Рыта Леві-Мантальчыні

Рыта Леві-Мантальчыні (італ.: Rita Levi-Montalcini; 22 красавіка 1909, Турын, Італія — 30 снежня 2012, Рым, Італія) — італьянскі нейрабіёлаг, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне (1986), якую яна атрымала разам з Стэнлі Коэнам за адкрыццё фактараў росту, у прыватнасці, NGF. Пажыццёвы сенатар Італьянскай Рэспублікі.

Рыта Леві-Мантальчыні
Rita Levi-Montalcini
Дата нараджэння	22 красавіка 1909(1909-04-22)[1][2][…]
Месца нараджэння	Турын, правінцыя Турын, П’емонт, Італія[3][4][…]
Дата смерці	30 снежня 2012(2012-12-30)[1][5][…] (103 гады)
Месца смерці	Рым, Метрапольны горад Рым, Лацыа, Італія[6]
Месца пахавання	Турынскія манументальныя могілкі[d]
Грамадзянства	ЗША[7][8]  Каралеўства Італія  Італія[9]
Род дзейнасці	неўролаг, нейрабіёлаг, біяхімік, палітык, урач, вучоная
Навуковая сфера	Нейрабіялогія
Месца працы	Вашынгтонскі ўніверсітэт у Сент-Луісе
Альма-матар	Турынскі ўніверсітэт
Вядомая як	адкрыла фактары росту
Партыя	беспартыйны
Член у	Нацыянальная акадэмія навук Італіі[d] Нацыянальная акадэмія навук ЗША[10] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Папская акадэмія навук[11] Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі Французская акадэмія навук Еўрапейская арганізацыя малекулярнай біялогіі[d] Сусветная акадэмія навук[d][12] Міжнародная акадэмія гісторыі навукі[d] Еўрапейская акадэмія[d][13] Лонданскае каралеўскае таварыства Каралеўская акадэмія медыцыны Бельгіі[d] Турынская акадэмія навук[d][6] Каралеўская Акадэмія медыцынскіх навук Каталоніі[d] National Bioethics Committee of Italy[d] Акадэмія прыгожых мастацтваў[d]
Узнагароды	Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне (1986) Нацыянальны навуковы медаль ЗША (1987) Вялікі крыж ордэна За заслугі перад Італьянскай Рэспублікай Камандор ордэна За заслугі перад Італьянскай Рэспублікай
Цытаты ў Вікіцытатніку
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Рыта Леві-Мантальчыні нарадзілася ў Турыне, была чацвёртым дзіцем (разам з яе сястрой-блізнюком Паолай) у габрэйскай сефардскай сям'і. Яе бацька, Адама Леві, быў інжынерам-электрыкам і матэматыкам; маці, Адэля Мантальчыні, мастачкай. Пасля заканчэння медыцынскай школы ў 1936 годзе, Леві-Мантальчыні стала асістэнтам фізіёлага Джузэпэ Леві (італ.: Giuseppe Levi, 1872-1965), але неўзабаве пасля ўвядзення ўрадам Мусаліні новых антысеміцкіх законаў, якія забаранялі габрэям акадэмічныя і прафесійныя кар'еры, яна была адхілена ад працы. У 1943 годзе Леві-Мантальчыні з сям'ёй беглі ў Фларэнцыю і вярнуліся ў Турын толькі пасля заканчэння ваенных дзеянняў.

Скончыла Турынскі ўніверсітэт (1936). З 1947 года ў Вашынгтонскім універсітэце (у 1969-1977 прафесар), адначасова з 1969 года ў лабараторыі клетачнай біялогіі ў Італьянскім нацыянальным даследчым савеце ў Рыме (да 1979 года дырэктар).

Аўтарам навуковых прац па вывучэнні механізмаў рэгуляцыі росту клетак і органаў. Адкрыла фактар росту нервовай тканкі.

Член Нацыянальнай АН ЗША, Амерыканскай акадэміі навук і мастацтваў, Італьянскай Нацыянальнай АН, Папскай акадэміі навук.

Рыта Леві-Мантальчыні памерла ў сваім доме ў Рыме 30 снежня 2012 года ва ўзросце 103 гадоў.^[14]

Узнагароды

• Вялікі крыж ордэна «За заслугі перад Італьянскай Рэспублікай» (8 студзеня 1987 года)^[15]
• Камандор ордэна «За заслугі перад Італьянскай Рэспублікай» (2 чэрвеня 1986 года)^[16]
• Залаты медаль за заслугі ў галіне навукі і культуры (6 чэрвеня 2001 года)^[17]
• Залаты медаль за заслугі ў галіне школьнай адукацыі, культуры і мастацтва (31 кастрычніка 1986 года)^[18]
• Прэмія Луізы Грос-Хорвіц (1983)^[19]
• Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне (1986) ^[20]
• Прэмія Альберта Ласкера за фундаментальныя медыцынскія даследаванні (1986)^[21]
• Нацыянальны навуковы медаль ЗША (1987)^[22]

Публікацыі

• Origine ed Evoluzione del nucleo accessorio del Nervo abducente nell'embrione di pollo, Roma, Tip. Cuggiani, 1942.
• Il messaggio nervoso, con Pietro Angeletti e Giuseppe Moruzzi, Milano, Rizzoli, 1975.
• New developments in neurobiological research, in "Commentarii", vol. III, n. 15, Pontificia Academia Scientiarum, 1976.
• Elogio dell'imperfezione, Milano, Garzanti, 1987. ISBN 88-11-59390-5. (1999 nuova edizione accresciuta).
• NGF. Apertura di una nuova frontiera nella neurobiologia, Roma-Napoli, Theoria, 1989. ISBN 88-241-0162-3.
• Sclerosi multipla in Italia. Aspetti e problemi, con Mario Alberto Battaglia, Genova, AISM, 1989. ISBN 88-7148-001-5.
• Presentazione di Max Perutz, È necessaria la scienza?, Milano, Garzanti, 1989. ISBN 88-11-59415-4.
• Prefazione a Carlo Levi, Poesie inedite. 1934-1946, Roma, Mancosu, 1990.
• Prefazione a Gianni Bonadonna, Donne in medicina, Milano, Rizzoli, 1991. ISBN 88-17-84077-7.
• Presentazione di Gilberto Salmoni, Memoria: un telaio infinito Dialogo su un mondo tutto da scoprire, Genova, Costa & Nolan, 1993.
• Prefazione a Giacomo Scotti (a cura di), Non si trova cioccolata. Lettere di bambini jugoslavi nell'orrore della guerra, Napoli, Pironti, 1993. ISBN 88-7937-095-2.
• Reti. Scienza, cultura, economia, con Guido Cimino e Lauro Galzigna, Ancona, Transeuropa, 1993. ISBN 88-7828-101-8.
• Vito Volterra. Il suo percorso, in Scienza, tecnologia e istituzioni in Europa. Vito Volterra e l'origine del CNR, Roma-Bari, Laterza, 1993. ISBN 88-420-4147-5.
• Il tuo futuro, Milano, Garzanti, 1993. ISBN 88-11-73837-7.
• Per i settanta anni della Enciclopedia italiana, 1925-1995, in 1925-1995: la Treccani compie 70 anni. Mostra storico-documentaria, Roma, Treccani, Istituto della Enciclopedia italiana, 1995.
• Prefazione a American Medical Association, L'uso degli animali nella ricerca scientifica. Libro bianco, Bologna, Esculapio, 1995.
• Senz'olio contro vento, Milano, Baldini & Castoldi, 1996. ISBN 88-8089-198-7.
• L'asso nella manica a brandelli, Milano, Baldini & Castoldi, 1998. ISBN 88-8089-429-3.
• La galassia mente, Milano, Baldini & Castoldi, 1999. ISBN 88-8089-636-9.
• Presentazione di Nicola Canal, Angelo Ghezzi e Mauro Zaffaroni, Sclerosi multipla. Attualità e prospettive, Milano, Masson, 1999. ISBN 88-214-2467-7.
• Intervista in Serena Zoli, Storie di ordinaria resurrezione (e non). Fuori dalla depressione e altri mali oscuri, Milano, Rizzoli, 1999. ISBN 88-17-86072-7.
• L'Università delle tre culture. Conferenza della professoressa Rita Levi-Montalcini, Sondrio, Banca Popolare di Sondrio, 1999.
• Cantico di una vita, Milano, Cortina, 2000. ISBN 88-7078-666-8.
• Un universo inquieto. Vita e opere di Paola Levi Montalcini, Milano, Baldini & Castoldi, 2001. ISBN 88-8490-111-1.
• Tempo di mutamenti, Milano, Baldini & Castoldi, 2002. ISBN 88-8490-140-5.
• Tempo di azione, Milano, Baldini Castoldi Dalai, 2004. ISBN 88-8490-429-3.
• Abbi il coraggio di conoscere, Milano, Rizzoli, 2004. ISBN 88-17-00199-6.
• Lungo le vie della conoscenza. Un viaggio per sentieri inesplorati con Rita Levi-Montalcini, con Giuseppina Tripodi, Brescia, Serra Tarantola, 2005. ISBN 88-88507-56-6.
• Eva era africana, Roma, Gallucci, 2005. ISBN 88-88716-35-1.
• I nuovi magellani nell'er@ digitale, con Giuseppina Tripodi, Milano, Rizzoli, 2006. ISBN 88-17-00823-0.
• Tempo di revisione, con Giuseppina Tripodi, Milano, Baldini Castoldi Dalai, 2006. ISBN 88-8490-983-X.
• La vita intellettuale, in La vita intellettuale. Professioni, arti, impresa in Italia e nel pianeta. Atti del forum internazionale, 13 e 14 febbraio 2007, Bologna, Salone del podesta di Palazzo Re Enzo, Piazza del Nettuno, Bologna, Proctor, 2007. ISBN 978-88-95499-00-0.
• Rita Levi-Montalcini racconta la scuola ai ragazzi|Rita Levi-Montalcini con Giuseppina Tripodi racconta la scuola ai ragazzi, Milano, Fabbri, 2007. ISBN 978-88-451-4308-3.
• Le tue antenate. Donne pioniere nella società e nella scienza dall'antichità ai giorni nostri, con Giuseppina Tripodi, Roma, Gallucci, 2008. ISBN 978-88-6145-033-2.
• La clessidra della vita di Rita Levi-Montalcini, con Giuseppina Tripodi, Milano, Baldini Castoldi Dalai, 2008. ISBN 978-88-6073-444-0.
• Ritmi d'arte, Serra Tarantola, 2008 ISBN 88-95839-05-6
• Cronologia di una scoperta, Milano, Baldini Castoldi Dalai, 2009. ISBN 978-88-6073-557-7.
• L'altra parte del mondo, con Giuseppina Tripodi, Milano, Rizzoli, 2009. ISBN 978-88-17-01529-5.

Зноскі

1. Rita Levi-Montalcini // ISFDB — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164'></a>
2. Rita Levi-Montalcini // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
3. The Washington Post // The Washington Weekly Post / M. Murray — Washington: Fred Ryan, 1877. — ISSN 0190-8286; 2641-9599 Праверана 30 снежня 2012.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q166032'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q54917992'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q61'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q100286252'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5496202'></a>
4. The Sydney Morning Herald — Sydney: Fairfax Media, 1831. — ISSN 0312-6315 Праверана 31 снежня 2012.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q390216'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3130'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1393218'></a>
5. Tang J. Rita Levi-Montalcini // Levi-Montalcini, Rita (22 April 1909–30 December 2012) // American National Biography Online / S. Ware — [New York]: Oxford University Press, 2018. — ISSN 1470-6229 — doi:10.1093/ANB/9780198606697.ARTICLE.1302688 Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q103867544'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q20824348'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q16983137'></a>
6. www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659'></a>
7. Encyclopedia.com — HighBeam Research.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3244666'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q48968006'></a>
8. http://www.infoplease.com/encyclopedia/people/levi-montalcini-rita.html
9. NNDB — 2002.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>
10. Нацыянальная акадэмія навук ЗША — 1863. Праверана 25 лютага 2018.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q270794'></a>
11. www.pas.va

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q106982426'></a>
12. twas.org

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107214566'></a>
13. https://www.ae-info.org/ae/User/Levi-Montalcini_Rita
14. "Addio al premio Nobel Rita Levi Montalcini". ANSA. 30 December 2012. Праверана 30 December 2012.
15. Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana Dott.ssa Rita Levi (італ.)
16. Commendatore Ordine al Merito della Repubblica Italiana Dott.ssa Rita Levi (італ.)
17. Medaglia d'oro ai benemeriti della scienza e cultura Prof. Rita Levi Montalcini (італ.)
18. Medaglia d'oro ai benemeriti della scuola della cultura e dell'arte Dott.ssa Rita Levi Montalcini (італ.)
19. Rita Levi-Montalcini - The Embryo Project Encyclopedia (нявызн.)(недаступная спасылка). ASU. Архівавана з першакрыніцы 17 сакавіка 2011. Праверана 30 December 2012.
20. "Nobel-winning scientist Levi-Montalcini dies in Rome at 103, biologist studied growth factor". Fox News Channel. 30 December 2012. Retrieved 31 December 2012.
21. Albert Lasker Basic Medical Research Award: 1986 Winners (нявызн.)(недаступная спасылка). Lasker Foundation. Архівавана з першакрыніцы 16 лютага 2013. Праверана 31 December 2012.
22. Yount, Lisa (2007). A to Z of Women in Science and Math. Infobase Publishing. p. 174. ISBN 1438107951. Retrieved 30 December 2012.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.9: Кулібін - Малаіта / Рэдкал.: Г.П.Пашкоў і інш. - Мн.: БелЭн, 1999. - 560 с.: іл.

Спасылкі

• Аўтабіяграфія Рыты Леві-Мантальчыні на Нобелеўскім сайце (англ.)
• Артыкул «Рыта Леві-Мантальчыні» у Электроннай яўрэйскай энцыклапедыі
• Італьянская габрэйка- Нобелеўскі лаўрэат адзначае стагадовы юбілей. jewish.ru (руск.)