арабскі палітычны лідар і заснавальнік ісламу From Wikipedia, the free encyclopedia
Магамет (20 (22) красавіка 571, Мекка — 8 чэрвеня 632, Медына) — заснавальнік ісламу, цэнтральная фігура (пасля адзінага Бога) гэтай рэлігіі.
| Магамет | |
|---|---|
| араб. مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ | |
 | |
| Нараджэнне |
20 красавіка 571[1][2][…] |
| Смерць |
8 чэрвеня 632 (61 год) |
| Месца пахавання | |
| Род | Banu Hashim[d] |
| Бацька | Abdullah ibn Abdul-Muttalib[d] |
| Маці | Aminah[d] |
| Жонка | Хадзіжа[d], Sawda bint Zamʿa[d], Hafsa bint Umar ibn Al-Khattab[d], Juwayriyya bint al-Harith[d], Aisha[d], Zaynab bint Jahsh[d], Safiyya bint Huyayy[d], Zaynab bint Khuzayma[d], Umm Salama[d], Ramla bint Abi Sufyan[d], Rayhana bint Zayd ibn ʿAmr[d], Maria al-Qibtiyya[d] і Maymunah bint al-Harith[d] |
| Дзеці | Abd-Allah ibn Muhammad[d], Qasim ibn Muhammad[d], Ibrahim ibn Muhammad[d], Zainab bint Muhammad[d], Ruqayya bint Muhammad[d], Umm Kulthum bint Muhammad[d] і Фаціма |
| Веравызнанне | Hanif[d] і іслам |
| Манаграма |
 |
| Бітвы | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
У ісламе імені надаецца вялікае сакральнае значэнне. Імя Магамет значыць «пахвалёны», «Годны хвалы». У Каране ён завецца па імені ўсяго 4 разы, але завецца таксама прарокам (ан-Набі), Веснікам (Расул), слугою Бога (Абд), веснікам (Башыр), папярэднікам (Надхір), напамінальнікам (Мудхакір), сведкам (Шагід), заклікальнікам да Бога (Так’і) і інш. Паводле мусульманскай традыцыі, пасля вымаўлення або напісання імя прарока Магамета, заўсёды гавораць «Сала Лаху алейгі ва салям» (араб. صلى الله عليه وسلم) — гэта значыць «Блаславіць яго Алах і прывітае».
Поўнае імя Магамета ўключае імёны ўсіх яго вядомых продкаў па прамой мужчынскай лініі пачынаючы ад Адама, а таксама ўтрымлівае кунню па імені яго сына Касіма (гэта імя значыць «Які дзеліць»; пры жыцці Магамета ніхто не мог зваць свайго сына Касім, бо гэтая куння была замацавана за Магаметам). Цалкам імя прарока Магамета выглядае так: Абу аль-Касім Магамет ібн ‘Абд Алах ібн Абд аль-Муталіб (імя Абд аль-Муталіба — Шайба) ібн Хашым (імя Хашыма — Амр) ібн Абд Манаф (імя Абд Манафа — аль-Мугіра) ібн Кусайя ібн Кілаб ібн Мура ібн Кааб ібн Луайя ібн Галіб ібн Фіхр ібн Малік ібн Ан-Надр ібн Кінана ібн Хузайма ібн Мудрык (імя Мудрыкі — Амір) ібн Ільяс ібн Мудар ібн Нізар ібн Мад ібн Аднан ібн Адад (вымаўляюць таксама — Удад) ібн Мукавім ібн Нахур ібн Тайрах ібн Іаруб ібн Яшчджуб ібн Набіт ібн Ісмаіл ібн Ібрагім (Галіль ар-Рахман) ібн Тарых (гэта Азар) ібн Нахур ібн Саруг ібн Шаліг ібн Ірфхашад ібн Сам ібн Нух ібн Ламк ібн Матту Шалах ібн Ахнух (гэта, як сцвярджана, прарок Ідрыс; ён быў першым з роду чалавечага, якому даравана прароцтва і які пісаў трысняговым пяром) ібн Іард ібн Магліл ібн Кайнан ібн Іаніш ібн Шыт ібн Адам.[3]
Іслам, акрамя Магамета, прызнае таксама і іншых прарокаў (ёсць версіі аб тым, што іх было 124 тысячы, ёсць версіі, што іх было 224 тысячы[4]), але пры гэтым агаворвае, што Магамет з’яўляецца не проста адным з прарокаў, але з’яўляецца апошнім у ланцугу ўсіх пасланцоў і прарокаў. Акрамя таго, ён пасланы не да асобнага горада, сяла, народа, як гэта было са ўсімі астатнімі пасланцамі (у тым ліку і Ісам — Ісусам), а да ўсіх людзей на зямлі. Яго шарыят (гэта значыць комплекс маральна- і рэлігійна-юрыдычных правілаў і прынцыпаў), паводле вучэння ісламу, будзе сапраўдным да Суднага Дня. Усе астатнія шарыяты, з якімі прыходзілі прарокі, згубілі сваю сілу (усе яны насілі часовы характар). Такім чынам, мусульмане, прымаючы такія Свяшчэнныя Пісанні, як Тора і Евангелле, не прызнаюць іх законы дзейнымі, а акрамя таго паказваюць на тое, што яны пасля былі скажоныя людзьмі.
Магамет займае самае высокае становішча сярод прарокаў. Паводле ісламу, вера ў прароцкую місію Магамета з’яўляецца абавязковай для ўсіх людзей, у тым ліку і для хрысціян і іудзеяў, якія павінны былі рушыць услед яго закліку і прыняць апошні шарыят.
Рамадан аль-Буці так піша аб месцы Магамета і яго Шарыяту ў Ісламе: «Няма адрозненняў у монатэістычных рэлігіях [маюцца на ўвазе монатэістычныя рэлігіі ў нескажоным выглядзе], бо ўсе яны — звёны адзінага Чароўнага ланцугу, у якой місія Магамета з’яўляецца кульмінацыяй усяго рэлігійнага развіцця чалавецтва. Аднак жа ёсць адрозненні ў заканадаўствах (шарыятах), з якімі накіроўваліся прарокі»[5].
Магамет прыналежаў да племя курайшыты. Прыгнечаны меканцамі-язычнікамі, у 622 годзе ён перасяліўся з Мекі ў Ясрыб, які пасля гэтага стаў звацца Медзінай (гэтая дата — хіджра (пераезд) — з’яўляецца пачаткам мусульманскага каляндара), а затым разам са сваімі прыхільнікамі заваяваў Меку. Да моманту смерці Магамета ў 632 годзе ў іслам быў звернуты ўжо ўвесь Аравійскі паўвостраў, а неўзабаве пасля смерці прарока яго пераемнікі («намеснікі», халіфы) заваявалі шырокія тэрыторыі азіяцкіх і афрыканскіх валадарстваў Візантыйскай імперыі, часткова Еўропу, распаўсюджваючы іслам, арабскую культуру і мову, а пасля таксама і назапашаныя (у тым ліку антычнай цывілізацыяй) навуковыя веды, якія аказалі непасрэдны ўплыў на развіццё навукі ў цэлым; гэтая культурна-моўная і рэлігійная прастора захоўваецца, за выключэннем Еўропы, да цяперашняга часу. Магамет завецца таксама Пячаткай Прарокаў, Кіраўніком Прарокаў і Прарокам Суднага часу. У іман мусульманіна ўваходзіць перакананне аб тым, што Магамет з’яўляецца пасланцом Бога нароўні з іншымі прарокамі (гэта зафіксавана ў ісламскім знаку веры — Шахадзе) і з’яўляецца апошнім прарокам.
Паводле вучэння ісламу, Магамет з’яўляецца апошнім прарокам і пасланцом Алаха. Іслам, гэта значыць пакора Адзінаму Богу, была ўласцівая ўсім праведнікам, разам з тымі, якія паслухаліся загаду Бога і прынялі вучэнне Ісы, Мусы і іншых вядомых біблейскіх прарокаў. Аднак вучэнні іўдаізму і хрысціянства, паводле ісламу, былі скажоныя людзьмі, а потым страцілі сваю актуальнасць пасля пачатку даравання Карана. Пры гэтым, скажэнне Пісанняў было ў межах ведання Алаха. Каран з’яўляецца словам Алаха, апошнім Свяшчэнным Пісаннем, Пісаннем якое не падвергнецца зменам. Бо, па волі Алаха, Апошняе Пісанне ўтрымлівае арабскую прамову, гэтая мова з’яўляецца асаблівай для мусульман. Толькі Каран на арабскай мове з’яўляецца Пісаннем, пераклад на любую мову свету (часта паказваецца, што гэта «пераклад сэнсаў») такім не з’яўляецца[6]. Каран пасылаўся часткамі. Засноўваючыся на аятах Карана (25:32, 17:106), гэта звязваецца з тым, што Алах жадаў укараніць веру ў сэрца Магамета, а таксама пасылаў адкрыцці згодна з падзеямі і пытаннямі тых, хто пытае, што рабіла большае ўражанне, чым калі б яны былі дадзены цалкам. Адкрыццё магло сцішваць Магамета, усяляць у яго супакой і ўстойлівасць. Некаторыя адкрыцці адмянялі папярэднія. Прынята лічыць, што ў адкрыццях, якія прыйшлі Магамету да перасялення мусульман у Медзіну, утрымліваецца менш прававых устанаўленняў. У Каране часта ўтрымліваюцца наказы Магамету. Слова «куль» (скажы) утрымліваецца 332 разы[7].
Трэба заўважыць, што курайшыты-язычнікі, як і іншыя арабы-язычнікі, нягледзячы на свае паганскія рэлігійныя перакананні верылі ў Алаха, але пры гэтым таксама ўшаноўвалі ідалаў. У Каране сцвярджаецца, што язычнікі лічылі, што ідалы наблізяць іх да Алаха: «Сапраўды, чыстая вера можа быць прысвечаная аднаму Алаху». А тыя, якія ўзялі сабе замест Яго іншых заступнікаў і памагатых, кажуць: «Мы ўшаноўваем іх толькі для таго, каб яны наблізілі нас да Алаха як мага бліжэй».[8] Паводле ісламскай гістарыяграфіі, спачатку арабы (нашчадкі Ісмаіла, сына Ібрагіма) былі монатэістамі, аднак потым пазычылі ідалаў у амалікаў. Пры гэтым яны працягвалі шанаваць Каабу. Большасць з іх былі вельмі кансерватыўныя ў стаўленні да сваёй рэлігіі, бо іх бацькі верылі ў тых жа ідалаў.
У даісламскіх арабаў шырока шанаваліся красамоўства, гасціннасць і вернасць сваёй дамове. Сярод прымітыўных якасцей даісламскага грамадства можна вылучыць наступныя: існавала крэўная помста, была традыцыя закопваць жыўцом нованароджаных дзяўчат, або закопваць нованароджаных дзяцей, калі арабы баяліся не прахарчаваць іх.
Мека, у якой жыў Магамет, была гандлёвым і фінансавым цэнтрам Аравіі. Горад размяшчаўся на скрыжаванні шляхоў з Емена ў Сірыю і з Эфіопіі (Абісініі) у Ірак. Валютай таго часу быў дынар. Дынар таксама згадваецца ў Каране. У адпаведнасці з каранічнымі аятамі гэта была манета з золата ў 24 караты, або 4,25 грама. Мусульманам загадваецца выкарыстаць такія грошы пры здзяйсненні ўгодаў, выплаце ачышчальнага падатку (закята) і для зберажэнняў. Прарок Магамет з’яўляецца заснавальнікам ісламскай эканомікі, якая са ўсімі ўласцівымі ёй асаблівасцямі практычна не змянілася да нашых дзён. У прыватнасці, у выказваннях прарока Магамета асуджаецца ліхвярская практыка (рыба), а таксама гаворыцца аб золаце і срэбры. Гэтыя выказванні (хадзісы) адбіліся на сучасных эканоміках краін ісламскага свету. У прыватнасці, пасля эканамічнага крызісу 1997 года ў процівагу папяровым грошам і нестабільнасці сучаснай фінансавай сістэмы, якую яны нясуць, з’явіўся праект залатога дынара, паколькі ў часы прарока Магамета незабяспечаных папяровых грошай не існавала. Хоць, у мусульманскім свеце здаўна былі распаўсюджаны розныя віды абаротных дакументаў, такіх як суфтаджа, сак і інш., якія прымаліся да аплаты нароўні са звычайнымі металічнымі грашыма.
Мека размяшчалася сярод неўрадлівых скал, земляробства ў ёй было немагчыма. Земляробства было распаўсюджана толькі ў аазісах, адным з якіх быў Ясрыб (Медзіна). Існуе меркаванне аб тым, што распаўсюджванне ісламу і арабская экспансія ў Персію, Сірыю і Паўночную Афрыку была абумоўлена асушваннем арабскіх стэпаў і, як следства, голадам. Пры гэтым, ніякіх вызначаных звестак што да істотных змен клімату няма[9], што ставіць пад сумнеў такога роду высновы. Да таго ж вядома, што мусульмане вярталіся пасля заваявальных паходаў назад у пустэльню.
Усярэдзіне Мекі ішла пастаянная барацьба за ўладу. У арабскіх крыніцах утрымліваецца нямала інфармацыі аб сямейных і племянных закалотах, аднак некаторыя заходнія крытыкі робяць акцэнт на легендарнасці гэтых паданняў. У сувязі з тым, што Мека была буйным гандлёвым горадам, палітычныя групоўкі, якія атрымлівалі ўладу, былі злучаны ва ўзаемаадносіны з рознымі арабскімі плямёнамі, а таксама дзяржавамі, з якімі быў звязаны гандаль Мекі.
Прарок Магамет паходзіў з племя «Курайш», якое мела вельмі высокае становішча ў арабскім асяроддзі. Ён адносіўся да клана Хашым (хашыміты). Клан атрымаў назву ў гонар прадзеда Магамета — Хашыма. У Хашыма пры жыцці было права на збор быдла для сілкавання паломнікаў і права на валоданне крыніцай Замзам. Ён быў багатым чалавекам. Мянушку «Хашым» (яго звалі Амр) ён атрымаў з-за таго, што разломліваў хлеб на кавалкі для паломнікаў, якія прыязджалі на хадж у Меку («хашыма» — разломліваць хлеб для цуры). Пасля яго смерці права на харчаванне паломнікаў перайшло яго брату, аль-Муталібу, якога курайшыты звалі аль-Файда — «сама шчодрасць». У Хашыма быў сын Абд аль-Муталіб, якога назвалі Шуайба. Ён вельмі шанаваўся ў сваім народзе.
Прарок Магамет нарадзіўся, паводле меркавання шэрагу навукоўцаў, 20 або 22 красавіка 571 года па грыгарыянскім каляндары[10] у год слана, перад наступам світанку, у панядзелак. Таксама шматлікія крыніцы паказваюць 570 год. Паводле некаторых паданняў, гэта адбылося ў 9 дзень месяца Рабі аль-аваль у год Слана, у год няўдалага паходу Абрагі на Меку, або ў 40 г. кіравання персідскага шаха Анушырвана[11].
Бацька Магамета Абд Алаг памёр незадоўга да яго нараджэння (за два месяцы) або праз некалькі месяцаў пасля нараджэння Магамета. Імя маці Магамета — Аміна бінт Вагб ібн Абд Манаф ібн Зухра ібн Кілаб. Імя Магамет, што азначае «Ухваляльны», даў яму яго дзед Абд Аль-Муталіб. Магамет быў перададзены паводле звычаю карміцельцы Халіме бінт Абі Зу’айб, некалькі гадоў жыў у яе сям’і ў качавым племі бедуінаў Бану С’ад. У 4 гады ён быў вернуты ў сям’ю. У 6 гадоў Магамет страціў маці. Ён выехаў з ёй у Медзіну на магілу бацькі, яе суправаджалі апякун Абд аль-Муталіб і прыслужніца Ум Айман. Па дарозе назад Аміна захварэла і памерла. Магамета ўзяў да сябе дзед Абд аль-Муталіб, але праз два гады ён памёр таксама. Пасля смерці Абд аль-Муталіба Магамета ўзяў дзядзька па бацьку Абу Таліб, які быў вельмі бедны. У 12 гадоў Магамет пас авечак Абу Таліба, потым стаў браць удзел у гандлёвых справах свайго дзядзькі.
Некаторыя падданні, звязаныя з нараджэннем, дзяцінствам і сталеннем Магамета носяць рэлігійны характар і для свецкага навукоўца ідэалагічна не маюць гістарычнай каштоўнасці. Аднак, гэтыя паданні для мусульманскіх біёграфаў Магамета, у прыватнасці першых стагоддзяў ісламу, многія з якіх самі збіралі матэрыял і правяралі яго на пэўнасць, з’яўляюцца не менш важнымі і пэўнымі (калі гэтая пэўнасць даказаная), як і іншыя, якія ў цэлым прызнаюцца навукоўцамі-немусульманамі.
У дзяцінстве з Магаметам адбыўся выпадак, калі нестарыянскі манах па імені Бахіра прадказаў яму вялікі лёс[12]. Абу Таліб паехаў з караванам у Сірыю, а Магамет, які быў тады яшчэ хлопчыкам, прывязаўся да яго. Караван спыніўся ў Бусры, дзе ў келлі жыў манах Бахіра, які быў хрысціянскім навукоўцам. Раней, калі яны праязджалі міма яго, ён не размаўляў з імі і наогул не з’яўляўся. Сцвярджаюць, што спачатку манах убачыў Магамета, над якім было воблака, пакрыўшы яго сваім ценем і вылучыўшы яго сярод астатніх. Потым ён убачыў, што цень воблака ўпаў на дрэва, а галінкі гэтага дрэва схіліліся над Магаметам. Пасля гэтага Бахтра аказаў гасціннасць курайшытам, здзівіўшы іх гэтым. Калі ён глядзеў на Магамета, то спрабаваў убачыць асаблівасці і прыкметы, якія сказалі б яму аб тым, што перад ім сапраўды будучы прарок. Ён распытваў Магамета аб яго снах, знешнасці, справах і ўсё гэта супадала з тым, што ведаў Бахіра з апісання прарока. Таксама ён убачыў пячатку вяшчунства паміж плячмі менавіта на тым месцы, дзе яна, паводле яго звестак, мусіла быць. Потым манах сказаў Абу Талібу, што той павінен берагчы Магамета ад іўдзеяў, бо калі яны пазнаюць аб тым, пра што пазнаў ён сам, то будуць аказваць варожыя дзеянні.
У гэтым перыядзе, паводле арабскіх крыніц, можна вылучыць наступнае:
У 25 гадоў Магамета наняла адна з самых шляхетных і багатых жанчын племя курайш — Хадзіджа бінт Гувайлід для паездкі ў Сірыю. Яна займалася гандлем і наймала мужчын для вядзення сваіх спраў. З ім паехаў слуга Хадзіджы — Майсара. Згодна з хадысам, Хадзіджа атрымала вялікі прыбытак ад той паездкі і, чуўшы ад Майсары аб якасцях Магамета, вырашыла выйсці за яго замуж. Яму было 25 гадоў, ёй было па сведчанні большасці крыніц — 40 гадоў (паводле іншых даных, Хадзіджы было 28 гадоў. Прыводзяцца таксама і іншыя звесткі)[16]. Аднак, гэты ўзрост, паводле меркавання М. Уота, магчыма, перабольшаны[17].
Да Магамета яна была замужам два разы. Магамет адчуваў да яе моцнае каханне як пры жыцці, так і пасля яе смерці, пра што кажуць шматлікія хадысы; калі рэзаў авечку, пасылаў частку мяса яе сяброўкам. Акрамя таго, ён казаў, што найлепшая жанчына місіі Ісы была Мар’ям (Марыя дачка Імрана, маці Ісуса), а найлепшай жанчынай яго місіі была Хадзіджа[18]. Аіша ж казала, што раўняла Магамета толькі да Хадзіджы, хоць той і не было ў жывых, а аднойчы, калі яна выгукнула «Зноў Хадзіджа?», Магамет быў незадаволены і сказаў, што Усявышні надзяліў яго моцным каханнем да яе[18].
Калі Магамету споўнілася 40 гадоў, пачалася яго рэлігійная дзейнасць. Спачатку ў Магамета з’явілася патрэба ў аскетызме, ён стаў адасабляцца ў пячоры на гары Хіра, дзе пакланяўся Алаху. Таксама ён пачаў бачыць прарочыя сны. У адну з такіх начэй адзіноты да яго з’явіўся анёл Джабраіл, пасланы Алахам, з першымі аятамі Карана.
Людзі пачалі паступова прымаць іслам, спачатку гэта былі жонка Магамета Хадзіджа і яшчэ восем чалавек, сярод якіх былі будучыя халіфы Алі і Усман. Потым людзі сталі прымаць іслам групамі, як мужчыны, так і жанчыны, і прарок Магамет стаў адкрыта заклікаць да ісламу. Да гэтага, на працягу трох гадоў, ён вёў свае пропаведзі таемна. У Каране так сказана аб гэтым: абвясці тое, што табе загадана, і адвярніся ад шматбожнікаў[19].
Курайшыты пачалі аказваць варожыя дзеянні ў дачыненні да Магамета, адкрыта крытыкуючы яго рэлігійныя погляды, і да новазвернутых мусульман. Мусульман маглі абражаць, закідваць камянямі і брудам, збіваць, падвяргаць голаду, смазе, зною, пагражаць смерцю. Усё гэта падштурхнула Магамета на прыняцце рашэння аб першым перасяленні мусульман.
Першымі крытыкамі Магамета былі яго супляменнікі — курайшыты. Гэтая крытыка адрознівалася агульным недаверам і кансерватызмам. Аб гэтай крытыцы можна судзіць толькі з Карана і па біяграфіях Магамета. Крытыка ў адрас Магамета была з боку візантыйскіх гісторыкаў, аднак гэтая крытыка адрозніваецца скажэннем аблічча Магамета. Французскія энцыклапедысты канца XVIII стагоддзя пішуць наступнае: «Магамет — вядомы ашуканец, ілжэпрарок і ілжэнастаўнік, заснавальнік ерасі»[20]. Прадметам крытыкі з’яўляецца асабістае жыццё Магамета. Паводле некаторых крыніц, узрост адной з жонак Магамета, Аішы складаў 9 гадоў. Гэтае меркаванне не адмаўляецца мусульманамі (хоць аб узросце Аішы ёсць шэраг альтэрнатыўных хадысаў, у якіх гаворыцца аб узросце 13, 17 і нават 27 гадоў[21]), але ў мусульманскім свеце гэтым звесткам надаецца іншае значэнне, што выяўляецца ў адкрытай абароне, выказанай у рознага роду літаратуры.
 |
Магамет у Вікіцытатніку |
|---|---|
 |
Магамет на Вікісховішчы |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
