Δημήτριος Παλαιολόγος

Ο Δημήτριος Β΄ Παλαιολόγος (1407 - 1470) ήταν ο τελευταίος Δεσπότης του Μυστρά πριν την Τουρκοκρατία, καθώς και δεσπότης Λήμνου, Μεσημβρίας και Θάσου, γόνος της αυτοκρατορικής δυναστείας των Παλαιολόγων και μικρότερος αδελφός του τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου. Ανθενωτικός, φιλότουρκος, έμεινε στην ιστορία για την αποτυχημένη απόπειρά του να παραδώσει την Κωνσταντινούπολη στους Οθωμανούς το 1442 και την επιτυχημένη να τους παραδώσει τον Μυστρά το 1460, δίνοντας τέλος στην ελληνική κυριαρχία αιώνων στο μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου.

Δημήτριος Β΄ Παλαιολόγος
Σφραγίδα με την επιγραφή: + ΔHMHTΡΙΟC ΕΝ ΧΩ ΤΩ ΘΩ ΠΙCΤΟC ΔΕΣΠΟΤΗC ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC Ο ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟC.
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1407 Κωνσταντινούπολη
Θάνατος	1470 Αδριανούπολη
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Θρησκεία	Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μοναχός
Οικογένεια
Σύζυγος	Ζωή Παρασπονδύλου Θεοδώρα Ασανίνα Παλαιολογίνα
Τέκνα	Ελένη Παλαιολογίνα
Γονείς	Μανουήλ Β´ Παλαιολόγος και Ελένη Δραγάση
Αδέλφια	Ανδρόνικος Παλαιολόγος Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος Θωμάς Παλαιολόγος Θεόδωρος Β΄ Παλαιολόγος
Οικογένεια	Δυναστεία των Παλαιολόγων
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Δεσπότης του Μορέως
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Βιογραφικά στοιχεία

Πρώτα χρόνια

Γεννήθηκε το 1407 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν ο πέμπτος γιος του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, ενώ μητέρα του ήταν η Ελένη Δραγάση από τη Σερβία. Αδελφοί του ήταν ο αυτοκράτωρ Ιωάννης Η΄, ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄, ο Θεόδωρος Β΄, και μικρότερός του Θωμάς Παλαιολόγος, που αργότερα διοίκησε την Πάτρα σαν δεσπότης του Μορέως μαζί με τον Δημήτριο. Όταν ήταν έφηβος, δεν προοριζόταν να βασιλεύσει αλλά του απονεμήθηκε τιμητικά ο τίτλος του "Δεσπότη". Όμως έμεινε ανικανοποίητος κι ο εγωισμός του οδήγησε σε σύγκρουση με τον πατέρα του αυτοκράτορα Μανουήλ. Ο τελευταίος για να τον καθησυχάσει τον έκανε διοικητή αρχικά στη Λήμνο στα 15 του, το 1422. Ο Δημήτριος όμως αρνήθηκε και το έσκασε στις 4 Ιουλίου 1423 στην Ουγγαρία, ζητώντας προστασία από τον βασιλιά Σιγισμόνδο, όπου έμεινε μερικά χρόνια.

Το 1427 επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη^[1] και έγινε δεκτός από την οικογένειά του κι εστάλη πάλι στη Λήμνο, αλλά η εμπιστοσύνη είχε διαρραγεί. Ο Δημήτριος άρχισε από τότε να χτίζει φιλικές σχέσεις με τους Οθωμανούς Τούρκους, που τότε είχαν πρωτεύουσα την Αδριανούπολη.

Το 1436 νυμφεύθηκε τη Ζωή Παρασπόνδυλη, που όμως πέθανε σύντομα.

Στη Σύνοδο Φερράρας Φλωρεντίας

Τον Νοέμβρη το 1437, ο αδελφός του Ιωάννης Η΄ που είχε γίνει πια αυτοκράτορας του ζήτησε να έλθει μαζί του στη Σύνοδο Φερράρας Φλωρεντίας για την ένωση των εκκλησιών και τη συμμαχία κατά των Τούρκων. Ο Δημήτριος ήταν φανερά ανθενωτικός, προτιμώντας τους Τούρκους, αλλά ο Ιωάννης προτίμησε να τον πάρει μαζί του παρά να τον αφήσει στην Κωνσταντινούπολη με κίνδυνο να προκαλέσει προβλήματα στον προσωρινό διοικητή αδελφό του Κωνσταντίνο. Ο Δημήτριος δέχτηκε να πάει με τον όρο ότι θα φύγει όποτε θελήσει^[2]. Στη Φλωρεντία ο Δημήτριος αν και ρωτήθηκε από τον Ιωάννη δημόσια, δεν εξέφρασε την άποψή του κι έφυγε απότομα πριν το τέλος των εργασιών της τον Ιούνιο του 1439 μέσω Βενετίας^[2]. Όταν επέστρεψε έμαθε ότι σύζυγός του Ζωή είχε πεθάνει. Το ίδιο συνέβη και στον αδελφό του και Ιωάννη Η', μόλις γύρισε η ελληνική αποστολή τον Φλεβάρη του 1440, που έχασε τη δική του σύζυγο Μαρία Κομνηνή.

Πραξικόπημα και φυλάκιση

Ο Δημήτριος, που μετά την τυπική Ένωση των εκκλησιών, έχασε κάθε συναισθηματικό δεσμό με την πατρίδα του το έσκασε στη Μεσημβρία της Μαύρης Θάλασσας, βυζαντινή κτήση, ερωτευμένος με τη Θεοδώρα Ασανίνα Παλαιολογίνα, κόρη του Παύλου Ασάνη και Ελληνίδας Παλαιολογίνας. Τη νυμφεύθηκε και μαζί της απέκτησε το 1442 μια κόρη την Ελένη. Ήδη όμως από το 1440 ή 1441 πήγε κι έκανε πρόταση στον Οθωμανό σουλτάνο Μουράτ Β να καταλάβουν μαζί την Κωνσταντινούπολη^[2]. Ο Μουράτ δέχτηκε το απρόσμενο δώρο, δεν είχε όμως μεγάλες δυνάμεις να διαθέσει επειδή πολεμούσε σε άλλα μέτωπα. Ο Δημήτριος δεν πτοήθηκε ούτε από την πρόταση του αδελφού του Κωνσταντίνου το 1441 πού έστειλε πρέσβη στη Μεσημβρία τον Γεώργιο Σφραντζή να τον κάνει δεσπότη του Μυστρά^[2]. Στις 23 Απριλίου 1442 σε συνεργασία με τους Τούρκους και τον κουνιάδο του Ματθαίο Παλαιολόγο Ασάνη διέπραξε πραξικοπηματική επίθεση στην Κωνσταντινούπολη, που αποκρούστηκε γρήγορα. Είχε όμως ολέθρια αποτελέσματα για την έγκυο σύζυγο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου Κατερίνα Γκατιλούζιο, που από το άγχος της πέθανε στη Λήμνο ενώ με τον σύζυγό της έσπευδαν στην Κωνσταντινούπολη και τους επιτέθηκαν τούρκικα πλοία. Ο Ιωάννης Η' Παλαιολόγος αναγκάστηκε να τον φυλακίσει^[1]. Επίσης του αφαιρέσε τη δικαιοδοσία επί της επαρχίας της Συληβρίας, που ήταν στο όνομά του, περνώντας την στον Κωνσταντίνο. Ο Δημήτριος με τον Ματθαίο κατάφεραν να δραπετεύσουν, βρίσκοντας καταφύγιο στον Γαλατά, τη βόρεια πλευρά του Κερατίου Κόλπου, που τότε ανήκε στους Γενουάτες^[3].

Δεσπότης του Μυστρά

Στις 31 Οκτωβρίου 1448 πέθανε ο αδελφός του αυτοκράτορας Ιωάννης. Πριν ακόμα τον διαδεχτεί στον θρόνο όπως είχε οριστεί ο Κωνσταντίνος, ο Δημήτριος προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την κατάσταση και να πάρει την εξουσία με νέα επίθεση. Απέτυχε αυτή τη φορά χάρη στην επέμβαση της μητέρας του Ελένης Δραγάση^[4]. Στις 6 Ιανουαρίου 1449 ορκίστηκε νέος αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος και στη θέση του στον Μυστρά, τοποθέτησε τον Δημήτριο για να τον απομακρύνει από τη βασιλεύουσα.

Στον Μυστρά χρημάτισε Δεσπότης το διάστημα 1449-1460. Το 1453 δε μπόρεσε ή πιθανώς δεν προσπάθησε καν να βοηθήσει με στρατεύματα τον αδελφό του Κωνσταντίνο να σώσει την Πόλη αφού τον απείλησε πριν την πολιορκία και ο Μωάμεθ Β. Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και τον θάνατο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, ο Δημήτριος και ο Θωμάς λιποψύχησαν και αρχικά σκέφτηκαν να ζητήσουν άσυλο στην Ιταλία^[2]. Αναθάρρησαν όμως κι αργότερα άλλαξαν σκοπό. Σύμφωνα με τον νόμο, ο μεγαλύτερος Δημήτριος έπρεπε να διαδεχτεί τον Κωνσταντίνο στον αυτοκρατορικό θρόνο, αλλά ο νεώτερος δεν συναίνεσε, και έτσι μοίρασαν την εξουσία, εξακολουθώντας τη δικαιοδοσία τους στην Πελοπόννησο, με έδρα τον Μυστρά ο μεν και την Πάτρα ο δε. Αναγνώρισαν την κυριαρχία του Σουλτάνου επί πληρωμή μεγάλου ετησίου φόρου δώδεκα χιλιάδων δουκάτων που αποδείχτηκε δυσβάσταχτος για τους υπηκόους τους Ρωμιούς κι Αρβανίτες.

Ο Δημήτριος και ο Θωμάς ήταν ισχυροί ανταγωνιστές και έτρεφαν μεγάλο μίσος ο ένας για τον άλλο. Ο Δημήτριος έτρεφε φιλίες με τους Τούρκους κατακτητές και γι' αυτό προσκάλεσε τον Τούρκο στρατηγό Τουραχάν της Θεσσαλίας για να συμμαχήσει μαζί του κατά του Θωμά, που ήταν δυτικόφιλος κι υποστηρικτής της Ένωσης με τους καθολικούς. Ως άρχοντας ήταν σκληρός και ταλαιπώρησε τους υπηκόους του με βαριά φορολογία.

Όταν το καλοκαίρι του 1453 οι κάτοικοι της Πελοποννήσου εξεγέρθηκαν με αρχηγό τον Μανουήλ Καντακουζηνό και τους Αρβανίτες του Πέτρου Μπούα εξαιτίας της βαριάς φορολογίας, ο Δημήτριος ξανά ζήτησε τη βοήθεια του Τουραχάν. Αυτός με την άδεια του Μωάμεθ Β κατέβηκε με στρατό στην Πελοπόννησο. Ο Τουραχάν κατέπνιξε στο αίμα την επανάσταση και ελευθέρωσε τον πολιορκημένο Δημήτριο, αλλά και τον επίσης πολιορκημένο Θωμά που είχε οχυρωθεί στην Πάτρα.

Στις 4 Οκτωβρίου 1458 ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Δημήτριο την 16χρονη όμορφη κόρη του Ελένη, να την πάρει στο χαρέμι στην Αδριανούπολη. Σύμφωνα με τον Γ. Σφραντζή "ο αμηράς αποστείλας πρέσβυν προς τον δεσπότην κυρ Δημήτριον ήτει τη θυγατέρα αυτού εις γυναίκαν, ήν έσχεν εκ της συζύγου της του Παύλου του Ασάνη...". Δυστυχώς, ο Δημήτριος δεν αντιστάθηκε^[2] και για να κρατήσει την εξουσία του έπεισε τη σύζυγό του Θεοδώρα και την παρέδωσαν, νομίζοντας ότι εξασφάλισαν τουλάχιστον τα υπάρχοντά τους.

Τον Μάιο 1460 όμως ο Μωάμεθ αποφάσισε να πάρει όλη την Πελοπόννησο κι ο Δημήτριος τους παρέδωσε τον Μυστρά (29 Μαϊου όπως 7 χρόνια πριν η Κωνσταντινούπολη). Κατ' απαίτηση του σουλτάνου, έφερε τη σύζυγό του Θεοδώρα και την κόρη τους Ελένη (που εκείνες τις μέρες είχε γυρίσει από την Αδριανούπολη) από το κρυσφύγετό τους στη Μονεμβασιά και συνόδευσαν μαζί την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη^[5]. Για να τον ανταμείψουν οι Τούρκοι κατακτητές του έδωσαν την εξουσία της Λήμνου, Ίμβρου, Θάσου και Σαμοθράκης. Η σύζυγός του πήρε μαζί της το χειρόγραφο του Γεώργιου Πλήθωνα Γεμιστού Νόμων Συγγραφή και το παρέδωσε στον Πατριάρχη Γεώργιο Γεννάδιο Σχολάριο που το έκαψε δημόσια. Μαζί τους ήρθε κι ο κουνιάδος του Ματθαίος Παλαιολόγος Ασάνης. Ο αδελφός του Θωμάς κατέφυγε στην Ιταλία, εγκαταλειποντας την Πάτρα αλλά παίρνοντας μαζί του την κάρα του Αποστόλου Ανδρέα.

Τελευταία χρόνια

Μαζί με την οικογένειά του έζησε τα τελευταία 10 χρόνια του στη Θράκη, τα πρωτα 7 με χορηγίες του σουλτάνου. Το 1467 έχασε την εύνοια του σουλτάνου και τους αφαιρέθηκαν οι τίτλοι ευγενείας. Σύμφωνα με τον ιστορικό της Άλωσης Φραντζή, ο λόγος ήταν ότι ο κουνιάδος του Ματθαίος Παλαιολόγος Ασάνης, υπεύθυνος για το μονοπώλιο άλατος, επέτρεπε στους υφισταμένους του να εξαπατούν τους φορολογικούς υπαλλήλους του σουλτάνου, που θεώρησε όλη την οικογένεια ένοχη.

Τότε (1467) ο Δημήτριος έχασε όλα τα εισοδήματά του, έγινε καλόγερος στην Αδριανούπολη κι έλαβε το όνομα Δαβίδ. Το 1469 απεβίωσε η μονάκριβη 28χρονη κόρη του Ελένη από βουβωνική πανώλη και τελικά κι ο ίδιος το 1470 σε ηλικία 63 ετών.

Παραπομπές

1. Trapp, Erich, 1942-· Gastgeber, Christian. (1976–1996). Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit. Wien: Verl. d. Österr. Akad. d. Wiss. ISBN 3700130031. 53021904.
2. «ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ - ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΣΤΟ 1402». Scribd (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2019.
3. Bozhilov, Ivan. (1994). Familii︠a︡ta na Asenevt︠s︡i (1186-1460) : genealogii︠a︡ i prosopografii︠a︡ (2 fotot. izd έκδοση). [Sofia]: Izd-vo na Bŭlgarskata akademii︠a︡ na naukite. ISBN 9544302646. 38087158.
4. Nicol, Donald M. (9 Μαΐου 2002). The Immortal Emperor: The Life and Legend of Constantine Palaiologos, Last Emperor of the Romans. Cambridge University Press. ISBN 9780521894098.
5. Runciman, Steven, 1903-2000. (2009). Lost capital of Byzantium : the history of Mistra and the Peloponnese. London: Tauris Parke Paperbacks. ISBN 9781441679178. 680017874.

Πηγές

• Νέα Δομή, τόμος 26, Ελένη Παλαιολόγου
• Edward Gibbon: Verfall und Untergang des römischen Imperiums, ISBN 3-423-59062-9.
• Joseph von Hammer-Purgstall: Geschichte des Osmanischen Reiches, 1963, ISBN 3-201-00318-2.
• Steven Runciman: Die Eroberung von Konstantinopel 1453, ISBN 3-406-02528-5.
• Γεώργιος Σφραντζής: The Fall of Byzantine empire, University of Massachusetts Press 1980, ISBN 0-87023-290-8.
• Α. Πολυζωίδης: Τα Ελληνικά, Τόμος Β', 1874