Ганна Кацярына Радзівіл

Ганна Кацярына Радзівіл, у дзявоцтве Сангушка (23 верасня 1676, мястэчка Ракаў^[3], цяпер Мінскі раён — 19 красавіка 1746, мястэчка Белая, цяпер горад Бяла Падляска, Польшча^[4]) — вялікалітоўская дзяржаўная дзяячка, староста члухаўскі^[5], мецэнатка. Жонка Караля Станіслава Радзівіла (1669—1719).

Ганна Кацярына Радзівіл
Ганна Кацярына Радзівіл. Невядомы мастак, XVIII ст.
Герб «Пагоня Літоўская»
Староста члухаўскі 2 жніўня 1719 — 19 красавіка 1743
Папярэднік	Караль Станіслаў Радзівіл
Пераемнік	Міхал Казімір Радзівіл «Рыбанька»
Нараджэнне	23 верасня 1676(1676-09-23) Ракаў, Менскі павет, Менскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая
Смерць	23 снежня 1746(1746-12-23) (70 гадоў) Бяла Падляска, Берасцейскі павет, Берасцейскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая
Род	Радзівілы і Сангушкі
Бацька	Геранім Сангушка
Маці	Канстанцыя з Сапегаў[d]
Муж	Караль Станіслаў Радзівіл[1]
Дзеці	Міхал Казімір Радзівіл Рыбанька, Геранім Фларыян Радзівіл, Кацярына Барбара з Радзівілаў[d], Мікалай Крыштаф Радзівіл[d], Людвік Дамінік Радзівіл[d], Станіслаў Ежы Радзівіл[d], Канстанцыя Францішка з Радзівілаў[d], Караліна Тэрэза з Радзівілаў[d], Тэкля Ружа з Радзівілаў[2], Ганна Аляксандра з Радзівілаў[d], Альбрэхт Станіслаў Радзівіл[d] і Крысціна Алена з Радзівілаў[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Не блытаць з Кацярына Радзівіл.

Біяграфія

Паходжанне

Дачка Гераніма Сангушкі і Канстанцыі з Сапегаў, сястра вялікага літоўскага маршалка Паўла Караля Сангушкі.

Выхоўвалася ў Варшаве пры двары каралевы Марыі Казіміры Сабескай.

Сям’я

Групавы партрэт з мужам і дзецьмі

У 1692 годзе пабралася шлюбам з падканцлерам вялікім літоўскім Каралем Станіславам Радзівілам. Іх шлюб павінен быў зацвердзіць сувязь Караля Станіслава з дваром.

Мелі з мужам 6 сыноў і 7 дачок.

Сыны:

• Мікалай Крыштаф  (англ.) (1695—1715) — падстолі літоўскі і староста члухаўскі
• Альбрэхт Станіслаў — памёр у маленстве
• Станіслаў Юрый — памёр у маленстве
• Людвік Дамінік — памёр у маленстве
• Міхал Казімір «Рыбанька» (1702—1762) — вялікалітоўскі дзяржаўны і вайсковы дзеяч, мецэнат
• Геранім Фларыян (1715—1760) — вялікалітоўскі дзяржаўны дзеяч, мецэнат

Дочкі:

• Кацярына Барбара  (англ.) (1693—1730) — першая жонка Яна Клеменса Браніцкага
• Канстанцыя Францішка (1697—1756) — жонка Яна Фрыдэрыка Сапегі
• Тэафілія — памерла ў маленстве
• Ганна Аляксандра — памерла ў маленстве
• Крысціна Хелена — памерла ў маленстве
• Тэкля Ружа  (англ.) (1703—1747) — другая жонка Якуба Генрыка Флемінга, трэцяя жонка Міхала Сервацы Вішнявецкага, другая жонка Міхала Антоні Сапегі
• Караліна Тэрэза (1707—1765) — жонка Казіміра Леона Сапегі  (руск.), першая жонка Юзафа Аляксандра Ябланоўскага

У знак жалобы па памерлых дзецях, якія не дасягнулі паўналецця, Ганна Кацярына абяцала да канца сваіх дзён насіць чорнае жалобнае адзенне^[6].

Удаўство

Па смерці мужа пасялілася ў горадзе Белая Берасцейскага ваяводства і занялася гаспадарчай дзейнасцю. Ганна засталася ўдавой у 43 гады, маючы на руках 4 непаўналетніх дзяцей, меншаму з якіх было толькі 5 гадоў, і ў стане амаль поўнага фінансавага краху сям’і. Яна аднавіла эканамічны патэнцыял фаміліі, пакінуўшы сынам прымножаную «фартуну», як тады называлі грашовую і зямельную маёмасць роду^[7]. Вяла смелую, самастойную эканамічную палітыку на сваіх землях, а сыны беспярэчна яе слухаліся^[7].

Будаўніцтва і змены ў маёнтках

Уязная брама Палацава-паркавага ансамбля ў Бяле Падляскай  (польск.) з бюстам Ганны Кацярыны Радзівіл

У 1720 годзе пасля смерці мужа Караля Станіслава Радзівіла Ганна Кацярына пачынае энергічныя дзеянні па аднаўленні замка, выдзеліла значныя сумы грошай на рамонт вокнаў палаца і набыццё неабходных будаўнічых матэрыялаў^[8]. Да 1722 года цалкам адбудавалі будынак новага фальварка паблізу замка, млын і стайню, а ў самім комплексе ўставілі новыя вокны, дзверы; на палацы і вежах часткова ўзнавілі дах, у галоўнай вежы — драўляную браму^[9]. Пры аднаўленні арыентаваліся на значную пераробку інтэр’ернай часткі, што прывяло да стылістычных змен на замку^[10]. Падчас аднаўленчых работ у аблічча палаца прыўносіліся рысы барока. Гэта тычылася пераважна інтэр’ераў, так, калі месца аконных праёмаў не адпавядала барочнай кампазіцыі інтэр’еру, яны проста расчэсваліся і пераносіліся^[11]. Упершыню сярод розных прадметаў згадваецца 17 партрэтаў^[12].

У 1720 годзе Ганна Кацярына Радзівіл пачала будаўніцтва вежы і ўязной брамы ў Белай (сёння гэта найцікавейшыя рэшткі замку), а таксама перабудавала палац  (польск.) у стылі ракако.

Гаспадарчая дзейнасць і арганізацыя прамысловасці

Эскізы люстэрак Урэцкай шкляной мануфактуры першай паловы XVIII ст.

Ганна Кацярына смела стала праводзіць эканамічныя рэформы ў сваіх маёнтках, адкрыла шэраг мануфактур, якія не толькі абслугоўвалі прадметамі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва патрэбы яе двара, але і з выгодай прадаваліся^[7]. Гэта былі рэдкія для тых часоў шкляныя і люстраныя вырабы, фаянс і фарфор, тэхналогія якога ў Еўропе была зусім напярэдадні адкрыта^[7].

У пачатку XVIII ст. наладзіла вытворчасць дываноў у Белай, Карэлічах і Нясвіжы. Заснавала Налібоцкую і Урэцкую шкляныя мануфактуры^[13].

У 1714 годзе пачала вытворчасць фарфору ва Урэччы, каля 1736 года заснавала рудню ў Нягневічах, а ў 1737 — катловае прадпрыемства ў Невелі, наладзіла вытворчасць сукна ў Белай і Слуцку.

З яе ініцыятывы адкрываліся школы для падрыхтоўкі мастакоў і рамеснікаў, будаваліся грэблі, масты, дарогі, млыны, корчмы, заводзілася жывёла галандскіх парод.

Сацыяльна-палітычная дзейнасць

Castrum doloris  (англ.) Ганны Кацярыны Радзівіл, выстаўлены ў касцёле езуітаў у Нясвіжы 11 верасня 1747 года

Значна пашырыла бібліятэкі ў Белай і Нясвіжы, партрэтныя галерэі Радзівілаў, упарадкавала архівы роду.

Паспрыяла адмове Сапегаў ад прэтэнзій на так званыя Нойбургскія маёнткі і іх адыходу ў 1732 годзе да свайго сына Гераніма Фларыяна.

Рэлігійная дзейнасць

У 1743 годзе Ганна Кацярына фундавала ў в. Нова Воля ўніяцкую царкву ў гонар Нараджэння Божай Маці^[14]. Фінансавала каранаванне ў 1730 годзе Жыровіцкага абраза Маці Божай^[3].

Памерла ў Белай ва ўзросце 70 гадоў у снежні 1746 года. Пакінула вялікую спадчыну сваім сынам.

У культуры

Партрэт Ганны Кацярыны Радзівіл са збораў Нацыянальнага музея ў Варшаве

Вядома некалькі партрэтаў Ганны Кацярыны Радзівіл, якія захоўваюцца ў тым ліку ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі і Нацыянальным музеі ў Варшаве.

Бюст Ганны Кацярыны Радзівіл, створаны ў стылі ракако пасля смерці мужа, размешчаны каля брамы замка ў Бяла Падлясцы  (польск.). Ганна паказана з адкрытымі грудзьмі, як імператрыца сарматаў, багіня сусветнай вайны.

Зноскі

1. Radziwiłłowie herbu Trąby — Warszawa: Archiwum Główne Akt Dawnych, Wydawnictwo DiG, 1996. — 67 с. — ISBN 83-85490-62-0

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q270'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q7209884'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q9379197'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q121885404'></a>
2. Гісторыя Сапегаў : жыццяпісы, маёнткі, фундацыі — Мн.: Віктар Хурсік, 2017. — С. 70. — 586 с. — ISBN 978-985-7025-75-6

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q122382124'></a>
3. ЭнцВКЛ 2005.
4. Anna Katarzyna ks. Sanguszko-Kowelska h. Pogoń Litewska (польск.)
5. Arkadiusz Kamiński,Starostowie człuchowscy (1454—1772), s. 2. Архівавана 10 жніўня 2016. (польск.)
6. Ганна Кацярына, Караль Станіслаў Радзівіл (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2021. Праверана 23 ліпеня 2016.
7. О. Баженова. Театр княгини Франтишки Уршули Радзивилл // Женщины на краю Европы/Под. ред. Е. Гаповой. — Мн.: ЕГУ, 2003. — 436 с.
8. Карэцкі А. Гісторыя аднаўлення Мірскага замка ў другой палове XVII — пачатку XX стст. Мірскі замак і замкі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Праблемы рэстаўрацыі і музеіфікацыі. Міжнародная навукова-практычная канференцыя 4 чэрвеня 2005 г. г.п. Мір, Гродзенскай вобласці. Навуковы рэдактар Н. Ф. Высоцкая, с. 149
9. Карэцкі А. Гісторыя аднаўлення Мірскага замка ў другой палове XVII — пачатку XX стст. Мірскі замак і замкі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Праблемы рэстаўрацыі і музеіфікацыі. Міжнародная навукова-практычная канференцыя 4 чэрвеня 2005 г. г.п. Мір, Гродзенскай вобласці. Навуковы рэдактар Н. Ф. Высоцкая, с. 149—150
10. Карэцкі А. Гісторыя аднаўлення Мірскага замка ў другой палове XVII — пачатку XX стст. Мірскі замак і замкі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Праблемы рэстаўрацыі і музеіфікацыі. Міжнародная навукова-практычная канференцыя 4 чэрвеня 2005 г. г.п. Мір, Гродзенскай вобласці. Навуковы рэдактар Н. Ф. Высоцкая, с. 150
11. Бубновский Д. «На скрыжаванні ўсіх шляхоў…» История создания мирского замка. Архитектура и строительство. № 2/2012. Март-Апрель 2012, с. 28
12. Федорук А. Т. Старинные усадьбы Беларуси. Кореличский район / А. Т. Федорук. — Минск : Беларусь, 2013. — 174 с. : ил.— (Серия «Старинные усадьбы Беларуси»). ISBN 978-985-01-1006-0, с. 83
13. Сіняк Н. Урэчча // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 591 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. С. 591.
14. Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, red. S. Glinka, A. Obrębska-Jabłonowska, J. Siatkowski, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 49 (нявызн.)(недаступная спасылка) (16 чэрвеня 2015). Архівавана з першакрыніцы 3 красавіка 2019. Праверана 23 ліпеня 2016.

Літаратура

• Радзівіл Ганна Кацярына // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 488. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Чорная дама з Мірскага замка. Княгіня Ганна Кацярына з Сангушкаў Радзівіл (1676-1746) / Галубовіч В. У., Рыбчонак С. А., Шаланда A. I. ; навук. рэд. A. I. Шаланда. — Мір : Замкавы комплекс «Мір», 2020. — 449 с. — ISBN 978-985-90418-5-3

• Karkucińska W. Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676—1746): Działalność gospodarcza i mecenat. Warszawa, 2000;
• Kolendo-Korczakowa K. Działalność ekonomiczna Anny z Sanguszków Radziwiłłowej — manufaktury hafciarskie w świetle nowych znalezisk // Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe. Warszawa, 2005.
• Anna Katarzyna Radziwiłłowa hasło [w] Polski Słownik Biograficzny tom.30 str.384 wyd.1987
• Выбраныя творы: Перакл. з пол. і фр. / Францішка Уршуля Радзівіл. — Мн.: «Беларускі кнігазбор», 2003. — 448 с. ISBN 985-6730-25-2.

Спасылкі

• Anna Katarzyna ks. Sanguszko-Kowelska h. Pogoń Litewska (польск.)