Палау
краіна ў Акіяніі From Wikipedia, the free encyclopedia
Рэспубліка Палау (палаўан.: Beluu er a Belau, англ.: Republic of Palau) — астраўная дзяржава ў Ціхім акіяне. Плошча — 458 км². Насельніцтва (2013 г.) — 21 108 чал.[1] Сталіца — Нгерулмуд.
| |||||
 | |||||
| Гімн: «Belau loba klisiich er a kelulul» | |||||
| Дата незалежнасці | 1 кастрычніка 1994 (ад ЗША) | ||||
| Афіцыйныя мовы | англійская, Палаўанская мова і японская мова | ||||
| Сталіца | Нгерулмуд | ||||
| Форма кіравання | Прэзідэнцкая рэспубліка | ||||
| Прэзідэнт Віцэ-прэзідэнт | Томас Рэменгесау Антоніа Белс | ||||
| Плошча • Усяго | 180-я ў свеце 458 км² | ||||
| Насельніцтва • Ацэнка (2013) | 21108 чал. (214-я) | ||||
| ВУП (ППЗ) • Разам (2008) |
$164000000 | ||||
| ВУП (намінал) • Разам • На душу насельніцтва |
$2008 $ | ||||
| Валюта | Долар ЗША | ||||
| Інтэрнэт-дамен | .pw | ||||
| Код ISO (Alpha-2) | PW | ||||
| Код ISO (Alpha-3) | PLW | ||||
| Код МАК | PLW | ||||
| Тэлефонны код | +680 | ||||
| Часавыя паясы | +9 | ||||
Тэрыторыя Рэспублікі Палау ўключае 328 ціхаакіянскіх астравоў, агульнай плошчай 458 км². Яны прадстаўляюць сабою заходняе адгалінаванне Каралінскага архіпелага. На захадзе і поўдні Палау абмываецца Філіпінскім морам.
Найбольш важныя астравы Палау прыведзены ў наступным спісе:
| Назва | Плошча, км² | Каардынаты |
|---|---|---|
| Бабелдааб | 374,1 | 7°31′49″ пн. ш. 134°33′53″ у. д.HGЯO |
| Сансарол | 3,5 | 05°19′28″ пн. ш. 132°13′16″ у. д.HGЯO |
| Ангаур | 8,4 | 06°54′18″ пн. ш. 134°08′15″ у. д.HGЯO |
| Корар | 9,3 | 07°20′44″ пн. ш. 134°29′31″ у. д.HGЯO |
| Пелеліу | 12,7 | 07°03′ пн. ш. 134°25′ у. д.HGЯO |
| Каянгел | 1,7 | 08°04′ пн. ш. 134°42′ у. д.HGЯO |
| Чэлбачэб (Скалістыя астравы) | 47 | 07°14′ пн. ш. 134°18′ у. д.HGЯO |
| Тобі | 0,85 | 3°00′20″ пн. ш. 131°07′26″ у. д.HGЯO |
| Рыф Хелен | 0,03 | 2°54′ пн. ш. 131°48′ у. д.HGЯO |
Востраў Бабелдааб (Бабелтуап, 374,1 км²) займае прыкладна 70 % тэрыторыі краіны. Ён уяўляе сабою паверхню старажытнага падводнага вулкана, пагорысты, з вялікай колькасцю рэк. Астатнія астравы маюць каралавае паходжанне. На поўначы і на поўдні Палау сустракаюцца традыцыйныя атолы з нізкімі вапняковымі астраўкамі-моту, якія месцяцца на каралавых рыфах. Большыя за атолы па плошчы ўзнятыя каралавыя астравы. Пакрытыя густой трапічнай расліннасцю, яны надзвычай маляўнічыя. 445 узнятых каралавых астраўкоў Чэлбачэб (47 км²) на поўдзень ад Бабелдааба з’яўляюцца візітнай карткай краіны:
Тыповы ўзняты каралавы востраў
Астравы Чэлбачэб
Клімат субэкватарыяльны пасатны. Сярэдняя тэмпература на працягу года — каля +28 °C. Найбольш спякотны месяц — май, калі паказчык сярэдняй тэмпературы дасягае +28 °C—+31,4 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў — 3758,3 мм. У летнія месяцы частыя тайфуны.
Нягледзячы на малую плошчу, Палау адрозніваецца пэўнай разнастайнасцю прыродных экасістэм. Найбольш гэта тычыцца самага вялікага вострава Бабелдааб, 170 км² на якім занята лясамі — нізіннымі, прыбярэжнымі, рачнымі, мангравымі. Частка вострава пакрыта хмызнякамі, лугамі і саваннай. Флора прадстаўлена 820 відаў раслін, 25 % з якіх — эндэмікі. На Бабелдаабе шырока распаўсюджаны папараці, архідэі, ліяны, пізоніі, сустракаюцца прэснаводныя рыбы, змеі, яшчаркі, кракадзілы, каля 50 відаў птушак. На каралавых астравах таксама можна знайсці багаты раслінны свет, аднак колькасць відаў сухапутных жывёлін значна абмежавана. У асноўным, на іх жывуць птушкі, яшчаркі, на пляжах размножваюцца марскія чарапахі.
Навакольныя воды славяцца прыродным багаццем лагун, каралавых рыфаў, зараснікаў водарасцей. Іх насяляюць 1400 відаў марскіх рыб, 500 відаў каралаў, 300 відаў губак. Асаблівую цікавасць прадстаўляюць манты, якія часцяком заплываюць на неглыбокія месцы, і леапардавыя акулы.
На поўдзень ад Бабелдааба знаходзіцца запаведнік Нгерукуід, які ўключае каля 70 астравоў. Яго насяляе самы вялікі на Палау статак марскіх кракадзілаў. На водмелях і ў лагунах запаведніка шмат рыб.
Лес на каралавым востраве
Рыба-губан
Група астравоў, на якіх размешчана Палау, у 1534 г. адкрыта іспанцамі, пасля чаго яна больш за 350 гадоў афіцыйна заставалася пад уладай Іспаніі. З 1899 г. калонія Германіі. У 1914 г. акупіравана японскімі войскамі, пасля 1-й сусветнай вайны з 1919—1920 гг. падмандатная тэрыторыя Японіі. Летам 1944 г. у 2-ю сусветную вайну занята амерыканскімі войскамі, з 1947 г. частка «падапечнай тэрыторыі Ціхаакіянскіх астравоў» пад кіраваннем ЗША. У 1981 г. у рамках амерыканскага апякунскага кіравання атрымала ўнутраную аўтаномію як «Рэспубліка Палау». З 9 верасня 1993 г. «свабодна асацыіраваная» з ЗША дзяржава тэрмінам на 50 гадоў. 1 кастрычніка 1994 г. абвешчана незалежнасць (спынена апека ЗША); у распараджэнні ЗША засталіся абарона Палау (Палау не мае ўласныз ўзброенных сіл), фінансы, замежныя справы.
У Палау дзейнічае Канстытуцыя, прынятая ў 1981 г. Згодна ёй, Палау з’яўляецца дэмакратычнай рэспублікай з выразным падзелам розных галін улады, кіраўнік дзяржавы і кіраўнік урада — прэзідэнт.
Заканадаўчая ўлада належыць Нацыянальнаму Кангрэсу (палаўан.: Olbiil era Kelulau), які складаецца з дзвюх палат — сената і палаты дэлегатаў. Сенат прадстаўляюць 8 сенатараў, выбраных на чатырохгадовы тэрмін прамым патаемным галасаваннем грамадзянамі краіны на агульнадзяржаўных выбарах. У палату дэлегатаў уваходзяць 16 прадстаўнікоў ад кожнага штата, выбраных на чатырохгадовы тэрмін прамым патаемным галасаваннем на мясцовых выбарах. У кожным штаце таксама маецца асабісты заканадаўчы сход.
Кіраўніком выканаўчай улады з’яўляецца прэзідэнт, які разам з віцэ-прэзідэнтам выбіраецца грамадзянамі краіны на чатырохгадовы тэрмін прамым патаемным галасаваннем на агульнадзяржаўных выбарах. Прэзідэнт узначальвае ўрад з 8 міністэрстваў. Акрамя таго, маецца агульнанацыянальны дарадчы орган — рада правадыроў, у якую ўваходзяць спадчынныя правадыры ад кожнага штата. Рада кансультуе прэзідэнта па пытаннях традыцыйных законаў і звычаяў і іх адносін да Канстытуцыі. У кожным штаце таксама маецца пасада губернатара, які выбіраецца на чатырохгадовы тэрмін на мясцовых выбарах.
Судовую ўладу ўзначальвае Вярхоўны Суд на чале галоўнага суддзі.
Сталых палітычных партый у Палау няма.
Адміністрацыйны падзел
Краіна падзелена на 16 штатаў. Самы вялікі па плошчы займае ўсяго 65 км². Найбольш населены штат Корар займае плошчу 18 км². Кожны штат мае асабістага губернатара і заканадаўчы сход, якія выбіраюцца жыхарамі дадзенага штата на чатырохгадовы тэрмін.
Дзяржаўныя мовы
Асноўныя афіцыйныя мовы — англійская і палаўанская. У штаце Ангаур — англійская, японская і мясцовы дыялект палаўанскай мовы. На астравах Сансарол — англійская і мясцовая сансарольская мова. На востраве Тобі — англійская і мясцовая мова хатахабеі.
З часоў, калі тэрыторыя Палау знаходзілася пад апекай ЗША (1947 г.), яе эканоміка развівалася ў шчыльнай залежнасці ад фінансавай дапамогі з боку гэтай дзяржавы. У 1994 г., калі была абвешчана незалежнасць Палау, дапамога з боку ЗША склала 35 мільёнаў долараў ЗША, яшчэ каля 10 мільёнаў долараў ЗША краіна атрымала ад Японіі. У 1994—2010 гг. урад ЗША пералічыў Палау згодна дагавору аб асацыяцыі суму прыкладна роўную 500 мільёнам долараў ЗША[2].
Асноўнымі галінамі эканомікі Палау з’яўляюцца сельская гаспадарка, прамысловасць, транспартнае абслугоўванне, турызм.
Сельская гаспадарка мае комплексны характар, уключае земляробства, лоў рыбы, лясную гаспадарку, жывёлагадоўлю, паляванне і г. д. У 2007 г. яе агульны прыбытак склаў 5597 тысяч долараў ЗША[3]. Згодна данным Харчовай і сельскагаспадарчай арганізацыі ААН[4], у канцы XX ст. рыбалоўства забяспечвала каля 3 % ВУП краіны. У 1999 г. было вылаўлена 4615 тон рыбы, з іх 2500 тон — традыцыйнымі прыбярэжнымі метадамі, 865 тон — прамысловым камерцыйным спосабам, 1250 тон — для харчовага самазабеспячэння. Каля 2500 тон былі экспартаваны ў Японію і іншыя краіны. Земляробчая і жывёлагадоўчая прадукцыя вырабляецца пераважна на невялікіх фермах, якія носяць традыцыйны характар[5]. Нягледзячы на наяўнасць прыватнай маёмасці на зямлю, большая частка сельскагаспадарчых земляў кантралюецца абшчынамі. Праца на іх лічыцца жаночай справай. Вырошчваюць тара, маніёк, хлебнае дрэва, бананы, какосы, садавіну і гародніну. Жывёлагадоўля мае выключна дапаможнае значэнне. Большасць апрацаваных зямель знаходзіцца на востраве Бабелдааб, дзе многія агароды з-за адсутнасці эканамічнай матывацыі наогул не апрацоўваюцца. Палау не забяспечвае сябе большасцю харчовых прадуктаў[6], таму яны ўвозяцца звонку. Стратнасць земляробчай галіны кампенсуецца фінансавай падтрымкай фермераў з боку ўрада, які інвестуе вырошчванне экалагічна чыстай сельскагаспадарчай прадукцыі, тэхнічнае пераабсталяванне ферм, стварэнне аграсядзібаў і інш.
Прамысловасць у 2007 г. забяспечыла прыбытак у 33128 тысяч долараў ЗША[7], з іх 822 тысячы — вытворчасць тавараў, астатнія — будаўнічая і рамонтная. Гэта галіна эканомікі развіваецца досіць інтэнсіўна і склала ў 2007 г. 21,46 % ад ВУП (у параўнанні з 8,02 % у 1994 г). Праз тэрыторыю Палау праходзіць грузавы марскі шлях, працуе міжнародны порт. Маецца 1 міжнародны аэрапорт з прамымі рэйсамі на Гуам, Тайвань, Філіпіны, у Паўднёвую Карэю і Японію. Турызм прызнаецца ўрадам як найбольш перспектыўная сфера. Наведвальнікаў прыцягваюць першародная прырода астравоў, мясцовыя пляжы і гістарычныя каштоўнасці. У асноўным, у Палау прыбываюць турысты з заможных краін Азіі. Развіццё турызму, аднак, стрымліваюць адносна высокія кошты ў параўнанні з суседнімі краінамі.
У 2008 г. ВУП Палау склаў 164 мільены долараў ЗША (8 100 долараў на чалавека).
Асноўныя эканамічныя партнёры — ЗША, Японія, ФШМ, Гуам, Тайвань. Валюта — долар ЗША.
У ліпені 2013 г.[1] насельніцтва Палау складала 21 108 чал., з якіх 69,9 % былі карэннымі жыхарамі — палаўанцамі, сансарольцамі і тубыльцамі вострава Тобі, 15,3 % — выхадцамі з Філіпінаў, 4,9 % — кітайцамі, 3 % — выхадцамі з іншых краін Мікранезіі, 1,9 % — белымі (пераважна выхадцамі з ЗША). 83 % насельніцтва жыло ў гарадах. Узровень нараджальнасці (10,9 на тысячу чалавек) перавышаў узровень смяротнасці (7,86 на тысячу чалавек).
У 2011 г. дзяржава траціла 10,6 % ад ВУП на забеспячэнне здароўя грамадзян. У 2010 г. на 1000 жыхароў прыходзілася 4,8 месцащ у шпіталях. Згодна данным 2008 г., 48,9 % дарослых жыхароў пакутвала на атлусценне.
Асноўныя рэлігіі — хрысціянства (74,8 %, з якіх 41,6 % — каталікі, астатнія — пратэстанты) і традыцыйны культ мадэкнгеі (8,8 %). 16,4 % адмовіліся называць або не мелі веравызнання.
Адукацыя
Адукацыйная сістэма Палау абапіраецца на амерыканскую. Абавязковая адукацыя ахоплівае грамадзян ад 6 да 16 гадоў. Яна падзяляецца на 3 ступені — пачатковую, сярэднюю і вышэйшую. Апошняя ахоплівае толькі грамадзян ад 14 да 16 гадоў і не прыраўноўваецца да ўніверсітэцкай.
У Палау працюць 25 пачатковых школ і 1 сярэдняя школа. Вышэйшую ступень адукацыі дае толькі Грамадскі каледж у Корары[8]. Універсітэцкую адукацыю грамадзяне Палау могуць атрымаць толькі па-за межамі сваёй краіны.
Распаўсюджаны выкладанне на англійскай і мясцовых мовах. Больш за 90 % грамадзян з’яўляюцца пісьменнымі.
Сусветная спадчына
У 2012 г. астравы Чэлбачэб былі ўнесены ў спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
