Сірыя
краіна ў Заходняй Азіі From Wikipedia, the free encyclopedia
Сі́рыя (араб. سُورِيَا), афіцыйна Сіры́йская Ара́бская Рэспу́бліка[8] (араб. الجمهورية العربية السورية) — краіна на Блізкім Усходзе. Мяжуе з Ліванам і Ізраілем на паўднёвым захадзе, з Іарданіяй на поўдні, з Іракам і Турцыяй на поўначы; мае выхад да Міжземнага мора. Сталіца Сірыі — адзін з самых старажытных гарадоў Усхода — Дамаск.
| |||||
.svg) | |||||
| Гімн: «Хумат ад-Дыяры» | |||||
| Дата незалежнасці | 17 красавіка 1946[1] (ад Францыі) | ||||
| Афіцыйныя мовы | арабская | ||||
| Сталіца | |||||
| Найбуйнейшы горад | Алепа, Дамаск, Хомс | ||||
| Форма кіравання | Прэзідэнцкая рэспубліка | ||||
| Прэзідэнт Віцэ-прэзідэнт Прэм’ер-міністр | Абу Мухамад аль-Галані пасада вакантная пасада вакантная | ||||
| Плошча • Усяго • % воднай паверхні | 86-я ў свеце 185 180[2] км² 0,06 | ||||
| Насельніцтва • Ацэнка (2010) • Шчыльнасць | 22 838 000[3] чал. (55-56-я) 103 чал./км² | ||||
| Этнахаронім | сірыец, сірыйка | ||||
| Валюта | сірыйскі фунт[4] | ||||
| Інтэрнэт-дамен | .sy | ||||
| Код ISO (Alpha-2) | SY | ||||
| Код ISO (Alpha-3) | SYR | ||||
| Код МАК | SYR | ||||
| Тэлефонны код | +963 | ||||
| Часавыя паясы | UTC+03:00[5][6] і Asia/Damascus[d][7] | ||||
.svg)
Этымалогія
Назва Сірыя паходзіць ад старажытнагрэчаскай назвы калоній Асірыі, утвораных ад семіцкага слова «Сірыён».
Гісторыя
Сірыя — асяродак старажытных цывілізацый. «Старажытная Сірыя», т.зв. Вялікая Сірыя, да пачатку XX ст. ўключаліся тэрыторыі сучасных Сірыі, Лівана, Іарданіі і Ізраіля. Такім чынам, гісторыя Сірыі да 1920-х гадоў адносіцца да значна больш шырокай тэрыторыі. Гісторыя сучаснай Сірыі пачынаецца з 1919. Доўгі час Сірыя ўваходзіла ў склад Асманскай імперыі, а пасля І Сусветнай вайны перайшла пад кантроль Францыі.
Старажытная Сірыя. Антычнасць
У сярэдзіне IV-га тысячагоддзя да н.э. тэрыторыю Сірыі засялялі народы семіцкага паходжання. Яны заснавалі гарады-дзяржавы. Каля 2000 да н.э. ў паўднёва-заходняй часткі Сірыі пасяліліся ханаанеі, на ўзбярэжжы — фінікійцы; каля 1700 да н.э. на тэрыторыі Сірыі з’явіліся амарыты, каля 1500 да н.э. — арамеі, у XII ст. да н.э. — яўрэі.
Арабская Сірыя
Іслам замацаваўся ў Сірыі ў 661 годзе, калі Дамаск стаў сталіцай Халіфата. У гэты час Халіфат ўжо быў магутнай дзяржавай, якая распасціралась ад Пірэнэйскага паўвострава да Цэнтральнай Азіі. Дамаск стаў культурным і эканамічным цэнтрам усяго арабскага свету, а ўжо ў VIII стагоддзі з’яўляўся адным з найбуйнейшых гарадоў ва ўсім свеце.
У XII стагоддзі на тэрыторыі Сірыі былі ўтвораны дзяржавы крыжакоў, якія праіснавалі менш за сотню гадоў. З XIII стагоддзя Дамаск стаў правінцыйным цэнтрам Імперыі мамлюкаў. У 1400 годзе Сірыя падвергнулася нападу з боку Тамерлана, які разграміў атрады мамлюкаў, разбурыў Дамаск і вывез ўсе яго багацця ў Самарканд.
Сірыя ў складзе Асманскай імперыі
З 1517 года Сірыя на 4 стагоддзя ўвайшла ў склад Асманскай імперыі.
Сірыя ў гады Першай сусветнай вайны
Французскі мандат
Хаця ў 1918 годзе прадстаўнікі нацыянальнага руху Сірыі абвясцілі аб незалежнасці краіны, Ліга Нацый у 1920 годзе перадала Францыі палітычны кантроль (мандат) над Сірыяй.[9] Французскія войскі бязлітасна задушылі нацыянальныя выступленні сірыйцаў. У 1925 годзе падчас паўстання ў Дамаску загінула каля 5 тысяч чалавек.
Сірыя ў гады Другой сусветнай вайны. Абвяшчэнне незалежнасці
Ва ўмовах Другой сусветнай вайны (у чэрвені 1941 брытанскія войскі і часткі «Свабоднай Францыі» генерала Ш. дэ Голя выбілі з тэрыторыі Сірыі армію рэжыму «Вішы»), французская адміністрацыя 27 верасня 1941 заявіла аб прызнанні незалежнасці Сірыі, 23 снежня 1943 падпісана адпаведнае франка-сірыйскае пагадненне. У жніўні 1943 выбраны першы прэзідэнт незалежнай Сірыі — Ш. Куатлі. Пасля доўгага палітычнага змагання Сірыя атрымала дзяржаўную незалежнасць, афіцыйна абвешчаную 17 красавіка 1946 пасля канчатковага вываду з краіны французскіх і англійскіх войск. Гэтая дата стала нацыянальным святам — Днём эвакуацыі.
Найноўшая гісторыя Сірыі
Слабасць палітычных традыцый і глыбокія сацыяльныя падзелы спрыялі таму, што палітычная сістэма Сірыі ад самага пачатку існавання незалежнай дзяржавы была кволай. Важную ролю ў палітыцы мела войска, а адной з формаў палітычнай барацьбы сталі ваенныя перавароты, першы з якіх адбыўся ўзімку 1948—1949 гадоў. У 1949 годзе мелі месца яшчэ два ваенныя перавароты, была скасавана канстытуцыя, распушчаны парламент, забароненыя дзейнасць партый і прафсаюзаў.
Падчас «халоднай вайны» Сірыя стала саюзнікам СССР, які доўга пастаўляў ёй зброю, і зацята супраціўлялася спробам ЗША кантраляваць Блізкі Усход.
У 1958 годзе Сірыя і Егіпет падпісалі дамоўленасць аб стварэнні Аб’яднанай Арабскай Рэспублікі (ААР), але яна праіснавала толькі тры гады. Намаганне егіпцян кіраваць усімі палітычнымі і грамадскімі працэсамі (напрыклад, егіпецкія спецслужбы фактычна знішчылі ўсе нацыянальныя палітычныя партыі Сірыі) сталі прычынай ваеннага перавароту ў Сірыі і яе выхаду з ААР.
Доўгі час Сірыя была ваеннай базай палестынскіх партызанаў і падтрымлівала іх змаганне, што што стала прычынай Шасцідзённай вайны з Ізраілем у 1967 годзе і акупацыі апошнім т. зв. Галанскіх вышыняў.
Новы ваенны пераварот 1963 года быў абвешчаны «рэвалюцыяй 8 сакавіка». Да ўлады ў краіне прыйшла партыя БААС (Партыя арабскага сацыялістычнага адраджэння). Новым была праведзена нацыяналізацыя банкаў, прадпрыемстваў і буйных землеўладанняў.
У 1970 годзе адбыўся чарговы ваенны пераварот, у выніку якога да ўлады прыйшло ваеннае крыло партыі БААС на чале з генералам Хафезам Асадам. Асад займаў пасаду прэзідэнта да сваёй смерці ў 2000 годзе. Афіцыйна кандыдатуру прэзідэнта прапануе Народная рада (заканадаўчы орган), а пасля яго абіраюць на ўсеагульным рэферэндуме тэрмінам на 7 гадоў. Пасля смерці Хафеза Асада прэзідэнтам краіны стаў яго сын Башар Асад, які атрымаў на рэферэндуме 97,3 % галасоў.
Грамадзянская вайна
У ходзе т.зв. «Арабскай вясны» па ўсім Бліжнім Усходзе пракацілася хваля паўстанняў і рэвалюцый, якія перакінуліся і на Сірыю.
Супрацьстаянне паміж прыхільнікамі і праціўнікамі прэзідэнта Башара Асада ў Сірыі працягваецца з сярэдзіны сакавіка 2011 года. Яно пачалося з масавых выступаў з патрабаваннямі палітычных свабод, якія першапачаткова, па большай частцы, былі мірнымі, аднак жорстка падаўляліся ўладамі. Праз некалькі месяцаў апазіцыянеры перайшлі да адкрытай узброенай барацьбы супраць урада і паставілі сваёй мэтай звяржэнне рэжыму. ААН афіцыйна прызнала тое, што адбываецца ў краіне грамадзянскай вайной летам 2012 года.[10]
Да ліпеня 2013 года сірыйскі ўрад кантраляваў прыблізна 30-40 % тэрыторыі краіны і 60 % насельніцтва Сірыі. У канцы 2012 года Арганізацыя Аб’яднаных Нацый апублікавала даклад, у якім апісала канфлікт як «адкрыта сяктанцкі» паміж алавіцкімі ўрадавымі войскамі, міліцыянтамі і іншымі шыітскімі групамі з аднаго боку і суніцкімі паўстанцкімі групамі з другога, але і сірыйскі ўрад і сірыйская апазіцыя абверглі гэтае сцвярджэнне.
8 снежня 2024 года сірыйская апазіцыя заняла сталіцу, рэжым Башара Асада быў зрынуты.
Дзяржаўны лад і палітыка
Знешняя палітыка
Дачыненні з Беларуссю
Дыпламатычныя адносіны ўрады ўстанавілі 26 жніўня 1993 года[11].
Адміністрацыйны падзел
Краіна дзеліцца на 14 правінцый (мухафазатаў), кіраўнікі якіх прызначаюцца міністрам унутраных спраў, пасля зацвярджэння кабінетам міністраў. У кожнай правінцыі ёсць парламент.
Спіс сірыйскіх правінцый:
- Дамаск (насельніцтва 4 500 000, сталіца Дамаск)
- Правінцыя Рыф Дамаск (насельніцтва 2 235 000, сталіца Дамаск)
- Эль-Кунейтра (насельніцтва 69 000, сталіца Эль-Кунейтра)
- Дара (насельніцтва 858 000, сталіца Дара)
- Эс-Сувейда (насельніцтва 304 000, сталіца Эс-Сувейда)
- Хомс (насельніцтва 1 561 000, сталіца Хомс) (у тым ліку — Пальміра)
- Тартус (насельніцтва 720 000, сталіца Тартус)
- Латакія (насельніцтва 891 000, сталіца Латакія)
- Хама (насельніцтва 1 416 000, сталіца Хама)
- Ідліб (насельніцтва 1 288 000, сталіца Ідліб)
- Алепа (насельніцтва 4 120 000 сталіца Алепа)
- Эр-Рака (насельніцтва 811 000, сталіца Эр-Рака)
- Дэйр-эз-Зор (насельніцтва 1 040 000, сталіца Дэйр-эз-Зор)
- Эль-Хасеке (насельніцтва 1 256 000, сталіца Хасеке).
Эканоміка
Насельніцтва
Культура
Будучы адной з самых старажытных дзяржаў свету, Сірыя стала калыскай многіх цывілізацый і культур. У Сірыі зарадзілася угарыцкая клінапіс і адна з першых формаў пісьменства — фінікійская (XIV стагоддзе да н. э.). Сірыйскія дзеячы навукі і мастацтва ўнеслі вялікі ўклад у развіццё сусветнай культуры ў межах эліністычнай, рымскай, візантыйскай і арабскай культур. Дамаск — сталіца Сірыі і адзін з найстарэйшых гарадоў свету; першыя згадкі пра яго ставяцца да 2500 году да нашай эры.
Гл. таксама
Зноскі
- Абвешчана ўпершыню ў верасні 1936, потым - 1 студзеня 1944; прызнана 17 красавіка 1946.
- з іх 11703 км² акупаваныя Ізраілем і анексаваныя ў 1980 г.
- З іх каля 40 тыс. пражываюць на акупаваных тэрыторыях у Галанскіх вышынях і ў гарах Хермон.
- السورية, رئاسة مجلس الوزراء في الجمهورية العربية. Your Website Title(недаступная спасылка). pministry.gov.sy. Архівавана з першакрыніцы 16 снежня 2024. Праверана 11 снежня 2024.
- Informe de la comisión encomendada por el consejo para el estudio de la frontera entre Siria e Irak. World Digital Library (10 лютага 1932). Праверана 8 ліпеня 2013.
- Аляксандр Лукашэнка павіншаваў Прэзідэнта Сірыі Башара Асада з нагоды 15-й гадавіны ўстанаўлення дыпламатычных адносін паміж дзвюма краінамі// Афіцыйны інтэрнэт-партал Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. 26 жніўня 2008
Спасылкі
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.