŭzi la kontraŭan : "Estas nun pli facila fariĝi la malbona persono, se vi indikas kiu iu lingvouzo estas rasisma ol se vi fakte diras ion rasisman"[21].
Kontraŭ-rasismo implicas malakcepton de iu ajn diskriminacio de aliaj homoj surbaze de sia lingvo, kulturo, statuso kiel minoritato, religio kaj haŭtkoloro[22].
La demando pri raso estas la unua de kvar komunikaĵoj de Unesko pri aferoj de raso. Ĝi eldoniĝis je la 18a de julio 1950 post la dua mondmilito kaj epoko de Nazia rasismo por klarigi tion, kion scienco scias pri raso, kaj kiel morala kondamno de rasismo. Ĝi kritikiĝis pro pluraj kialoj, kaj reviziitaj versioj eldoniĝis en 1951, 1967, kaj 1978. La komunikaĵoj estis subskribitaj de kelkaj eminentaj esploristoj de la tempo en sociologio, psikologio, biologio, kultura antropologio, kaj etnologio. Redaktis la unuan version de la komunikaĵo Ernest Beaglehole, Juan Comas, Luiz de Aguiar Costa Pinto, Franklin Frazier (sociologo kiu studis rilatojn inter rasoj), Morris Ginsberg (fondinta prezidento de la Brita Sociologia Asocio), Humayun Kabir (verkisto, filozofo kaj dufoje Eduka Ministro de Barato), Claude Lévi-Strauss (unu el la fondintoj de etnologio kaj eminenta teoriisto de struktura antropologio), kaj Ashley Montagu (antropologo kaj aŭtoro de La Elefanta Viro: Studo en Homa Digno, kiu estis la raportisto).
La Nacia Asocio por la Plibonigo de Koloruloj (National Association for the Advancement of Colored People, akronime NAACP (prononcita "N-duobla-ACP" en la angla, kaj kutime nur la mallongigo estas uzata, ne la plena nomo. En usona parollingvo oni ankoraŭ uzas la terminon "koloruloj", anstataŭ "Negruloj" aŭ "Nigruloj", por afrik-usonanoj pro tradicio)) estas unu el la plej malnovaj kaj plej influa civilrajta organizaĵo en Usono, formita en 1909 kiel interrasa klopodo antaŭeniri justecon por afrik-usonanoj fare de grupo inkluzivante W. E. B. Du Bois, Mary White Ovington, Moorfield Storey kaj Ida B. Wells [23][24]. Tra la jaroj, gvidantoj de la organizaĵo inkluzivis Thurgood Marshall kaj Roy Wilkins.
La Eŭropa Komisiono kontraŭ Rasismo kaj Netoleremo (ECRI) estas sendependa kontrolanta organo de homaj rajtoj establita en 1993 fare de la Konsilio de Eŭropo. ECRI agadas specife kontraŭ rasismo kaj maltoleremo [25].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
